In 2030 is het vijfhonderd jaar geleden dat de Augsburgse Confessie, een mijlpaal in de geschiedenis van het christendom, voor het eerst werd gepresenteerd op de Rijksdag te Augsburg in het jaar 1530. Deze belijdenistekst, die sinds 2004 een officieel belijdenisgeschrift vormt van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), biedt een unieke blik op het geloof zoals herzien door de Reformatie uit Wittenberg. Met zijn nadruk op de Bijbel als de ultieme bron van geloof, heeft de confessie Lutheranen in de Nederlanden geïnspireerd om, ondanks een overwegend Calvinistische omgeving, hun diensten te houden en gemeenschappen te vormen.
De schrijver
Martin L. van Wijngaarden is predikant van de PKN (Abdijkerk, Loosduinen, Den Haag) en fellow aan het Amsterdam Centre for History and Heritage of Protestantism voor het Luthers erfgoed. Van Wijngaarden is een kenner van de Lutheranen. Hij heeft diverse boeken over hen uitgegeven. Van zijn hand is ook het boek Schitterende getuigen: Nederlands Luthers avondmaalsgerei als identiteitsdrager van een godsdienstige minderheid. Dit boek is uitgegeven door Eburon in 2016.
De vormgeving van het boek
Het boek heeft een fraaie voorkant. Het is een allegorisch schilderij uit de 17de eeuw. Duidelijk zichtbaar zijn Luther en Calvijn. Daaronder bevindt zich een kaars (de reformatie) die roomsen proberen uit te blazen. Er staan in dit boek zelf ook veel mooie illustraties. Bijvoorbeeld op bladzijden 53 staat een schilderij afgebeeld met het schip van de ware katholieke kerk . Achterin het boek staat een uitgebreide literatuurlijst en een register met namen en personen. Interessant is bijvoorbeeld het begrip identiteit. Dat komt volgens het register op diverse bladzijden voor. Dit levert goede informatie op. Zo kom je te weten dat in de 19de en 20ste eeuw de Augsburgse confessie fungeerde als een identiteitsmarker. De letter van deze belijdenis kwam veelal minder aan de orde. Deze manier van omgaan met de confessie maakt samenwerking met andere richtingen gemakkelijker. Je geeft de ander dan meer speelruimte. Maar niet elke Lutheraan dacht er zo over... Dat laat dit boek vooral ook zien. Ook de Lutheranen in Nederland waren een gemêleerd gezelschap.
Een kort overzicht van dit boek
Van Wijngaarden laat zien welke rol de Augsburgse confessie speelde bij de Lutheranen in Nederland. In hoofdstuk 1 bespreekt hij het ontstaan van deze confessie. In hoofdstuk 2 handelt over afbeeldingen in de kunst over deze confessie. Zo werden er in 1730, 200 jaar na de totstandkoming van de Augsburgse confessie gedenkpenningen geslagen. Deze confessie was een identity marker geworden van de Nederlandse lutheranen. Toch trad er wel spanning op en was de vraag hoe men met deze confessie moet omgaan en hoe bindend deze is. Tijden veranderen namelijk. Hoofdstuk 3 gaat daar op in door middel van de Haagse Unie. In Hoofdstuk 4 komt een trekschuitgesprek aan de orde waarin een lutheraan en calvinist worstelen met moderne vraagstukken die zich aandienen in de tijd van de Verlichting. Hoofdstuk 5 gaat over een luthers diaconaal eerbetoon. Hoofdstuk 6 laat zien in de discussie tussen modernen en orthodoxen de visie van niet-theologen er ook toe doet. Hoofdstuk 7 gaat in op de rol en betekenis van de Augsburgse Confessie in de periode 1955- 2004 (het ontstaan van de PKN)
Belangrijke vraag die steeds naar voren komt, is hoe bindend deze confessie werd geacht. Daar waren de meningen over verdeeld door de tijden heen en dat is vaak het geval met confessies. Daar komt bij dat de Lutheranen het Woord van God op één hebben en de confessie op twee. Je kunt er dus altijd over debatteren of de confessie bindend is en op welke manier: omdat deze Gods Woord naspreekt? of: voor zover deze confessie Gods Woord naspreekt?
Geen concordia, eendracht
In deze studie laat Van Wijngaarden op wetenschappelijke wijze zien dat de strijd tussen modernen en orthodoxen die zich binnen de Gereformeerde Kerk voordeed, zich (steeds) voordeed bij de Luthersen. Vragen over het Schriftgezag en de binding aan de belijdenis (voor zover deze Gods Woord naspreekt of: omdat deze Gods Woord naspreekt) waren zeer importante topics bij de Lutheranen. Bovendien richtten de meeste Lutheranen zich vooral op het Woord en dat maakt dat de omgang met de belijdenisgeschriften steeds ter sprake kwam... Om toch vast te houden aan de hele Luther gaven Lutheranen het Konkordienbuch uit, een boek waarin de belijdenisgeschriften van Luther vermeld staan. Maar dit zorgde ook niet voor eenheid. Er kwam geen concordia, eendracht. Integendeel.
Splitsing en pogingen tot hereniging
Uiteindelijk zijn de Lutheranen in 1871 gesplitst. Zij die een meer behoudende koers wilden varen noemden zich in 1871 de Hersteld Evangelisch Lutherse Kerk en de blijvers heetten de Evangelisch Lutherse Kerk. Begin 19de eeuw waren er wel weer contacten tussen deze beide kerken. De voorwaarde van de hersteld-luthersen was dat er in elk geval overeenstemming moest zijn over de eerste vier punten van de Augsburgse confessie waarbij zij met een veel striktere omschrijving kwamen dan de eerder opgenomen tekstversie namelijk: "de leer van de kerk zoals deze in Gods heilig Woord is opgetekend en vervat is in de symbolische boeken (geloofsbelijdenissen) van de kerk". De hereniging kwam er niet. Er waren aan beide zijden karikaturen. De herstelden zagen de evangelischen als modern en andersom zagen de evangelischen de herstelden als orthodox (confessioneel). In werkelijkheid waren de verschillen veelal minder groot. Al zat er wel een kern van waarheid in.
Beoordeling
Er is al veel geschreven over de Lutheranen maar wat dit boek bijzonder maakt, is dat het zich focust op één item, de omgang met de Augsburgse Confessie en dat het niet alleen gaat over theologen en hun twisten. Ook een niet-theoloog zoals Jeronimo De Bosch Kemper (1806-1876) komt aan bod. Zijn publicatie "De toezicht op de evangelieprediking door kerkbesturen" wordt uitvoerig besproken. Leerzaam is ook het trekschuitgesprek tussen niet-theologen. Zo krijg je een inkijkje wat er toen speelde en hoe gewone mensen hier mee omgingen. Hier en daar staan wat foutjes in het boek. Bijvoorbeeld op bladzijde 60. Hier wordt niet Johannes 6:3 geciteerd maar Johannes 3:6. De twee getallen zijn dus omgedraaid. Tot slot, het boek is een aanrader voor een ieder die van kerkgeschiedenis houdt en voor hem of haar die meer wil weten over de Lutheranen.
Het boek is bestelbaar bij:
https://eburon.nl/product/nederlandse-lutheranen-en-hun-omgang-met-de-augsburgse-confessie/
