Samenvatting
Dit boek stelt vast dat het kapitalisme niet in staat is de klimaatverandering en ecologische ineenstorting op te lossen en schetst een duidelijke weg naar een postkapitalistische economie.
Centraal in Minder is meer staat de vaststelling dat het kapitalisme niet in staat is de klimaatverandering en ecologische ineenstorting op te lossen. Ons dominant economisch systeem, zo legt Jason Hickel uit, heeft voortdurende expansie nodig om de eigen ineenstorting te vermijden. Minstens drie procent per jaar. Het legt een enorme druk op mensen om te blijven consumeren, om schulden aan te gaan. Hoe bevrijdend is het besef dat het anders kan! Dit boek schetst een duidelijke weg naar een postkapitalistische economie. Een economie die rechtvaardiger, zorgzamer en leuker is. Een economie die de mens laat floreren en de ecologische ineenstorting terugdraait. Want door minder te nemen, kunnen we meer worden.
De schrijver
Dr. Jason Hickel (1982) is een in Zuid-Afrika geboren economisch antropoloog. Hij werkt aan de London School of Economics en hij is professor aan het Instituut voor Milieuwetenschappen en Technologie van de Autonome Universiteit van Barcelona, schreef onder anderen "The Divide. A Brief Guide to Global Inequality and its solutions" (2017). Dit boek "Less is more How Degrowth Will Save the World" is vertaald door Frederique Hijink en is uitgegeven door Epo (www.epo.be).
De opzet
Het boek bestaat uit twee delen: Deel 1 Meer is minder en deel 2 Minder is meer. Elk deel bestaat weer uit drie hoofdstukken. Deel 1 Meer is minder, gaat in op het ontstaan en rampzalige gevolgen van het kapitalisme voor mens en milieu en deel 2, gaat in op Degrowth, groeiafname en de complete opname van ecologie in de economie in plaats van een economie die op zichzelf staat en autonoom is. Minder autonome economie blijkt juist meer voor het welzijn van mens en natuur (milieu).
Kapitalisme zet het feodalisme en kolonialisme voort
Al ver voor de industriële revolutie werden mensen uitgebuit. De adel deed dit met de boeren en soms kwamen zij succesvol in opstand en verkregen gezamenlijke grond (meenten) maar meestal delfden zij het onderspit. In Engeland werden veel boeren door de adel van hun land onteigend en deze boeren trokken naar de steden waar de textielindustrie zich begon te ontwikkelen. Daar werden zij als arbeider onderdrukt. William Blake sprak om die reden in zijn gedichten van "duistere satanische fabrieken''. Het industriële kapitalisme nam een vlucht, maar tegen enorme menselijke kosten. In Manchester en Liverpool twee reuzen van de industrialisatie nam de gemiddelde levensverwachting hard af. Daarnaast liep nog het kolonialisme. Overzeese wingewesten ontstonden door grond in te nemen net als hier in het westen gebeurde. Allerlei materialen zoals katoen werden er verbouwd en daar had men weer slaven voor nodig. Die werden gehaald uit Afrika. Amerika werd zo de Nieuwe Wereld maar men ging wel op de oude voet verder door mensen uit te buiten. Landen zoals Groot Brittannië profiteerden ervan. Het kolonialisme was dus een onderdeel van het kapitalisme.
Gecreëerde schaarste
Door grond af te pakken moesten boeren gaan werken voor de kapitalisten. De kapitalisten creëerden dus schaarste aan bezit waardoor lange arbeid vanwege de lage lonen de enige manier van overleven was. Soms kregen boeren het land in de pacht maar de opbrengst per hectare moest wel steeds meer worden anders verloren ze hun pacht. Dit was een harde dobber want voorheen werkten deze boeren slechts voor hun levensbehoefte. Nu moesten ze werken om het kapitaal te vergroten van hun heren. Ook de arbeider in textielindustrie kreeg weinig en moest lange dagen maken. Armoede werd de motor van het kapitalisme. Kapitaalvergroting kan alleen door arbeid en hoe lager het loon van de arbeid is des langer de arbeider moet werken voorzijn of haar levensonderhoud. Veel arbeiders werkten16 uren per dag om zo een inkomen te verwerven waarvan zij konden rondkomen. In India dwongen de Engelsen de plaatselijke bevolking die voorheen een zelfvoorzienende landbouw had om producten voor export te verbouwen zoals: opium, katoen, indigo, tarwe en rijst. De bevolking verpauperde.
Veranderend worldview
Hickel kijkt ook achter de schermen. Zo stelt hij dat achter onze omgang met de natuur zich een veranderende worldview bevindt. De primitieve mens van destijds zag de wereld als bezield. Planten, bomen en dieren hebben ook een geest, animus en daar moet je dus met eerbied mee omgaan, volgens hen. Het is vooral de verlichting geweest en met name Descartes die de mens en diens cognitie (denken) centraal zette. De mens is een denkend en bezield subject en alles om de mens heen is een object wat de mens kan bestuderen en manipuleren (naar de hand kan zetten). Jason verschoont mijns inziens echter Aristoteles maar ook in diens worldview is de mens het centrum en het doel (telos) waar het hier op de aarde om gaat. De natuur is er volgens Aristoteles voor de mens (zie dissertatie van Jan. J. Boersema "Thora en Stoa over mens en natuur").Jason meent ook dat het christendom schuldig is omdat de mens beelddrager van God is en dus de schepping dient te beheren. Maar beheren is anders dan overmeesteren en domineren. De mens kreeg als cultuurmandaat mee: bouwen maar ook bewaren (zie idem Boersema).
De dwangbuis
Regering zijn er alleen maar op uit om het BBP (Bruto Binnenlands Product) te laten groeien en liefst met meer dan 2% per jaar. Dit om te voorkomen dat er kapitaalafvloeiing plaatsvindt. Grote bedrijven die teveel milieu beperkende maatregelen krijgen opgelegd verplaatsen zich naar andere landen. De rechten van de arbeiders en het milieu komen op een tweede plaats te staan. Alles staat in het teken van groei. Is deze er niet dan krijgt de regering de schuld. Het BBP is echter slechts een graadmeter voor het kapitalisme. Het zegt niets van de omgang met mens en de natuur. Sterker nog hoe meer het BBP groeit des te meer de rechten van de mens en de natuur onder druk komen te staan. De val van het ijzeren gordijn in 1989 heeft het westen in slaap gesust. Francis Fukuyama schreef "Het einde van de geschiedenis" (1992) en stelde dat de vrije democratie en het kapitalisme (vrije markten) de toekomst hebben. Maar het eindeloos vergroten van economie betekent dat we onze planeet steeds sneller consumeren.
De techniek
Ook de techniek kan ons niet helpen volgens Jason. Al is schonere techniek wel beter dan de oude vuile techniek. Toch is groene groei (van fossiel brandstoffen naar water, wind en zon) ook een schijnoplossing. Want ook voor groene groei is grondstoffenwinning nodig. We graven bergen af met mineralen voor groene groei en maken zo de ecosystemen stuk. Ook recyclen biedt maar een gering oplossing. 40% van onze materialen bestaat uit voedsel en brandstof en dat zijn verbruiksartikelen die we niet kunnen recyclen.
Minder is meer
Nadat Jason ons in deel 1 duidelijk heeft gemaakt dat het kapitalisme niet de oplossing kan bieden jegens de milieuproblemen, komt hij in deel 2 met een andere oplossing: minder is meer. Want waarom moet een economie altijd groeien? Achter dat idee bevindt zich een mythe namelijk dat landen met een hoger inkomen per hoofd van de bevolking, de bevolking ook een hogere levensverwachting heeft. Domweg groei zou de oplossing zijn. Jason stelt echter dat een hogere levensverwachting ontstaat daar waar cruciale goederen en diensten zijn zoals goede riolering, gezond drinkwater en ziekenhuizen. Veel luxegoederen zijn niet nodig.
Inkomensongelijkheid is ook een boosdoener. Mensen met een hoog inkomen investeren vaak in industriële expansieve bedrijven. Bedrijven die het niet zo nauw nemen met het milieu. Maar bedrijven zorgen toch voor innovatie? Dat valt te bezien. Veel innovatie is door de overheid gefinancierd zoals rioleringen destijds en internet thans. Een grotere en krachtigere overheid is dus gewenst om "minder is meer" te realiseren volgens Jason.
Stappen
Jason geeft nog een aantal stappen naar een andere en betere economie waarbij ecologie volop meedoet. De eerste stap is: bestaande producten upgraden en niet te snel afschrijven. Een product moet je kunnen repareren of innoveren. Een tweede stap is een beperking in reclame die de consumptie alleen maar opdrijft. Een derde stap is: van bezit naar gebruik: door gratis openbaar vervoer. en/of een elektrische auto's delen. Een vierde stap is: geen voedselverspilling. Groente hoeft niet perfect te zijn. Waarom stelt de consument zulke hoge eisen? Heeft de reclame hen niet verwend? De vijfde stap is: verklein de industrieën die slecht zijn voor de ecologie. Al deze stappen kunnen niet zonder een krachtige overheid gezet worden. Hier komt de politiek om de hoek kijken.
Beoordeling
Jason schreef een inspirerend boek. Het kapitalisme is volgens hem de oorzaak van de milieuproblemen maar ook van de grote ongelijkheid tussen mensen en zelfs volken. Zo halen met name Europa en Amerika hun grondstoffen weg uit arme landen en zij hebben ook nog eens een grote bijdrage aan de CO2 uitstoot die weer zorgt voor de opwarming van de aarde. De armere landen zijn daar de dupe van. Zo stoot India 1.9 ton CO2 per persoon uit, China 8 ton per persoon en Amerika maar liefst 16 ton per persoon. Zijn inzet op "minder is meer'' is daarom geheel terecht.
Dat het christendom verantwoordelijk is voor het kapitalisme en het wanbeheer van de natuur is te gemakkelijk gezegd. Europa en Amerika zijn van origine christelijk. Dat is een feit maar het cultuurmandaat is niet alleen bouwen maar vooral ook bewaren volgens de Bijbel. Helaas hebben christenen dit niet in praktijk gebracht.
Kort samengevat: dit boek laat zien waar de diepe oorzaak ligt van alle sociale en milieuproblemen maar biedt ook oplossingen...
Het boek is bestelbaar bij: https://www.epo.be/nl/boeken/9789462672819/minder-is-meer-jason-hickel
