|
|
De slag om het hart
De auteur
Herman Paul ziet secularisatie niet als een onomkeerbaar noodlot. Als hoogleraar secularisatiestudies in Groningen mag Herman Paul zich één dag per week bezighouden met secularisatie. "Veel te weinig," vindt hij. "Het is een enorm breed onderwerp." De andere vier dagen is hij hoogleraar geschiedfilosofie in Leiden. "Ik denk na over de manier waarop mensen met hun verleden omgaan en wat voor lessen proberen ze eruit te halen? En hoe plaatsen zij zichzelf tegenover dat verleden?" (bron: https://visie.eo.nl/artikel/2012/10/herman-paul-secularisatie-is-niet-onomkeerbaar)
De aard en de opzet van het boek
Paul schrijft academisch en is een historicus die met allerlei overwegingen komt en laat zien dat er ook andere visies zijn. Hij verantwoordt vervolgens zijn eigen visie. Zodoende krijgt de lezer veel voorgeschoteld. De lezer moet dus even doorbijten.
Het boek bestaat namelijk uit (wetenschappelijke) artikelen die Paul eerder heeft gepubliceerd (hoofdstuk 4 verscheen bijvoorbeeld in Theologia Reformata). Daardoor is er wel wat overlap maar er is zondermeer sprake van voortgang. Deze voortgang is als volgt: Paul begint met de secularisatieverhalen en komt dan met een eigen theorie, de slag om het hart en eindigt met de middelen die voorhanden zijn om de slag om het hart een positief christelijke wending te geven.
Een kritische benadering van de kijk op secularisatie
De manier waarop wij aankijken tegen onze geschiedenis bepaalt ook onze manier van handelen. Zo is het ook met het begrip secularisatie. Met dit begrip proberen de wetenschap en de kerken de kerkverlating te duiden. Die duiding is niet ongevaarlijk. Volgens de kerken en de wetenschap is secularisatie in de zin van ontkerkelijking een gegeven wat past bij een moderne samenleving. Volgens de sociale wetenschap heeft de moderne mens genoeg aan deze wereld. Waarom zou de moderne mens zich laten vangen door een verhaal over een betere wereld en een beter leven door God te dienen? Paul stelt dat de kerken zich deze kijk op secularisatie hebben laten opdringen. Secularisatie, in de zin van kerkverlating is nu eenmaal onafwendbaar volgens de wetenschap. De moderne mens heeft de kerk vaarwel gezegd en afgedaan als ouderwets. De kerken aanvaarden deze visie op secularisatie en vinden deze visie terug in de Bijbel. In de laatste der dagen zal immers de afval groot zijn, zo leert de Bijbel volgens hen. Deze kijk op secularisatie acht Paul funest. Wie zo lijdelijk kijkt naar secularisatie zal niet gauw de handen uit de mouwen steken en er wat aan doen want het is nu eenmaal zo. Paul, hoogleraar in de geschiedfilosofie, legt hier terecht de vinger bij.
Kerkverlating is het topje van de ijsberg
Herman Paul is nog wat somberder ten aanzien van de kerkverlating dan de kerken en de wetenschap ons voorspiegelen. Zijn diagnose gaat dieper en is veel bevindelijker. Kerkverlating is slechts het topje van de ijsberg, volgens Paul. Er gebeurt veel meer onder water. Als mensen zien we aan wat voor ogen is, de kerkverlating maar we gaan voorbij aan het hart, het slagveld waar de kerkverlating begint of eindigt. Herman Paul oppert terecht, als hij zichzelf als voorbeeld neemt, dat er geen kerklid is die niet zelf te maken krijgt met secularisatie in deze vorm: de slag om het hart. Er vindt namelijk dag in dag uit een slag om ons hart plaats. Ons hart wordt of door deze wereld (saeculum) in beslag genomen of door God Zelf. We kunnen namelijk zo maar in de ban raken van status, welvaart en geluk dat we ons doel waarop we op deze aarde zijn soms vergeten of erger nog helemaal uit het oog verliezen.
De wereld kan ons verlangen niet oplossen. Van deze wereld krijgt ons dwaalziek hart nooit genoeg en aan de wereld heeft ons hart ook nooit genoeg. Het is een verlangen zonder verzadiging. We willen altijd maar meer en hebben er nooit genoeg aan. Het is net als met iemand die dorstig is en die zijn dorst probeert te lessen met zout water. Hoe meer hij drinkt des te meer dorst hij krijgt. De verlangens van de mens worden door deze wereld gemanipuleerd en afgewend van God.
Op de opiniepagina van het RD schreef Herman Paul (bron: https://www.rd.nl/artikel/889075-secularisatie-van-verlangen-raakt-ook-christenen)
Geschapen tot God
Paul beroept zich op Augustinus die in zijn 'Belijdenissen' waarin hij zijn zoektocht naar God beschrijft, begint met de beroemd geworden zin: "Want zo hebt u ons geschapen, gericht op u, en ons hart kent geen rust tot het rust vindt in u (quia fecisti nos ad te et inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te)". De mens is geschapen tot God dus om God te dienen. Zo lang een mens dit niet doet, zo lang is er onrust. Het zoute water van de wereld kan het hart van de mens niet tot rust brengen. Dat kan God alleen die de Bron is van het levende water.
Middelen tegen de kwaal
Na in het eerste gedeelte de kwaal te hebben bloot gelegd, wijst Paul in dit boek ook aan waar de oplossing ligt.
De wereld misvormt het menselijke verlangen maar de kerk kan dit verlangen in het Woord, in de sacramenten en de zang vormen en door Gods Geest richten op God. Jezus is het Brood van het leven en Hij alleen kan onze honger en kommer stillen. Ook de martelaren kunnen ons daar bij helpen (we laten ons gemakkelijker leiden door goede voorbeelden in ons verlangen). Augustinus stelde namelijk dat de martelaren ons een spiegel voor houden. Hebben wij deze wereld lief (voorbeelden zijn er in de wereld in overvloed: sporthelden, rijken, beroemdheden etc.) of verlangen wij naar Hem zoals deze martelaren? Wie deze gezindheid kent hoeft het martelaarschap niet te zoeken zoals de donatisten stelden en die hoeft ook de martelaren niet te vereren want dan wordt ook ons verlangen verkeerd geleid. Men dient zich slechts door hen te laten inspireren. De martelaren zijn voorbeelden van gelovigen die in de slag om het hart zich vastklemmende aan hun Middelaar. Een Middelaar die zelf ook gemarteld werd.
Voor hart en hoofd in het onderwijs
Professor dr. W. van Vlastuin schreef een boek met als inhoud: hoe er christelijk onderwijs gegeven moet worden. De titel luidt "Voor hart en hoofd Een essay over Christus-identiteit in het onderwijs". Dit boek van Van Vlastuin is een mooie uitwerking van de slag om het hart. In de literatuurlijst van "Voor hart en hoofd..." staat het boek "De slag om het hart.." van prof. dr. Herma Paul vermeld. Christelijk onderwijs is, in de lijn van Paul, volgens Van Vlastuin meer dan alleen het hoofd volpompen met kennis. Het gaat om de slag om het hart. Van Vlastuin zet het hart daarom voorop. Van Vlastuin wijst hier terecht op want de leerdoelen in het onderwijs zijn vooral gericht op het hoofd. Door de druk op presteren zou men de profetische opdracht "Spreek naar het hart van Jeruzalem..." vergeten en dan blijft het verlangen op deze wereld gericht: cijfers, presteren, status en carrière! maar geen omgang met Jezus, het ophanden zijnde Koninkrijk en het eeuwige leven met en voor Hem.
Een aanrader
Door het boek van Paul krijgt men een bevindelijke kijk op secularisatie. Secularisatie kenmerkt zich niet door harde cijfers. Die geven slechts het topje weer van de ijsberg. Niemand kan heen om de slag om het hart. Die vindt elk minuut plaats. Het was Christus die deze slag om het hart glorierijk heeft overwonnen en die als het Brood van het leven onze honger en kommer stilt en dat voor eeuwig. Dat Woord moet het doen en dat Woord moet verkondig worden, waar dat Woord zwijgt is de slag om het hart reeds verloren.
Het boek kan men bestellen bij: https://www.kokboekencentrum.nl/boek/de-slag-om-het-hart/
De auteur
Herman Paul ziet secularisatie niet als een onomkeerbaar noodlot. Als hoogleraar secularisatiestudies in Groningen mag Herman Paul zich één dag per week bezighouden met secularisatie. "Veel te weinig," vindt hij. "Het is een enorm breed onderwerp." De andere vier dagen is hij hoogleraar geschiedfilosofie in Leiden. "Ik denk na over de manier waarop mensen met hun verleden omgaan en wat voor lessen proberen ze eruit te halen? En hoe plaatsen zij zichzelf tegenover dat verleden?" (bron: https://visie.eo.nl/artikel/2012/10/herman-paul-secularisatie-is-niet-onomkeerbaar)
De aard en de opzet van het boek
Paul schrijft academisch en is een historicus die met allerlei overwegingen komt en laat zien dat er ook andere visies zijn. Hij verantwoordt vervolgens zijn eigen visie. Zodoende krijgt de lezer veel voorgeschoteld. De lezer moet dus even doorbijten.
Het boek bestaat namelijk uit (wetenschappelijke) artikelen die Paul eerder heeft gepubliceerd (hoofdstuk 4 verscheen bijvoorbeeld in Theologia Reformata). Daardoor is er wel wat overlap maar er is zondermeer sprake van voortgang. Deze voortgang is als volgt: Paul begint met de secularisatieverhalen en komt dan met een eigen theorie, de slag om het hart en eindigt met de middelen die voorhanden zijn om de slag om het hart een positief christelijke wending te geven.
Een kritische benadering van de kijk op secularisatie
De manier waarop wij aankijken tegen onze geschiedenis bepaalt ook onze manier van handelen. Zo is het ook met het begrip secularisatie. Met dit begrip proberen de wetenschap en de kerken de kerkverlating te duiden. Die duiding is niet ongevaarlijk. Volgens de kerken en de wetenschap is secularisatie in de zin van ontkerkelijking een gegeven wat past bij een moderne samenleving. Volgens de sociale wetenschap heeft de moderne mens genoeg aan deze wereld. Waarom zou de moderne mens zich laten vangen door een verhaal over een betere wereld en een beter leven door God te dienen? Paul stelt dat de kerken zich deze kijk op secularisatie hebben laten opdringen. Secularisatie, in de zin van kerkverlating is nu eenmaal onafwendbaar volgens de wetenschap. De moderne mens heeft de kerk vaarwel gezegd en afgedaan als ouderwets. De kerken aanvaarden deze visie op secularisatie en vinden deze visie terug in de Bijbel. In de laatste der dagen zal immers de afval groot zijn, zo leert de Bijbel volgens hen. Deze kijk op secularisatie acht Paul funest. Wie zo lijdelijk kijkt naar secularisatie zal niet gauw de handen uit de mouwen steken en er wat aan doen want het is nu eenmaal zo. Paul, hoogleraar in de geschiedfilosofie, legt hier terecht de vinger bij.
Kerkverlating is het topje van de ijsberg
Herman Paul is nog wat somberder ten aanzien van de kerkverlating dan de kerken en de wetenschap ons voorspiegelen. Zijn diagnose gaat dieper en is veel bevindelijker. Kerkverlating is slechts het topje van de ijsberg, volgens Paul. Er gebeurt veel meer onder water. Als mensen zien we aan wat voor ogen is, de kerkverlating maar we gaan voorbij aan het hart, het slagveld waar de kerkverlating begint of eindigt. Herman Paul oppert terecht, als hij zichzelf als voorbeeld neemt, dat er geen kerklid is die niet zelf te maken krijgt met secularisatie in deze vorm: de slag om het hart. Er vindt namelijk dag in dag uit een slag om ons hart plaats. Ons hart wordt of door deze wereld (saeculum) in beslag genomen of door God Zelf. We kunnen namelijk zo maar in de ban raken van status, welvaart en geluk dat we ons doel waarop we op deze aarde zijn soms vergeten of erger nog helemaal uit het oog verliezen.
De wereld kan ons verlangen niet oplossen. Van deze wereld krijgt ons dwaalziek hart nooit genoeg en aan de wereld heeft ons hart ook nooit genoeg. Het is een verlangen zonder verzadiging. We willen altijd maar meer en hebben er nooit genoeg aan. Het is net als met iemand die dorstig is en die zijn dorst probeert te lessen met zout water. Hoe meer hij drinkt des te meer dorst hij krijgt. De verlangens van de mens worden door deze wereld gemanipuleerd en afgewend van God.
Op de opiniepagina van het RD schreef Herman Paul (bron: https://www.rd.nl/artikel/889075-secularisatie-van-verlangen-raakt-ook-christenen)
- Als nette kerkmensen mij vragen waarom ik zo geïnteresseerd ben in secularisatie, antwoord ik weleens: „Omdat ik zo’n geseculariseerde christen ben.” Je ziet hen dan even knipperen: wat bedoelt hij precies? Wie zondag aan zondag in de kerk zit, is toch niet geseculariseerd? Of is dat onverwachte antwoord een bekentenis van zwakheid? Een geseculariseerde christen, is dat misschien een kerkganger die in de worstelingen van een kerkverlater meer herkent dan hem lief is? Iemand die beseft dat hij zou afglijden als hij niet van hogerhand zou worden vastgehouden In Nederland denken mensen bij secularisatie veelal aan kerkverlating. Secularisatie, zeggen predikanten die bij mij op nascholingscursus komen, uit zich in kerkverlating. Sommigen menen zelfs dat secularisatie en kerkverlating synoniem zijn. Deze associatie is begrijpelijk: in vrijwel geen enkel Europees land holden kerklidmaatschapscijfers de afgelopen halve eeuw zo hard achteruit als in Nederland. ”Secularisatie” was de term die theologen aan sociologen ontleenden toen zij op zoek gingen naar een antwoord op de vraag wat er met de kerk aan de hand was.
Geschapen tot God
Paul beroept zich op Augustinus die in zijn 'Belijdenissen' waarin hij zijn zoektocht naar God beschrijft, begint met de beroemd geworden zin: "Want zo hebt u ons geschapen, gericht op u, en ons hart kent geen rust tot het rust vindt in u (quia fecisti nos ad te et inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te)". De mens is geschapen tot God dus om God te dienen. Zo lang een mens dit niet doet, zo lang is er onrust. Het zoute water van de wereld kan het hart van de mens niet tot rust brengen. Dat kan God alleen die de Bron is van het levende water.
Middelen tegen de kwaal
Na in het eerste gedeelte de kwaal te hebben bloot gelegd, wijst Paul in dit boek ook aan waar de oplossing ligt.
De wereld misvormt het menselijke verlangen maar de kerk kan dit verlangen in het Woord, in de sacramenten en de zang vormen en door Gods Geest richten op God. Jezus is het Brood van het leven en Hij alleen kan onze honger en kommer stillen. Ook de martelaren kunnen ons daar bij helpen (we laten ons gemakkelijker leiden door goede voorbeelden in ons verlangen). Augustinus stelde namelijk dat de martelaren ons een spiegel voor houden. Hebben wij deze wereld lief (voorbeelden zijn er in de wereld in overvloed: sporthelden, rijken, beroemdheden etc.) of verlangen wij naar Hem zoals deze martelaren? Wie deze gezindheid kent hoeft het martelaarschap niet te zoeken zoals de donatisten stelden en die hoeft ook de martelaren niet te vereren want dan wordt ook ons verlangen verkeerd geleid. Men dient zich slechts door hen te laten inspireren. De martelaren zijn voorbeelden van gelovigen die in de slag om het hart zich vastklemmende aan hun Middelaar. Een Middelaar die zelf ook gemarteld werd.
Voor hart en hoofd in het onderwijs
Professor dr. W. van Vlastuin schreef een boek met als inhoud: hoe er christelijk onderwijs gegeven moet worden. De titel luidt "Voor hart en hoofd Een essay over Christus-identiteit in het onderwijs". Dit boek van Van Vlastuin is een mooie uitwerking van de slag om het hart. In de literatuurlijst van "Voor hart en hoofd..." staat het boek "De slag om het hart.." van prof. dr. Herma Paul vermeld. Christelijk onderwijs is, in de lijn van Paul, volgens Van Vlastuin meer dan alleen het hoofd volpompen met kennis. Het gaat om de slag om het hart. Van Vlastuin zet het hart daarom voorop. Van Vlastuin wijst hier terecht op want de leerdoelen in het onderwijs zijn vooral gericht op het hoofd. Door de druk op presteren zou men de profetische opdracht "Spreek naar het hart van Jeruzalem..." vergeten en dan blijft het verlangen op deze wereld gericht: cijfers, presteren, status en carrière! maar geen omgang met Jezus, het ophanden zijnde Koninkrijk en het eeuwige leven met en voor Hem.
Een aanrader
Door het boek van Paul krijgt men een bevindelijke kijk op secularisatie. Secularisatie kenmerkt zich niet door harde cijfers. Die geven slechts het topje weer van de ijsberg. Niemand kan heen om de slag om het hart. Die vindt elk minuut plaats. Het was Christus die deze slag om het hart glorierijk heeft overwonnen en die als het Brood van het leven onze honger en kommer stilt en dat voor eeuwig. Dat Woord moet het doen en dat Woord moet verkondig worden, waar dat Woord zwijgt is de slag om het hart reeds verloren.
Het boek kan men bestellen bij: https://www.kokboekencentrum.nl/boek/de-slag-om-het-hart/
