Inleiding:
De Koreaans-Duitse filosoof en schrijver over filosofie, cultuur, religie en samenleving, Byung-Chul Han (1959) studeerde filosofie, Duitse literatuur en katholieke theologie in Freiburg im Breisgau en München. Hij is sinds 2012, hoogleraar in cultuurwetenschap en hoofd van het studium generale aan de Universiteit voor de Kunsten (UdK) in Berlijn.
De Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han (1959) is een van de belangrijkste denkers van dit moment. In zijn nieuwe boek biedt hij een inspirerend alternatief voor het Vita activa van Hannah Arendt. Inactiviteit is volgens Han namelijk geen ontkenning, geen weigering, niet louter afwezigheid van activiteit, maar een onafhankelijk vermogen. Byung-Chul Han spoort de rijkdom, pracht en magie van nietsdoen op en ontwerpt een nieuwe manier van leven.
Han versus Hannah
In dit boek gaat Han (zo noem ik in het vervolg Byung-Chul Han) in tegen Hannah Arendt die sprak van de vita activa in haar werk "The Human Condition". Een mens is vooral mens als deze actief is volgens Hannah. Dat wil zeggen: arbeid of werk verricht of handelt. Dat is precies de visie die westerse samenleving ons opdringt: druk zijn met van alles en nooit je rust pakken. Nooit ergens van genieten. Hetzij van een kunstwerk of van een wandeling in de natuur. Han echter ziet juist de Vita contemplativa als het juiste leven. Dat is je rust pakken. Genieten van een mooi schilderij of nadenken over het leven zelf. Deze reflectie mist de westerse samenleving te enenmale. We zijn altijd op weg en we zijn werkelijk altijd bezig...
We lijken daarom volgens Han steeds meer op ‘actievelingen die rollen zoals een steen rolt, ze gehoorzamen de domheid van de mechanica’, zoals Friedrich Nietzsche schreef. Omdat we ons leven alleen nog bezien met het oog op arbeid en prestatievermogen, beschouwen we inactiviteit als een enorm gebrek dat zo snel mogelijk moet worden verholpen. Het menselijk bestaan wordt daardoor volledig door activiteit in beslag genomen. We verliezen daardoor het gevoel voor inactiviteit, dat geen onvermogen, geen weigering, geen pure afwezigheid van activiteit is, maar een zelfstandig vermogen. Een vermogen om na te denken en om tot rust te komen, volgens Han.
Zijn inspiratiebronnen
Nadenken over de vita contemplativa doe je als filosoof niet als eerste en al helemaal niet als enige. Han is zich daarvan bewust en daarom haalt hij diverse denkers aan uit het verdelen. Wel is het een beetje jammer dat Han veel profane denkers aanhaalt. De enige orthodox christelijke denkers die hij aanhaalt, is met name Augustinus en in de marge Aquino. Dat is uiteraard wat aan de magere kant voor orthodoxe christenen maar dat is voor de seculiere lezer wel goed. Deze komt zo toch nog in geringe mate in aanraking met het christelijke denken zonder zich er aan te stoten want voor hen geldt veelal: overdaad schaadt. Toch is het jammer want de vita contemplativa krijgt in het christelijke denken juist volop aandacht. Zo zei Jezus dat de sabbat (de rust) er is voor de mens en deze sabbat (rus) speelt een voorname rol in de tien geboden. De mens wordt in de tien geboden geboden om minimaal één dag inactief te zijn. Dat is niet gek als je bedenkt dat de mens vooral in het westen graag de vita activa bewandelt... De mens heeft de neiging maar door te blijven gaan...
Han gebruikt aardig wat seculiere denkers uit zijn rijk gevulde boekenkast, die wijzen op het belang van de vita contemplativa. Al gebruiken zij natuurlijk niet altijd deze bewoording maar de zaak zelf is wel bij hen aanwezig. Uit de oudheid haalt hij bijvoorbeeld Plutarchus aan. Uit eigen land (Duitsland) haalt hij twee denkers uit de Frankfurter Schule aan, te weten: Theodoor Adorno en Walter Benjamin. Zij wijzen op het grote belang van inactiviteit. Zelfs de antichristelijke en rusteloze denker Nietzsche schrijft waarderend over het nemen van rust. Maar dat is best logisch als je bedenkt dat denkers ook hun rust nodig hebben om te komen tot nieuwe en goede inzichten.
Behalve het nemen van rust, is slapen ook bijzonder goed voor de geest. De Fransman Marcel Proust schrijft in één van zijn boeken dat de slaap 'de droomvogel' is die 'het ei van de ervaring uitbroedt'. De slaap en de inactiviteit zorgen voor een goede verwerking van het dagelijkse leven en geven zo een nieuwe kijk op de activiteiten die plaatsvinden in het leven van alledag. Om een voorbeeld te geven. Als ik op weg was naar Utrecht waar ik studeerde, deed ik vaak goede ideeën op. Je geest komt dan even tot rust en alles wat er in je hoofd zit, wordt even terzijde geschoven zodat er ruimte ontstaat voor nieuwe ideeën en inzichten.
Minder gecharmeerd is Han zoals ik al eerder heb vermeld (zie kopje Han versus Hannah) van Hannah Arendt. Zij zag de mens al een handelend persoon in haar werk "The Human Condition". Hannah had volgens Han te weinig oog voor de vita contemplativa. Dat was anders gesteld bij Heidegger, de leermeester en kortstondige minnaar van Hannah. Hij legde eerst ook de nadruk op handelen. De mens is een handelend wezen maar hij kreeg meer oog voor het zijn van de mens. Dat wil zeggen: hij kreeg oog voor het belang van de inactiviteit. De inactieve mens is ontvankelijk en staat open voor het nieuwe. De actieve mens wil alles beheersen en besturen. Niets mag zich aan zijn aandacht ontglippen. Heidegger verzet zich tegen deze berekenbaarheid, bereikbaarheid en beheersbaarheid.
Soms moet je de zaken laten gebeuren. Heidegger was zich daarvan bewust en kende de visie van de Chinese denker Zhuang Zi (369-286 v. Chr. die zei: laat de dingen gebeuren). Heidegger zelf sprak van gelatenheid en dat behelsde nietsdoen. Een beroemde pionier van de natuurlijke landbouw Masanobu Fukuoka (een Japanner, 1913-2008) bracht de leer van Zhuang Zi in praktijk volgens Han. Hij noemde het de niets-doen-landbouw. Hij was er van overtuigd dat de moderne landbouwtechnieken de zachte wet van de natuur vernietigen. Zhuang Zi zou zeggen: een wijze boer ploegt niet. Of dit helemaal uitvoerbaar is, is een ander verhaal. In elk geval is het wel zo dat de natuur gedijt onder een zekere inactiviteit.
Een beoordeling
Han toont in dit boek het grote belang aan van inactiviteit. Dat is goed voor de menselijke natuur maar ook voor de natuur rondom de mens heen volgens Han. Hij haalt namelijk Masanobu Fukuoka de pionier van de natuurlijke landbouw aan zonder overigens diens visie onder kritiek te stellen. Enige afzwakking is mijns inziens wel nodig. In een geringe mate kun je de moderne verworvenheden van de huidige landbouwtechnieken best inzetten. Dat gebeurde in het verleden helaas te pas en te onpas en daarom ging het mis maar om nu alles te laten gebeuren is weer de andere kant. Er moeten wel heel wat monden gevoed worden...
Het ijzersterke punt van dit boek is dat Han mijns inziens terecht inziet dat inactiviteit een groot goed is wat in de westerse wereld behoorlijk op de tocht staat. Zeker in de huidige digitale wereld waarin wij leven die ons als het kan 24/7 opeist. In die wereld waar we altijd bereikbaar moeten zijn, is juist de vita contemplativa een welkom geschenk. Dit boek kan je er toe aanzetten om daar een begin mee te maken. Bedrijven kunnen dit boek cadeau geven aan hun personeel. Wel dient het personeel goed ontwikkeld te zijn want het boek vergt wel enig denkwerk. Het is geschreven door een denker die denkers te berde brengt. Dat vergt dus denkwerk maar wie daar de tijd voorneemt, krijgt er heel wat voor terug.
Jammer is het dat Han bij de invulling van de vita contemplativa wel denkt aan poëzie. kunst enzovoorts maar niet zo zeer aan God. Al sluit hij dat ook weer niet uit. Noch keurt hij dat af. Kortom de invulling van de vita contemplativa is wat aan de magere kant. Maar de verdienste van Han is dat hij inactiviteit wel op de kaart zet. In dit boek bekritiseert hij onze 24 uurseconomie en onze 24/7-digitale wereld. Beide werelden staan de vita contemplativa in de weg en ligt er achter al die onrust van de mens die maar steeds kiest voor de vita activa niet een diepere oorzaak? Augustinus begon zijn Confessiones (Belijdenissen) met de zin: "Onrustig is ons hart totdat het rust vindt in U (God).." Hij eindigde zijn geschrift met de zevende dag, de rustdag. Dat is de dag waarop zij die God gevonden hebben eeuwig zullen rusten bij God. Die dag heeft geen avond en kent geen zonsondergang en dus ook geen duisternis. Dat is het perspectief wat de westerse mens nodig heeft.
Nog wat zakelijke opmerkingen
Het boek is uitgegeven door uitgeverij Ten Have in samenwerking met De nieuwe wereld. De Nieuwe wereld is een programma waarin denkers worden geïnterviewd die een verfrissende kijk hebben op onze hedendaagse wereld. Een van de oprichters en interviewers is Ad Verbrugge. Een cultuurfilosoof die oorspronkelijk komt uit Zeeuws Vlaanderen. Ad koestert warme gevoelens voor het christendom, de religie waarin hij van huis uit in is opgevoed.
Het boek kost 14,95 en is bestelbaar bij:
https://www.uitgeverijtenhave.nl/boek/vita-contemplativa/ (indien de link niet werkt dit voorgaande even selecteren met de linkermuisknop en dan klikken op de rechtermuisknop en dan verschijnt van zelf https://www.uitgeverijtenhave.nl/boek/vita-contemplativa/ )
De Koreaans-Duitse filosoof en schrijver over filosofie, cultuur, religie en samenleving, Byung-Chul Han (1959) studeerde filosofie, Duitse literatuur en katholieke theologie in Freiburg im Breisgau en München. Hij is sinds 2012, hoogleraar in cultuurwetenschap en hoofd van het studium generale aan de Universiteit voor de Kunsten (UdK) in Berlijn.
De Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han (1959) is een van de belangrijkste denkers van dit moment. In zijn nieuwe boek biedt hij een inspirerend alternatief voor het Vita activa van Hannah Arendt. Inactiviteit is volgens Han namelijk geen ontkenning, geen weigering, niet louter afwezigheid van activiteit, maar een onafhankelijk vermogen. Byung-Chul Han spoort de rijkdom, pracht en magie van nietsdoen op en ontwerpt een nieuwe manier van leven.
Han versus Hannah
In dit boek gaat Han (zo noem ik in het vervolg Byung-Chul Han) in tegen Hannah Arendt die sprak van de vita activa in haar werk "The Human Condition". Een mens is vooral mens als deze actief is volgens Hannah. Dat wil zeggen: arbeid of werk verricht of handelt. Dat is precies de visie die westerse samenleving ons opdringt: druk zijn met van alles en nooit je rust pakken. Nooit ergens van genieten. Hetzij van een kunstwerk of van een wandeling in de natuur. Han echter ziet juist de Vita contemplativa als het juiste leven. Dat is je rust pakken. Genieten van een mooi schilderij of nadenken over het leven zelf. Deze reflectie mist de westerse samenleving te enenmale. We zijn altijd op weg en we zijn werkelijk altijd bezig...
We lijken daarom volgens Han steeds meer op ‘actievelingen die rollen zoals een steen rolt, ze gehoorzamen de domheid van de mechanica’, zoals Friedrich Nietzsche schreef. Omdat we ons leven alleen nog bezien met het oog op arbeid en prestatievermogen, beschouwen we inactiviteit als een enorm gebrek dat zo snel mogelijk moet worden verholpen. Het menselijk bestaan wordt daardoor volledig door activiteit in beslag genomen. We verliezen daardoor het gevoel voor inactiviteit, dat geen onvermogen, geen weigering, geen pure afwezigheid van activiteit is, maar een zelfstandig vermogen. Een vermogen om na te denken en om tot rust te komen, volgens Han.
Zijn inspiratiebronnen
Nadenken over de vita contemplativa doe je als filosoof niet als eerste en al helemaal niet als enige. Han is zich daarvan bewust en daarom haalt hij diverse denkers aan uit het verdelen. Wel is het een beetje jammer dat Han veel profane denkers aanhaalt. De enige orthodox christelijke denkers die hij aanhaalt, is met name Augustinus en in de marge Aquino. Dat is uiteraard wat aan de magere kant voor orthodoxe christenen maar dat is voor de seculiere lezer wel goed. Deze komt zo toch nog in geringe mate in aanraking met het christelijke denken zonder zich er aan te stoten want voor hen geldt veelal: overdaad schaadt. Toch is het jammer want de vita contemplativa krijgt in het christelijke denken juist volop aandacht. Zo zei Jezus dat de sabbat (de rust) er is voor de mens en deze sabbat (rus) speelt een voorname rol in de tien geboden. De mens wordt in de tien geboden geboden om minimaal één dag inactief te zijn. Dat is niet gek als je bedenkt dat de mens vooral in het westen graag de vita activa bewandelt... De mens heeft de neiging maar door te blijven gaan...
Han gebruikt aardig wat seculiere denkers uit zijn rijk gevulde boekenkast, die wijzen op het belang van de vita contemplativa. Al gebruiken zij natuurlijk niet altijd deze bewoording maar de zaak zelf is wel bij hen aanwezig. Uit de oudheid haalt hij bijvoorbeeld Plutarchus aan. Uit eigen land (Duitsland) haalt hij twee denkers uit de Frankfurter Schule aan, te weten: Theodoor Adorno en Walter Benjamin. Zij wijzen op het grote belang van inactiviteit. Zelfs de antichristelijke en rusteloze denker Nietzsche schrijft waarderend over het nemen van rust. Maar dat is best logisch als je bedenkt dat denkers ook hun rust nodig hebben om te komen tot nieuwe en goede inzichten.
Behalve het nemen van rust, is slapen ook bijzonder goed voor de geest. De Fransman Marcel Proust schrijft in één van zijn boeken dat de slaap 'de droomvogel' is die 'het ei van de ervaring uitbroedt'. De slaap en de inactiviteit zorgen voor een goede verwerking van het dagelijkse leven en geven zo een nieuwe kijk op de activiteiten die plaatsvinden in het leven van alledag. Om een voorbeeld te geven. Als ik op weg was naar Utrecht waar ik studeerde, deed ik vaak goede ideeën op. Je geest komt dan even tot rust en alles wat er in je hoofd zit, wordt even terzijde geschoven zodat er ruimte ontstaat voor nieuwe ideeën en inzichten.
Minder gecharmeerd is Han zoals ik al eerder heb vermeld (zie kopje Han versus Hannah) van Hannah Arendt. Zij zag de mens al een handelend persoon in haar werk "The Human Condition". Hannah had volgens Han te weinig oog voor de vita contemplativa. Dat was anders gesteld bij Heidegger, de leermeester en kortstondige minnaar van Hannah. Hij legde eerst ook de nadruk op handelen. De mens is een handelend wezen maar hij kreeg meer oog voor het zijn van de mens. Dat wil zeggen: hij kreeg oog voor het belang van de inactiviteit. De inactieve mens is ontvankelijk en staat open voor het nieuwe. De actieve mens wil alles beheersen en besturen. Niets mag zich aan zijn aandacht ontglippen. Heidegger verzet zich tegen deze berekenbaarheid, bereikbaarheid en beheersbaarheid.
Soms moet je de zaken laten gebeuren. Heidegger was zich daarvan bewust en kende de visie van de Chinese denker Zhuang Zi (369-286 v. Chr. die zei: laat de dingen gebeuren). Heidegger zelf sprak van gelatenheid en dat behelsde nietsdoen. Een beroemde pionier van de natuurlijke landbouw Masanobu Fukuoka (een Japanner, 1913-2008) bracht de leer van Zhuang Zi in praktijk volgens Han. Hij noemde het de niets-doen-landbouw. Hij was er van overtuigd dat de moderne landbouwtechnieken de zachte wet van de natuur vernietigen. Zhuang Zi zou zeggen: een wijze boer ploegt niet. Of dit helemaal uitvoerbaar is, is een ander verhaal. In elk geval is het wel zo dat de natuur gedijt onder een zekere inactiviteit.
Een beoordeling
Han toont in dit boek het grote belang aan van inactiviteit. Dat is goed voor de menselijke natuur maar ook voor de natuur rondom de mens heen volgens Han. Hij haalt namelijk Masanobu Fukuoka de pionier van de natuurlijke landbouw aan zonder overigens diens visie onder kritiek te stellen. Enige afzwakking is mijns inziens wel nodig. In een geringe mate kun je de moderne verworvenheden van de huidige landbouwtechnieken best inzetten. Dat gebeurde in het verleden helaas te pas en te onpas en daarom ging het mis maar om nu alles te laten gebeuren is weer de andere kant. Er moeten wel heel wat monden gevoed worden...
Het ijzersterke punt van dit boek is dat Han mijns inziens terecht inziet dat inactiviteit een groot goed is wat in de westerse wereld behoorlijk op de tocht staat. Zeker in de huidige digitale wereld waarin wij leven die ons als het kan 24/7 opeist. In die wereld waar we altijd bereikbaar moeten zijn, is juist de vita contemplativa een welkom geschenk. Dit boek kan je er toe aanzetten om daar een begin mee te maken. Bedrijven kunnen dit boek cadeau geven aan hun personeel. Wel dient het personeel goed ontwikkeld te zijn want het boek vergt wel enig denkwerk. Het is geschreven door een denker die denkers te berde brengt. Dat vergt dus denkwerk maar wie daar de tijd voorneemt, krijgt er heel wat voor terug.
Jammer is het dat Han bij de invulling van de vita contemplativa wel denkt aan poëzie. kunst enzovoorts maar niet zo zeer aan God. Al sluit hij dat ook weer niet uit. Noch keurt hij dat af. Kortom de invulling van de vita contemplativa is wat aan de magere kant. Maar de verdienste van Han is dat hij inactiviteit wel op de kaart zet. In dit boek bekritiseert hij onze 24 uurseconomie en onze 24/7-digitale wereld. Beide werelden staan de vita contemplativa in de weg en ligt er achter al die onrust van de mens die maar steeds kiest voor de vita activa niet een diepere oorzaak? Augustinus begon zijn Confessiones (Belijdenissen) met de zin: "Onrustig is ons hart totdat het rust vindt in U (God).." Hij eindigde zijn geschrift met de zevende dag, de rustdag. Dat is de dag waarop zij die God gevonden hebben eeuwig zullen rusten bij God. Die dag heeft geen avond en kent geen zonsondergang en dus ook geen duisternis. Dat is het perspectief wat de westerse mens nodig heeft.
Nog wat zakelijke opmerkingen
Het boek is uitgegeven door uitgeverij Ten Have in samenwerking met De nieuwe wereld. De Nieuwe wereld is een programma waarin denkers worden geïnterviewd die een verfrissende kijk hebben op onze hedendaagse wereld. Een van de oprichters en interviewers is Ad Verbrugge. Een cultuurfilosoof die oorspronkelijk komt uit Zeeuws Vlaanderen. Ad koestert warme gevoelens voor het christendom, de religie waarin hij van huis uit in is opgevoed.
Het boek kost 14,95 en is bestelbaar bij:
https://www.uitgeverijtenhave.nl/boek/vita-contemplativa/ (indien de link niet werkt dit voorgaande even selecteren met de linkermuisknop en dan klikken op de rechtermuisknop en dan verschijnt van zelf https://www.uitgeverijtenhave.nl/boek/vita-contemplativa/ )
