Het onderzoek van Bart kamphuis
Het onderzoek
Bart Kamphuis heeft een mooi promotieonderzoek gedaan naar de tekstvarianten van het Nieuwe Testament. Kamphuis houdt zich bezig met de conjectuurkritiek van het Nieuwe Testament. Daar waar de tekst volgens de opstellers van het tekstkritisch apparaat corrupt is, komen zij met een eigen voorstel in het tekstkritisch apparaat. Ik heb hier overigens de tekstkritiek van het Oude Testament voor ogen. Deze voorstellen horen eigenlijk thuis in commentaren. Bart Kamphuis heeft ten aanzien van het Nieuwe Testament zo'n 6000 conjecturen in kaart gebracht. Dat zijn er heel veel en het is een hele opgave maar het laat tevens zien hoe men door de tijden heen opzoek is gegaan naar de meest oorspronkelijke tekst. Dit deed men ook ten tijde van de Reformatie. Theodorus Beza is daar een goed voorbeeld van. Tekstkritiek is echter wel millimeter werk. Het gaat vaak om heel kleine varianten en afwijkingen. Men moet een Jobs geduld hebben om het allemaal uit te vlooien.
Hoe we met tekstvarianten moeten omgaan
Van belang is het om vast te houden dat de tekst van het Nieuwe Testament in hoofdlijnen zuiver is overgeleverd. De afwijkingen tussen de onderlinge handschriften zijn zodanig marginaal dat belangrijke leerstukken er niet door worden ondermijnd. Wie de godheid van Jezus wil ontkennen, moet teksten over Hem veelal anders lezen of zien als invoeging van een latere datum. Dan is er echter geen sprake meer van tekstkritiek maar Schriftkritiek. Men aanvaardt dan de overgeleverde tekst (incluis de varianten) niet.
(Ik ga even voorbij aan de 'hos' versus 'theos' discussie omtrent de tekstoverlevering van 1 Timotheüs 3:16. Die ligt wel op het gebied van de tekstkritiek)
Bestseller
Het feit dat er zoveel handschriften zijn van het Nieuwe Testament geeft aan dat het toen een bestseller was. Het Nieuwe Testament werd veelvuldig gelezen en daarom ook veelvuldig overgeschreven en doorgegeven. Er was behoefte aan. Hier zien we iets van het werk van de Geest van Pinksteren. We mogen ons dus best verwonderen! Natuurlijk maakt dit het tegelijkertijd lastig voor ons om de oorspronkelijke tekst tot op de komma nauwkeurig in beeld te krijgen. Er werden foutjes gemaakt bij het overschrijven. We zullen er dan ook mee moeten leren leven dat enige variatie van de tekst mogelijk is maar dat geldt overigens ook voor het vertalen. Dat vraagt om inspanning en het houdt ons afhankelijk van Hem die ons Zijn kostbare woord gaf tot eeuwige redding van ons leven.
Leesvoorstellen zijn soms gekleurd
Wat betreft de leesvoorstellen, die bedoeld zijn om de tekst die naar men meent corrupt is (slecht is) door het overschrijven te verbeteren, kan men het volgende opmerken. Leesvoorstellen die niet gebaseerd zijn op tekstvarianten (of slechts een enkele tekstvariant), de zogenaamde conjecturen, laten soms iets zien van het geloof van de opstellers. Men meent dan dat de tekst niet klopt en corrupt is (kapot gebroken door het overschrijven). Vervolgens interrumpeert men de tekst met eigen ideeën.
Een voorbeeld van een gekleurd leervoorstel
Zo zegt Jona in zijn gebed en lofzang in de vis (2:5b): 'Beslist zal ik weer uw heilige tempel aanschouwen'. Deze geloofstaal acht men te hoog gegrepen. Om die reden wil men het klagend lezen: 'Hoe zal ik weer uw heilige tempel aanschouwen?' (dit 'hoe' is slechts gebaseerd op de Griekse vertaling van Theodotion. Die leest 'poos' wat 'hoe' betekent. Om daar te komen moet men de letter 'jod' toevoegen maar geen Hebreeuws handschrift steunt die lezing). Of zelfs erger als men voorstelt te lezen: ‘Beslist zal ik NIET weer uw heilige tempel aanschouwen’. Hier wordt de ontkenning (in Hebreeuws 'lo') ingevoegd zonder steun van oude Hebreeuwse handschriften of oude relevante vertalingen. Mijns inziens is dit een ongewenste interruptie. Zo maakt men de tekst juist corrupt. Men verbreekt (corrumpeert) de bedoeling: de geloofstaal van Jona in de buik van de vis.
De geloofstaal van Jona
Overigens is deze geloofstaal van Jona in zijn gebed best heel opmerkelijk (2:5b) :'Beslist zal ik weer uw heilige tempel aanschouwen'. Hier bereikt Jona de geloofshoogte van Avraham op de berg Moria en Elia op de berg Karmel of Luther op de rijksdag te Worms. Maar aan deze geloofstaal moet men niet eigenhandig gaan sleutelen als men die zelf niet meer kan meemaken. Luther zei het treffend: 'Gods woord moet men staan laten'.
Het onderzoek
Bart Kamphuis heeft een mooi promotieonderzoek gedaan naar de tekstvarianten van het Nieuwe Testament. Kamphuis houdt zich bezig met de conjectuurkritiek van het Nieuwe Testament. Daar waar de tekst volgens de opstellers van het tekstkritisch apparaat corrupt is, komen zij met een eigen voorstel in het tekstkritisch apparaat. Ik heb hier overigens de tekstkritiek van het Oude Testament voor ogen. Deze voorstellen horen eigenlijk thuis in commentaren. Bart Kamphuis heeft ten aanzien van het Nieuwe Testament zo'n 6000 conjecturen in kaart gebracht. Dat zijn er heel veel en het is een hele opgave maar het laat tevens zien hoe men door de tijden heen opzoek is gegaan naar de meest oorspronkelijke tekst. Dit deed men ook ten tijde van de Reformatie. Theodorus Beza is daar een goed voorbeeld van. Tekstkritiek is echter wel millimeter werk. Het gaat vaak om heel kleine varianten en afwijkingen. Men moet een Jobs geduld hebben om het allemaal uit te vlooien.
Hoe we met tekstvarianten moeten omgaan
Van belang is het om vast te houden dat de tekst van het Nieuwe Testament in hoofdlijnen zuiver is overgeleverd. De afwijkingen tussen de onderlinge handschriften zijn zodanig marginaal dat belangrijke leerstukken er niet door worden ondermijnd. Wie de godheid van Jezus wil ontkennen, moet teksten over Hem veelal anders lezen of zien als invoeging van een latere datum. Dan is er echter geen sprake meer van tekstkritiek maar Schriftkritiek. Men aanvaardt dan de overgeleverde tekst (incluis de varianten) niet.
(Ik ga even voorbij aan de 'hos' versus 'theos' discussie omtrent de tekstoverlevering van 1 Timotheüs 3:16. Die ligt wel op het gebied van de tekstkritiek)
Bestseller
Het feit dat er zoveel handschriften zijn van het Nieuwe Testament geeft aan dat het toen een bestseller was. Het Nieuwe Testament werd veelvuldig gelezen en daarom ook veelvuldig overgeschreven en doorgegeven. Er was behoefte aan. Hier zien we iets van het werk van de Geest van Pinksteren. We mogen ons dus best verwonderen! Natuurlijk maakt dit het tegelijkertijd lastig voor ons om de oorspronkelijke tekst tot op de komma nauwkeurig in beeld te krijgen. Er werden foutjes gemaakt bij het overschrijven. We zullen er dan ook mee moeten leren leven dat enige variatie van de tekst mogelijk is maar dat geldt overigens ook voor het vertalen. Dat vraagt om inspanning en het houdt ons afhankelijk van Hem die ons Zijn kostbare woord gaf tot eeuwige redding van ons leven.
Leesvoorstellen zijn soms gekleurd
Wat betreft de leesvoorstellen, die bedoeld zijn om de tekst die naar men meent corrupt is (slecht is) door het overschrijven te verbeteren, kan men het volgende opmerken. Leesvoorstellen die niet gebaseerd zijn op tekstvarianten (of slechts een enkele tekstvariant), de zogenaamde conjecturen, laten soms iets zien van het geloof van de opstellers. Men meent dan dat de tekst niet klopt en corrupt is (kapot gebroken door het overschrijven). Vervolgens interrumpeert men de tekst met eigen ideeën.
Een voorbeeld van een gekleurd leervoorstel
Zo zegt Jona in zijn gebed en lofzang in de vis (2:5b): 'Beslist zal ik weer uw heilige tempel aanschouwen'. Deze geloofstaal acht men te hoog gegrepen. Om die reden wil men het klagend lezen: 'Hoe zal ik weer uw heilige tempel aanschouwen?' (dit 'hoe' is slechts gebaseerd op de Griekse vertaling van Theodotion. Die leest 'poos' wat 'hoe' betekent. Om daar te komen moet men de letter 'jod' toevoegen maar geen Hebreeuws handschrift steunt die lezing). Of zelfs erger als men voorstelt te lezen: ‘Beslist zal ik NIET weer uw heilige tempel aanschouwen’. Hier wordt de ontkenning (in Hebreeuws 'lo') ingevoegd zonder steun van oude Hebreeuwse handschriften of oude relevante vertalingen. Mijns inziens is dit een ongewenste interruptie. Zo maakt men de tekst juist corrupt. Men verbreekt (corrumpeert) de bedoeling: de geloofstaal van Jona in de buik van de vis.
De geloofstaal van Jona
Overigens is deze geloofstaal van Jona in zijn gebed best heel opmerkelijk (2:5b) :'Beslist zal ik weer uw heilige tempel aanschouwen'. Hier bereikt Jona de geloofshoogte van Avraham op de berg Moria en Elia op de berg Karmel of Luther op de rijksdag te Worms. Maar aan deze geloofstaal moet men niet eigenhandig gaan sleutelen als men die zelf niet meer kan meemaken. Luther zei het treffend: 'Gods woord moet men staan laten'.
