De betekenis van de mem in Jesaja 35:1a
Jesaja 35:1a: De woestijn en de dorre plaatsen zullen (daarover/ over X) vrolijk zijn.
יְשֻׂשׂ֥וּם מִדְבָּ֖ר וְצִיָּ֑ה
Het vertaalprobleem in Jesaja 35:1a
Er doet zich een vertaalprobleem voor in Jesaja 35:1a. Achter het werkwoord 'vrolijk zijn' staat een mem Over de betekenis van deze mem zijn de meningen verdeeld.
Mogelijkheid 1 is dat het om een schrijffout gaat. Er doen zich dan twee mogelijke schrijffouten voor:
1) De mem is per ongeluk dubbel geschreven. Het woord wat volgt op vrolijk zijn, woestijn (midbar) heeft ook een mem. Er is dus sprake dittografie (= per ongeluk twee keer een letter schrijven in plaats van eenmaal zoals de oorspronkelijke tekst heeft).
2). In plaats van de mem stond er oorspronkelijk een nun. De nun is dan een nun paragogicum (toegevoegde nun). Dit doet zich wel vaker voor bij het imperfectum. Men noemt het ook wel een nun-energeticum. De toegevoegde nun geeft nadruk aan de handeling van het werkwoord. Men zou dan kunnen vertalen: 'De woestijn en de dorre plaatsen zullen uitermate vrolijk zijn'.
Mogelijkheid 2 is dat de mem er gewoon dient te staan. Van een schrijffout bij het overschrijven is dus geen sprake. De mem, een APV derde persoon mannelijk meervoud, verwijst dan naar het vorige hoofdstuk. Men kan dit dan heel specifiek vertalen: De woestijn en de dorre plaatsen zullen vrolijk zijn over hen. De vraag is nu wie die 'hen' zijn uit het vorige hoofdstuk. Men kan het ook algemener vertalen: 'De woestijn en de dorre plaatsen zullen daarover vrolijk zijn'.
Mogelijkheid 2 nader bekeken
Bij een specifieke vertaling, 'de woestijn en dorre plaatsen zullen over hen vrolijk zijn', kan dit 'hen' heel goed duiden op de wilde dieren die Edom zullen bezetten. Jesaja 34:17 eindigt met de woorden: 'Tot in eeuwigheid zullen zij het bezitten, van generatie op generatie zullen zij er wonen'. Dit 'zij' slaat weer terug op de 12 wilde dieren uit Jesaja 34:11-15. De woestijn en de dorre plaatsen (tsijja, dorre plaatsen woordspeling op Tsion 35:10) verbeelden dan het verwoeste Tsion. De ondergang van Edom (als beeld van de vijand van Tsion) luidt dan het herstel van Tsion in. De woestijn zal weer gaan bloeien als uiting van vreugde over de wilde dieren die Edom bezetten. God doet recht!
Bij een algemene vertaling, 'de woestijn en de dorre plaatsen zullen daarover vrolijk zijn', slaat 'daarover' op de algemene beschreven ondergang van Edom in Jesaja 34. Het slaat dan op alles wat er gebeurt met Edom (beeld van de vijand van Tsion).
Ook in dit geval wijst het terug naar Jesaja 34, de ondergang van Edom maar dan in algemenere zin.
Overwegingen bij het trekken van een conclusie
Opvallend is dat de MT tekst tussen Jesaja 34 en 35 een setuma heeft dus een scheiding. Hoe zwaar weegt de aanbeveling van de Masoreten? Welke waarde moeten we hechten aan deze setuma? Totaal nieuw gedeelte? Zijn er ook teksten met verwantschap waar ook een setuma staat?
De targum en een ms mist ook deze setuma. Maar ook de LXX !
Het is hoogst aannemelijk dat de oorspronkelijke tekst de mem had. Het gaat dan om een APV 3 persoon mannelijk meervoud en niet om een schrijffout bij het overschrijven. Jesaja 34:1a verwijst terug naar het vorige hoofdstuk. Jesaja 34 en 35 vormen namelijk een scherp contrast (34: inferno en 35: paradiso en zijn nauw met elkaar verbonden. De ondergang van Edom betekent de opbloei van Tsion).
De twee beste vertalingen zijn daarom: 'de woestijn en de dorre plaatsen zullen zich 'over hen (1)' of: 'daarover' (2) vrolijk zijn'. Het verwoeste Tsion komt weer tot bloei terwijl Edom een woestijn wordt. Voor het verwoeste Tsion ( verwoord in Jesaja 43:1a met tsijja, dorre plaatsen) is dat een verheugend feit.
Dag dr Siebesma,
Ik ben Jesaja 34 en 35 aan het onderzoeken. Jesaja 35:1 staat יְשֻׂשׂ֥וּם die mem wordt meestal niet vertaald. Mijns inziens ten onrechte De woestijn zal zich over hen verblijden staat er. en dat slaat wee terug op de dieren denk ik dus 34 die het land Edom zullen erven. Hoe denkt u er over? Heeft u nog materiaal erover, een commentaar of zo wat de zaak meer verheldert?
Groeten, Hans Reinders
Dag Hans,
Leuke vraag! Veel commentaren denken dat de tweede mem een schrijffout is, mogelijk omdat zij denken dat 'zich verblijden' geen lijdend voorwerp kan krijgen. M.i. onterecht: je moet inderdaad vertalen "Zullen zich over hen verblijden'. Dergelijke constructies van intransitieve werkwoorden met een lijdend voorwerp-uitgang komt vaak voor, zie bijv. Jes. 10:20: zij zijn weggegaan uit Mij, etc. Wie 'hen' is is een kwestie van interpretatie. De gangbare uitleg is dat het op de verlosten slaat, jij denkt dat het om de dieren van Jes. 34. Het probleem met je uitleg is dat de dieren in Jes. 34:11 vlgg 'onreine dieren' zijn en hun verblijf in Edom een teken van vloek is en het juist in het land van Israël het andersom zal zijn. Ik weet het dus niet. De commentaren schrijven er nauwelijks iets over (maar dat doen ze wel vaker, de vragen die wij hebben beantwoorden ze niet en wat voor ons geen vraag is, weer wel. groet, Pieter
Dag dr Siebesma,
Hartelijk dank voor het voorbeeld. De Statenvertaling heeft zullen zich hierover verblijden en dat gaat het om Jesaja 34 in het algemeen namelijk de ondergang van Edom. Ik zie dat verblijden als een spot. 'Edom' is het land van de ban (net als Kanaan) en wordt vernietigd en dan wordt het lot geworpen en de (12) dieren erven het... (dus anders dan Israel in Jozua: ban en dan verdeling land over 12 stammen) is eens satire Zij (mannelijk meervoud) zullen het erven... en dan de woestijn zal zich over hen verblijden. Dus over de ondergang van Edom en diens ontreddering.
Groeten, Hans
Defending Sion Mathews hoe relatief klein land als Edom zo hard worden aangepakt?
Jesaja 35 zou een inleiding zijn op DJ en 36-38 staat er tussen maar die mag men typologisch lezen. God verdedigt Sion door alles heen ook Babel. Er zijn parallellen tussen Ez. 35 en 36 en Jes 34 en 35.
Jesaja 13:11 in notabene een massa tegen Babel (in PJ) staat dat God alle hoogheid van de geweldplegers zal aanpakken.
Moeten alle naties slechts horen? Net als in Micha? nee vals. Naties worden ook aangepakt in Jesaja 34 maar geen echte aanklacht tegen Edom... wel oordeel en in Jesaja 63 wordt dat vervuld.... (blz 178)
Blz 179 niet alleen Edom symbool voor de naties maar ook voor hen binnen Israel die deze naam vanwege hun gedrag niet waard zijn (blz 179) Zie ook Ezau in TJ blz 167 Jesaja 65 en 66 is daar vertegenwoordigt niet door Edom maar door een deel van de gemeenschap zelf. Zie mijn dienaren maar jullie...
Er is een voortgang en groei waarbij er gelijkenis is tussen Jes 13 oordeel Babel en 47 vervulling 34 oordeel Edom en 63 vervulling
Jesaja 35:1a: De woestijn en de dorre plaatsen zullen (daarover/ over X) vrolijk zijn.
יְשֻׂשׂ֥וּם מִדְבָּ֖ר וְצִיָּ֑ה
Het vertaalprobleem in Jesaja 35:1a
Er doet zich een vertaalprobleem voor in Jesaja 35:1a. Achter het werkwoord 'vrolijk zijn' staat een mem Over de betekenis van deze mem zijn de meningen verdeeld.
Mogelijkheid 1 is dat het om een schrijffout gaat. Er doen zich dan twee mogelijke schrijffouten voor:
1) De mem is per ongeluk dubbel geschreven. Het woord wat volgt op vrolijk zijn, woestijn (midbar) heeft ook een mem. Er is dus sprake dittografie (= per ongeluk twee keer een letter schrijven in plaats van eenmaal zoals de oorspronkelijke tekst heeft).
2). In plaats van de mem stond er oorspronkelijk een nun. De nun is dan een nun paragogicum (toegevoegde nun). Dit doet zich wel vaker voor bij het imperfectum. Men noemt het ook wel een nun-energeticum. De toegevoegde nun geeft nadruk aan de handeling van het werkwoord. Men zou dan kunnen vertalen: 'De woestijn en de dorre plaatsen zullen uitermate vrolijk zijn'.
Mogelijkheid 2 is dat de mem er gewoon dient te staan. Van een schrijffout bij het overschrijven is dus geen sprake. De mem, een APV derde persoon mannelijk meervoud, verwijst dan naar het vorige hoofdstuk. Men kan dit dan heel specifiek vertalen: De woestijn en de dorre plaatsen zullen vrolijk zijn over hen. De vraag is nu wie die 'hen' zijn uit het vorige hoofdstuk. Men kan het ook algemener vertalen: 'De woestijn en de dorre plaatsen zullen daarover vrolijk zijn'.
Mogelijkheid 2 nader bekeken
Bij een specifieke vertaling, 'de woestijn en dorre plaatsen zullen over hen vrolijk zijn', kan dit 'hen' heel goed duiden op de wilde dieren die Edom zullen bezetten. Jesaja 34:17 eindigt met de woorden: 'Tot in eeuwigheid zullen zij het bezitten, van generatie op generatie zullen zij er wonen'. Dit 'zij' slaat weer terug op de 12 wilde dieren uit Jesaja 34:11-15. De woestijn en de dorre plaatsen (tsijja, dorre plaatsen woordspeling op Tsion 35:10) verbeelden dan het verwoeste Tsion. De ondergang van Edom (als beeld van de vijand van Tsion) luidt dan het herstel van Tsion in. De woestijn zal weer gaan bloeien als uiting van vreugde over de wilde dieren die Edom bezetten. God doet recht!
Bij een algemene vertaling, 'de woestijn en de dorre plaatsen zullen daarover vrolijk zijn', slaat 'daarover' op de algemene beschreven ondergang van Edom in Jesaja 34. Het slaat dan op alles wat er gebeurt met Edom (beeld van de vijand van Tsion).
Ook in dit geval wijst het terug naar Jesaja 34, de ondergang van Edom maar dan in algemenere zin.
Overwegingen bij het trekken van een conclusie
Opvallend is dat de MT tekst tussen Jesaja 34 en 35 een setuma heeft dus een scheiding. Hoe zwaar weegt de aanbeveling van de Masoreten? Welke waarde moeten we hechten aan deze setuma? Totaal nieuw gedeelte? Zijn er ook teksten met verwantschap waar ook een setuma staat?
De targum en een ms mist ook deze setuma. Maar ook de LXX !
Het is hoogst aannemelijk dat de oorspronkelijke tekst de mem had. Het gaat dan om een APV 3 persoon mannelijk meervoud en niet om een schrijffout bij het overschrijven. Jesaja 34:1a verwijst terug naar het vorige hoofdstuk. Jesaja 34 en 35 vormen namelijk een scherp contrast (34: inferno en 35: paradiso en zijn nauw met elkaar verbonden. De ondergang van Edom betekent de opbloei van Tsion).
De twee beste vertalingen zijn daarom: 'de woestijn en de dorre plaatsen zullen zich 'over hen (1)' of: 'daarover' (2) vrolijk zijn'. Het verwoeste Tsion komt weer tot bloei terwijl Edom een woestijn wordt. Voor het verwoeste Tsion ( verwoord in Jesaja 43:1a met tsijja, dorre plaatsen) is dat een verheugend feit.
Dag dr Siebesma,
Ik ben Jesaja 34 en 35 aan het onderzoeken. Jesaja 35:1 staat יְשֻׂשׂ֥וּם die mem wordt meestal niet vertaald. Mijns inziens ten onrechte De woestijn zal zich over hen verblijden staat er. en dat slaat wee terug op de dieren denk ik dus 34 die het land Edom zullen erven. Hoe denkt u er over? Heeft u nog materiaal erover, een commentaar of zo wat de zaak meer verheldert?
Groeten, Hans Reinders
Dag Hans,
Leuke vraag! Veel commentaren denken dat de tweede mem een schrijffout is, mogelijk omdat zij denken dat 'zich verblijden' geen lijdend voorwerp kan krijgen. M.i. onterecht: je moet inderdaad vertalen "Zullen zich over hen verblijden'. Dergelijke constructies van intransitieve werkwoorden met een lijdend voorwerp-uitgang komt vaak voor, zie bijv. Jes. 10:20: zij zijn weggegaan uit Mij, etc. Wie 'hen' is is een kwestie van interpretatie. De gangbare uitleg is dat het op de verlosten slaat, jij denkt dat het om de dieren van Jes. 34. Het probleem met je uitleg is dat de dieren in Jes. 34:11 vlgg 'onreine dieren' zijn en hun verblijf in Edom een teken van vloek is en het juist in het land van Israël het andersom zal zijn. Ik weet het dus niet. De commentaren schrijven er nauwelijks iets over (maar dat doen ze wel vaker, de vragen die wij hebben beantwoorden ze niet en wat voor ons geen vraag is, weer wel. groet, Pieter
Dag dr Siebesma,
Hartelijk dank voor het voorbeeld. De Statenvertaling heeft zullen zich hierover verblijden en dat gaat het om Jesaja 34 in het algemeen namelijk de ondergang van Edom. Ik zie dat verblijden als een spot. 'Edom' is het land van de ban (net als Kanaan) en wordt vernietigd en dan wordt het lot geworpen en de (12) dieren erven het... (dus anders dan Israel in Jozua: ban en dan verdeling land over 12 stammen) is eens satire Zij (mannelijk meervoud) zullen het erven... en dan de woestijn zal zich over hen verblijden. Dus over de ondergang van Edom en diens ontreddering.
Groeten, Hans
Defending Sion Mathews hoe relatief klein land als Edom zo hard worden aangepakt?
Jesaja 35 zou een inleiding zijn op DJ en 36-38 staat er tussen maar die mag men typologisch lezen. God verdedigt Sion door alles heen ook Babel. Er zijn parallellen tussen Ez. 35 en 36 en Jes 34 en 35.
Jesaja 13:11 in notabene een massa tegen Babel (in PJ) staat dat God alle hoogheid van de geweldplegers zal aanpakken.
Moeten alle naties slechts horen? Net als in Micha? nee vals. Naties worden ook aangepakt in Jesaja 34 maar geen echte aanklacht tegen Edom... wel oordeel en in Jesaja 63 wordt dat vervuld.... (blz 178)
Blz 179 niet alleen Edom symbool voor de naties maar ook voor hen binnen Israel die deze naam vanwege hun gedrag niet waard zijn (blz 179) Zie ook Ezau in TJ blz 167 Jesaja 65 en 66 is daar vertegenwoordigt niet door Edom maar door een deel van de gemeenschap zelf. Zie mijn dienaren maar jullie...
Er is een voortgang en groei waarbij er gelijkenis is tussen Jes 13 oordeel Babel en 47 vervulling 34 oordeel Edom en 63 vervulling
