Ewoud Sanders Jood, de vergeten geschiedenis van een beladen woord
De huidige opkomst van het antisemitisme in Nederland vraagt om meer historische context. Die vind je onder meer in onze taal. Van oudsher telt het Nederlands namelijk vele honderden woorden en uitdrukkingen waarin joden figureren. Denk aan uitdrukkingen als ‘twee joden weten wat een bril kost’, ‘iemand afschepen met een jodenfooi’, en ‘aan de joden overgeleverd zijn’. Over geen enkele minderheid bestaan er zo veel. In dit boek onderzoekt Ewoud Sanders hun herkomst. Hij laat zien hoezeer die woorden en uitdrukkingen doordrenkt zijn van vooroordelen. Stereotype- ringen die soms – tot schrik van velen - blijken voort te leven tot op de dag van vandaag.
In "Jood de vergeten geschiedenis van een beladen woord"
laat Ewoud Sanders ons kennismaken met het onthutsende gegeven
dat onze taal doortrokken is van het antisemitisme
De auteur
Ewoud Sanders (1958) is historicus en journalist. Hij is bekend van de taalrubriek WoordHoek (twintig jaar lang in NRC) en promoveerde op een onderzoek naar jeugdverhalen over jodenbekering. Eerder verschenen van zijn hand Lachen om Levie, komisch bedoeld antisemitisme (1830-1930), Met de paplepel, beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782-heden. In 2023 won hij de Taalboekenprijs met Het n-woord. De geschiedenis van een beladen begrip. Recent verscheen Van appeljood tot zuurjood. Veertig portretten van Joodse straatventers.
Jongeren als thermometer
Jongeren werden gevraagd in het kader van 'leer je buren kennen' waaraan zij denken bij het woord jood. De antwoorden waren onthutsend: rijk, gierig, Hitler, gaskamers, pakken land af en als klap op de vuurpijl: de joden hebben de media in handen. Nog wat. Sommige jongeren beweren dat joden het bloed drinken van Palestijnse baby's. Dit bloedsprookje is werkelijk bizar.
Een lange voorgeschiedenis
Wat jongeren beweren komt niet uit de lucht vallen. Dat wordt in dit boek helder aangetoond. Een spreekwoord zegt: zoals de ouden zongen zo piepen de jongen. Het bloedsprookje is namelijk al erg oud en stamt volgens Ewoud Sanders minstens uit 1144. Dat de joden de media in handen hebben beweerde notabene dr. A Kuyper (1837-1920). Dit deed hij niet terloops. Nee, hij nam het zelfs op in het programma van de Anti- Revolutionaire Partij, de eerste politieke partij van Nederland.
De denkwereld achter de woorden
Sanders doet een boekje open over antisemitische taalgebruik in onze taal. Het zijn maar woorden zullen sommige mensen denken. Maar achter die woorden gaat een gevaarlijke denkwereld schuil. Joden worden namelijk door christenen al eeuwenlang gezien als de moordenaars van Jezus. Om die reden zijn het Godloochenaars. Joden werden om die reden door christenen gezien als tweederangsburgers en zó werden ze dan ook behandeld. Joden mochten bijvoorbeeld in de Middeleeuwen geen eervol beroep uitoefenen. Wat overbleef was de geldhandel (een christen mocht geen rente vragen) en de gewone handel. In die positie deden zij het goed. Maar dat leverde hen weer negatieve benamingen op: ze zijn gierig, het zijn uitbuiters, het zijn sjacheraars etc.
De denkwereld uitgedrukt in woorden
Onze taal is vervuild met negatieve woorden over joden, zoals een jodenkerk. Dan wordt er gedoeld op herrie en kabaal. Bijvoorbeeld als het ergens een chaos en/of een kabaal is zegt men: het is hier een jodenkerk. Maar ook te denken valt aan: jodenfooi, jodenkerkhof, jodenlijm, brillenjood etc. Sanders behandelt dit soort woorden en laat tevens de herkomst zien. De uitdrukkingen zijn bijna altijd negatief en beledigend. Zij laten iets zien van de denkwereld er achter. Het is het topje van de ijsberg. Joden waren/zijn dus niet geliefd. Integendeel. In hoofdstuk 8 behandelt Sanders het woord joden in de Dikke Van Dale. In de nieuwere edities zijn woorden als joden en negers geschrapt. Sanders ziet dit niet als dé oplossing van het antisemitisme. De denkwereld achter woorden moet bestreden woorden. Woorden zijn daar slechts een uiting van maar ze geven wel weer de antisemiet wapens in handen. Dat onderkent Sanders ook. Kortom woorden zijn fenomenen met een diepere oorzaak dan het verschijnsel zelf.
't En zijn de Joden niet, Heer Jesu, die U kruisten
De naam van Jakob Revius ontbreekt in dit boek. Dat is jammer. Bij hem zie je enerzijds een enigszins andere gedachtewereld als je het theologisch bekijkt. Je ziet namelijk een stukje zelfreflectie van deze christen. Hij dichtte: 't En zijn de Joden niet, Heer Jesu, die U kruisten. Noch die verraderlijk U togen voor 't gericht. Noch die smadelijk U spogen in 't gezicht. Noch die U knevelden en stieten U vol puisten. (...) Ik ben 't, o Heer, ik ben 't die U dit heb gedaan Ik ben de zware boom' die U had overlaan. Ik ben de taaie streng daarmee Gij ging gebonden. De nagel, en de speer, de gestel die U sloeg. De bloedbedropen kroon die Uwe schedel droeg. Want dit is al geschied, helaas, om mijne zonden".
Maar ook bij Revius zie je dat hij beïnvloed is door de tijdgeest want hij dichtte ook het Gouden Kalf. En daar lezen we heel onthutsend: "Dat Joden woekeren met kopen en verkopen. En is niet al te vreemd: want sinds dat zij zopen. Het gruis van Gouden Kalf, zo brandt haar in de borst".
Beoordeling
Wat betreft de inhoud het volgende: Sanders laat in dit boek zien waardoor het antisemitisme is ontstaan en hoe het zich in de taal is gaan uiten. Voor wie daar meer over wil weten, is dit boek echt een aanrader. Sanders is een expert op dit gebied. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar het thema Jodenhaat.
Wat betreft de vorm: Het boek heeft een duidelijk structuur. Elk hoofdstuk behandelt een thema waarmee het woord jood is verbonden. Bijvoorbeeld hoofdstuk 4: De joden en hun uiterlijk. Achterin staat een handig personenregister waardoor je ook op naam kunt zoeken. Dat is handig. Je kunt het ook als naslagwerk gebruiken.
Wie bijvoorbeeld op Abram Kuyper zoekt in het personenregister, ontdekt onthutsend hoe negatief deze christen schreef over de joden. De joden hadden volgens hem het lot van Europa in handen omdat zij de grote banken, de pers en de beurs in handen hadden. Voor een volgend leven hebben ze nauwelijks oog, zo stelde de politiek invloedrijke Kuyper die ook nog eens theoloog en journalist was. De joden hebben alleen oog voor het geld en goed van deze wereld, zo opperde hij. De geleerde Kuyper sloot dus aan bij een eeuwenoude stigma's over de Joden. Van een man van zijn formaat zou je wat anders verwachten maar hem had de tijdgeest in zijn ijzeren greep.
Overigens gaat volgens mij gaat achter deze negatieve gedachtewereld van Kuyper over de joden een stukje angst schuil in de trant van: ze hebben Christus gedood. Ze zijn dus niet te vertrouwen. Ze keren zich nu ook tegen het christelijke Europa. De geschiedenis leert echter dat de joden eerder zelf in de gevarenzone zitten dan dat anderen een gevaar lopen.
Om niet helemaal negatief te eindigen citeer ik de mooie profetie van Zacharia 8:23: " Zo zegt de HEERE van de legermachten: In die dagen zal het gebeuren dat tien mannen uit alle talen van de heidenvolken, vastgrijpen, ja, de punt van de mantel van een Joodse man zullen zij vastgrijpen, en zeggen: Wij gaan met u mee, want wij hebben gehoord dat God met u is". Die profetie wacht nog op vervulling... Dan zal de naam jood gerehabiliteerd worden en zullen zij God loven (jood komt van jadah en dat betekent: loven) vanwege zijn verlossende werk.
Het boek is bestelbaar bij:
https://www.walburgpers.nl/nl/book/9789464564839/jood-de-vergeten-geschiedenis-van-een-beladen-woord
Ewoud Sanders Jood, de vergeten geschiedenis van een beladen woord
De huidige opkomst van het antisemitisme in Nederland vraagt om meer historische context. Die vind je onder meer in onze taal. Van oudsher telt het Nederlands namelijk vele honderden woorden en uitdrukkingen waarin joden figureren. Denk aan uitdrukkingen als ‘twee joden weten wat een bril kost’, ‘iemand afschepen met een jodenfooi’, en ‘aan de joden overgeleverd zijn’. Over geen enkele minderheid bestaan er zo veel. In dit boek onderzoekt Ewoud Sanders hun herkomst. Hij laat zien hoezeer die woorden en uitdrukkingen doordrenkt zijn van vooroordelen. Stereotype- ringen die soms – tot schrik van velen - blijken voort te leven tot op de dag van vandaag.
In "Jood de vergeten geschiedenis van een beladen woord"
laat Ewoud Sanders ons kennismaken met het onthutsende gegeven
dat onze taal doortrokken is van het antisemitisme
De auteur
Ewoud Sanders (1958) is historicus en journalist. Hij is bekend van de taalrubriek WoordHoek (twintig jaar lang in NRC) en promoveerde op een onderzoek naar jeugdverhalen over jodenbekering. Eerder verschenen van zijn hand Lachen om Levie, komisch bedoeld antisemitisme (1830-1930), Met de paplepel, beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782-heden. In 2023 won hij de Taalboekenprijs met Het n-woord. De geschiedenis van een beladen begrip. Recent verscheen Van appeljood tot zuurjood. Veertig portretten van Joodse straatventers.
Jongeren als thermometer
Jongeren werden gevraagd in het kader van 'leer je buren kennen' waaraan zij denken bij het woord jood. De antwoorden waren onthutsend: rijk, gierig, Hitler, gaskamers, pakken land af en als klap op de vuurpijl: de joden hebben de media in handen. Nog wat. Sommige jongeren beweren dat joden het bloed drinken van Palestijnse baby's. Dit bloedsprookje is werkelijk bizar.
Een lange voorgeschiedenis
Wat jongeren beweren komt niet uit de lucht vallen. Dat wordt in dit boek helder aangetoond. Een spreekwoord zegt: zoals de ouden zongen zo piepen de jongen. Het bloedsprookje is namelijk al erg oud en stamt volgens Ewoud Sanders minstens uit 1144. Dat de joden de media in handen hebben beweerde notabene dr. A Kuyper (1837-1920). Dit deed hij niet terloops. Nee, hij nam het zelfs op in het programma van de Anti- Revolutionaire Partij, de eerste politieke partij van Nederland.
De denkwereld achter de woorden
Sanders doet een boekje open over antisemitische taalgebruik in onze taal. Het zijn maar woorden zullen sommige mensen denken. Maar achter die woorden gaat een gevaarlijke denkwereld schuil. Joden worden namelijk door christenen al eeuwenlang gezien als de moordenaars van Jezus. Om die reden zijn het Godloochenaars. Joden werden om die reden door christenen gezien als tweederangsburgers en zó werden ze dan ook behandeld. Joden mochten bijvoorbeeld in de Middeleeuwen geen eervol beroep uitoefenen. Wat overbleef was de geldhandel (een christen mocht geen rente vragen) en de gewone handel. In die positie deden zij het goed. Maar dat leverde hen weer negatieve benamingen op: ze zijn gierig, het zijn uitbuiters, het zijn sjacheraars etc.
De denkwereld uitgedrukt in woorden
Onze taal is vervuild met negatieve woorden over joden, zoals een jodenkerk. Dan wordt er gedoeld op herrie en kabaal. Bijvoorbeeld als het ergens een chaos en/of een kabaal is zegt men: het is hier een jodenkerk. Maar ook te denken valt aan: jodenfooi, jodenkerkhof, jodenlijm, brillenjood etc. Sanders behandelt dit soort woorden en laat tevens de herkomst zien. De uitdrukkingen zijn bijna altijd negatief en beledigend. Zij laten iets zien van de denkwereld er achter. Het is het topje van de ijsberg. Joden waren/zijn dus niet geliefd. Integendeel. In hoofdstuk 8 behandelt Sanders het woord joden in de Dikke Van Dale. In de nieuwere edities zijn woorden als joden en negers geschrapt. Sanders ziet dit niet als dé oplossing van het antisemitisme. De denkwereld achter woorden moet bestreden woorden. Woorden zijn daar slechts een uiting van maar ze geven wel weer de antisemiet wapens in handen. Dat onderkent Sanders ook. Kortom woorden zijn fenomenen met een diepere oorzaak dan het verschijnsel zelf.
't En zijn de Joden niet, Heer Jesu, die U kruisten
De naam van Jakob Revius ontbreekt in dit boek. Dat is jammer. Bij hem zie je enerzijds een enigszins andere gedachtewereld als je het theologisch bekijkt. Je ziet namelijk een stukje zelfreflectie van deze christen. Hij dichtte: 't En zijn de Joden niet, Heer Jesu, die U kruisten. Noch die verraderlijk U togen voor 't gericht. Noch die smadelijk U spogen in 't gezicht. Noch die U knevelden en stieten U vol puisten. (...) Ik ben 't, o Heer, ik ben 't die U dit heb gedaan Ik ben de zware boom' die U had overlaan. Ik ben de taaie streng daarmee Gij ging gebonden. De nagel, en de speer, de gestel die U sloeg. De bloedbedropen kroon die Uwe schedel droeg. Want dit is al geschied, helaas, om mijne zonden".
Maar ook bij Revius zie je dat hij beïnvloed is door de tijdgeest want hij dichtte ook het Gouden Kalf. En daar lezen we heel onthutsend: "Dat Joden woekeren met kopen en verkopen. En is niet al te vreemd: want sinds dat zij zopen. Het gruis van Gouden Kalf, zo brandt haar in de borst".
Beoordeling
Wat betreft de inhoud het volgende: Sanders laat in dit boek zien waardoor het antisemitisme is ontstaan en hoe het zich in de taal is gaan uiten. Voor wie daar meer over wil weten, is dit boek echt een aanrader. Sanders is een expert op dit gebied. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar het thema Jodenhaat.
Wat betreft de vorm: Het boek heeft een duidelijk structuur. Elk hoofdstuk behandelt een thema waarmee het woord jood is verbonden. Bijvoorbeeld hoofdstuk 4: De joden en hun uiterlijk. Achterin staat een handig personenregister waardoor je ook op naam kunt zoeken. Dat is handig. Je kunt het ook als naslagwerk gebruiken.
Wie bijvoorbeeld op Abram Kuyper zoekt in het personenregister, ontdekt onthutsend hoe negatief deze christen schreef over de joden. De joden hadden volgens hem het lot van Europa in handen omdat zij de grote banken, de pers en de beurs in handen hadden. Voor een volgend leven hebben ze nauwelijks oog, zo stelde de politiek invloedrijke Kuyper die ook nog eens theoloog en journalist was. De joden hebben alleen oog voor het geld en goed van deze wereld, zo opperde hij. De geleerde Kuyper sloot dus aan bij een eeuwenoude stigma's over de Joden. Van een man van zijn formaat zou je wat anders verwachten maar hem had de tijdgeest in zijn ijzeren greep.
Overigens gaat volgens mij gaat achter deze negatieve gedachtewereld van Kuyper over de joden een stukje angst schuil in de trant van: ze hebben Christus gedood. Ze zijn dus niet te vertrouwen. Ze keren zich nu ook tegen het christelijke Europa. De geschiedenis leert echter dat de joden eerder zelf in de gevarenzone zitten dan dat anderen een gevaar lopen.
Om niet helemaal negatief te eindigen citeer ik de mooie profetie van Zacharia 8:23: " Zo zegt de HEERE van de legermachten: In die dagen zal het gebeuren dat tien mannen uit alle talen van de heidenvolken, vastgrijpen, ja, de punt van de mantel van een Joodse man zullen zij vastgrijpen, en zeggen: Wij gaan met u mee, want wij hebben gehoord dat God met u is". Die profetie wacht nog op vervulling... Dan zal de naam jood gerehabiliteerd worden en zullen zij God loven (jood komt van jadah en dat betekent: loven) vanwege zijn verlossende werk.
Het boek is bestelbaar bij:
https://www.walburgpers.nl/nl/book/9789464564839/jood-de-vergeten-geschiedenis-van-een-beladen-woord
