De tweevoudige gebiedende wijs in het Nieuwe Testament
1. Het onderzoekje
In het Nieuwtestamentisch Grieks (en in het klassieke Grieks) zijn er twee soorten gebiedende wijzen (imperativus praesens en imperativus aoristus). In de vertaling komt dit niet tot uiting. In dit stukje wil ik laten zien dat er een betekenisverschil is tussen deze twee gebiedende wijzen (2) en dat dit in verschil in de vertaling tot uiting kan worden gebracht (3).
2. Het betekenisverschil tussen de twee gebiedende wijzen
Hensels maakt in zijn grammatica een onderscheid tussen twee soorten gebiedende wijzen. Er is sprake van een imperativus praesens en een imperativus aoristus. Hensels merkt op dat de imperativus praesens nadruk legt op de duur en herhaling van de handeling. De imperativus aoristus legt niet de nadruk op de duur of herhaling van de handeling maar de handeling wordt meer als afgesloten gezien. Een gebiedende wijs in de aoristus wordt ook gebruikt als uitdrukking van beleefdheid. In gebeden wordt een verzoek bijna altijd gedaan in de aoristus (Hensels, Nieuwtestamentisch Grieks. Een beknopte grammatica, Bussum, 2008, 244).
Volgens Hensels is er wel degelijk een betekenisverschil tussen de twee soorten gebiedende wijzen. De gebiedende wijs in de praesens stelt de handeling present en legt nadruk op de handeling. Het gaat om een doorgaande herhalende handeling. De gebiedende wijs in de aoristus wordt gebruikt als een beleefdheidsvorm of het legt niet de nadruk op een handeling. De handeling is niet doorgaand of herhalend. Mijns inziens mag men veronderstellen dat de handeling (snel) afgerond moet worden. Het gaat bovendien om een eenmalige handeling.
3. Het verschil zichtbaar maken in de vertaling
Nu de vraag of het mogelijk is om het betekenisverschil tussen beide gebiedende wijzen zichtbaar te maken in een vertaling. Ik meen dat dit mogelijk is en zelfs wenselijk is. Eerst wil ik een voorbeeld geven in onze taal. Daarna geef ik een voorbeeld door Markus 10 vers 21 te vertalen en het verschil zichtbaar te maken.
Een voorbeeld in onze taal: Stel dat men zegt: 'pak je fiets'. Dan gaat dit om een eenmalige korte handeling. In het Grieks zou men dan de aoristus gebruiken. Stel dat men zegt: 'ga nou eens een lang stuk fietsen want dat is goed voor je'. Dan gaat dit om een doorgaande handeling. In het Grieks zou men het dan in de praesens zeggen.
Nu een voorbeeld van uit het Nieuwe Testament. Het betreft de opdracht van Jezus aan de rijke jongeling:
(Markus 10 vers 21)
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐμβλέψας αὐτῷ ἠγάπησεν αὐτὸν καὶ εἶπεν αὐτῷ:
Ἕν σε ὑστερεῖ· ὕπαγε,ὅσα ἔχεις πώλησον
καὶ δὸς τοῖς πτωχοῖς,
Kαὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐνοὐρανῷ,
καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι
Maar Jezus keek hem aan, had hem lief (agapaoo, Johannes 3 vers 16) en zei tegen Hem:
Een ding ontbreekt er nog aan. Ga op weg (P)
zoveel goederen je hebt, verkoop (A) die
en geef (A) het geld aan de armen
en (dan) zul je een schat hebben in de hemel
en kom dan hierheen (P) en volg Mij blijvend (P).
Opvallend is het dat het om en-en gaat. Er zijn best mensen die alles verkocht hebben en aan het geld aan de armen gegeven hebben maar dan is men toch nog een stap verwijderd van het Koninkrijk. Men moet ook nog naar Jezus komen EN Hem volgen.
Opvallend is het dat het op weg gaan, het terugkomen tot Jezus en Hem volgen in de gebiedende wijs praesens staan (aangeduid met P) en het verkopen van de goederen en het geven aan de armen staan in aoristus (aangeduid met A). Het verkopen en het geven aan de armen kan men of zien als een beleefd verzoek of als een eenmalige korte handeling. In dit geval gaat het om een snelle afhandeling.Jezus zegt als het ware: rond de verkoop van je vele goederen en het geven van het opgeleverde geld aan de armen snel af.
De rijke jongeling mag wel de tijd nemen om weg te gaan en terug te komen (er moet veel gebeuren want hij was rijk) maar als hij terugkomt nadat hij alles verkocht heeft en het geld heeft gegeven aan de armen moet Hij Jezus blijvend blijven volgen. Het bevel om te volgen staat in de praesens imperativus en drukt een doorgaande herhalende handeling uit. Het is geen eenmalige zaak maar een blijvende handeling die eigenlijk als het goed is nooit meer afgerond wordt...
4. Conclusie
Uit dit kort onderzoekje blijkt dat het mogelijk is om het verschil tussen de beide gebiedende wijzen in het Nieuwtestamentisch Grieks in de vertaling zichtbaar te maken. Het onderzoekje is echter te gering van omvang om een algehele conclusie te trekken. Het verschil tussen beide gebiedende wijzen wordt, voor zover ik het kan overzien, in veel Griekse grammatica's op zijn best summier beschreven. Veel classici hechten er dus blijkbaar geen waarde aan. Ik ben van mening dat hier best meer aandacht aan besteed dient te worden. Juist zulke verschillen zijn de moeite van het onderzoeken waard.
1. Het onderzoekje
In het Nieuwtestamentisch Grieks (en in het klassieke Grieks) zijn er twee soorten gebiedende wijzen (imperativus praesens en imperativus aoristus). In de vertaling komt dit niet tot uiting. In dit stukje wil ik laten zien dat er een betekenisverschil is tussen deze twee gebiedende wijzen (2) en dat dit in verschil in de vertaling tot uiting kan worden gebracht (3).
2. Het betekenisverschil tussen de twee gebiedende wijzen
Hensels maakt in zijn grammatica een onderscheid tussen twee soorten gebiedende wijzen. Er is sprake van een imperativus praesens en een imperativus aoristus. Hensels merkt op dat de imperativus praesens nadruk legt op de duur en herhaling van de handeling. De imperativus aoristus legt niet de nadruk op de duur of herhaling van de handeling maar de handeling wordt meer als afgesloten gezien. Een gebiedende wijs in de aoristus wordt ook gebruikt als uitdrukking van beleefdheid. In gebeden wordt een verzoek bijna altijd gedaan in de aoristus (Hensels, Nieuwtestamentisch Grieks. Een beknopte grammatica, Bussum, 2008, 244).
Volgens Hensels is er wel degelijk een betekenisverschil tussen de twee soorten gebiedende wijzen. De gebiedende wijs in de praesens stelt de handeling present en legt nadruk op de handeling. Het gaat om een doorgaande herhalende handeling. De gebiedende wijs in de aoristus wordt gebruikt als een beleefdheidsvorm of het legt niet de nadruk op een handeling. De handeling is niet doorgaand of herhalend. Mijns inziens mag men veronderstellen dat de handeling (snel) afgerond moet worden. Het gaat bovendien om een eenmalige handeling.
3. Het verschil zichtbaar maken in de vertaling
Nu de vraag of het mogelijk is om het betekenisverschil tussen beide gebiedende wijzen zichtbaar te maken in een vertaling. Ik meen dat dit mogelijk is en zelfs wenselijk is. Eerst wil ik een voorbeeld geven in onze taal. Daarna geef ik een voorbeeld door Markus 10 vers 21 te vertalen en het verschil zichtbaar te maken.
Een voorbeeld in onze taal: Stel dat men zegt: 'pak je fiets'. Dan gaat dit om een eenmalige korte handeling. In het Grieks zou men dan de aoristus gebruiken. Stel dat men zegt: 'ga nou eens een lang stuk fietsen want dat is goed voor je'. Dan gaat dit om een doorgaande handeling. In het Grieks zou men het dan in de praesens zeggen.
Nu een voorbeeld van uit het Nieuwe Testament. Het betreft de opdracht van Jezus aan de rijke jongeling:
(Markus 10 vers 21)
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐμβλέψας αὐτῷ ἠγάπησεν αὐτὸν καὶ εἶπεν αὐτῷ:
Ἕν σε ὑστερεῖ· ὕπαγε,ὅσα ἔχεις πώλησον
καὶ δὸς τοῖς πτωχοῖς,
Kαὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐνοὐρανῷ,
καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι
Maar Jezus keek hem aan, had hem lief (agapaoo, Johannes 3 vers 16) en zei tegen Hem:
Een ding ontbreekt er nog aan. Ga op weg (P)
zoveel goederen je hebt, verkoop (A) die
en geef (A) het geld aan de armen
en (dan) zul je een schat hebben in de hemel
en kom dan hierheen (P) en volg Mij blijvend (P).
Opvallend is het dat het om en-en gaat. Er zijn best mensen die alles verkocht hebben en aan het geld aan de armen gegeven hebben maar dan is men toch nog een stap verwijderd van het Koninkrijk. Men moet ook nog naar Jezus komen EN Hem volgen.
Opvallend is het dat het op weg gaan, het terugkomen tot Jezus en Hem volgen in de gebiedende wijs praesens staan (aangeduid met P) en het verkopen van de goederen en het geven aan de armen staan in aoristus (aangeduid met A). Het verkopen en het geven aan de armen kan men of zien als een beleefd verzoek of als een eenmalige korte handeling. In dit geval gaat het om een snelle afhandeling.Jezus zegt als het ware: rond de verkoop van je vele goederen en het geven van het opgeleverde geld aan de armen snel af.
De rijke jongeling mag wel de tijd nemen om weg te gaan en terug te komen (er moet veel gebeuren want hij was rijk) maar als hij terugkomt nadat hij alles verkocht heeft en het geld heeft gegeven aan de armen moet Hij Jezus blijvend blijven volgen. Het bevel om te volgen staat in de praesens imperativus en drukt een doorgaande herhalende handeling uit. Het is geen eenmalige zaak maar een blijvende handeling die eigenlijk als het goed is nooit meer afgerond wordt...
4. Conclusie
Uit dit kort onderzoekje blijkt dat het mogelijk is om het verschil tussen de beide gebiedende wijzen in het Nieuwtestamentisch Grieks in de vertaling zichtbaar te maken. Het onderzoekje is echter te gering van omvang om een algehele conclusie te trekken. Het verschil tussen beide gebiedende wijzen wordt, voor zover ik het kan overzien, in veel Griekse grammatica's op zijn best summier beschreven. Veel classici hechten er dus blijkbaar geen waarde aan. Ik ben van mening dat hier best meer aandacht aan besteed dient te worden. Juist zulke verschillen zijn de moeite van het onderzoeken waard.