Les 3 Veilig in Gods hand. De troost van de verkiezing.
Huiswerk:
Lezen 1.1. tot en met 1.8. en maken onderstaande vragen bij 2.1 tot en met 2.4.
Lezen hoofdstuk 5 van Dordtse leeregels en slotwoord
1. De troost van de verkiezing
Leerdoelen leesstukjes 1.1-1.8:
1.1. Wat aan de orde komt
Kan iemand vallen in de zonde en toch een kind van God zijn? Voor wie is de leer van de verkiezing een troost? Dit soort vragen willen we in deze les beantwoorden. Wat zou dat overigen voor Simson, David en Petrus hebben betekend als God hen niet vast hield. Daar willen we in deze les bij stilstaan. Jezus als de goede Herder heeft van Zijn schapen gezegd: 'Niemand kan ze uit Mijn hand rukken (Johannes 10:29). De volharding is heel pastoraal. Zijn onbezweken trouw zal nooit hun val gedogen... maar het kan er soms op lijken dat ze nog verloren gaan. Welk verschil is er tussen David en Achab of Petrus en Judas? Matthew Meade zegt in zijn boek 'De bijna christen ontdekt' dat de ongelovige soms een betere levenswandel heeft dan de godzalige. De kinderen van duisternis wandelen soms voorzichtiger dan de kinderen van het licht. Jeremia klaagde in Klaagliederen: Hoe is het goud verdonkerd!
1.2. Enkele leerregels
Hoofdstuk 5 artikel 1
Degenen die God naar zijn voornemen roept tot de gemeenschap met zijn Zoon, onze Here Jezus Christus, en door de Heilige Geest opnieuw geboren doet worden, verlost Hij wel van de tirannie en slavernij van de zonde. Maar Hij verlost hen in dit leven niet helemaal van het vlees en het lichaam der zonde
Hier ligt de oorzaak van het vallen in de zonde van de heiligen. Gods werkt zijn genade niet volledig uit in Zijn kinderen maar Hij stelt hen wel verantwoordelijk. Dat lezen we in artikel 4 en 5. In 6 lezen we ook iets van Gods barmhartigheid. Luther noemde de gelovige: tegelijk/ zowel rechtvaardig en/als zondaar (simul justus et peccator)
Hoofdstuk 5 artikel 4
Gods macht waardoor Hij de ware gelovigen in de genade bevestigt en bewaart, is zo groot, dat zij niet door het vlees overwonnen kan worden. Toch werkt God bij de leiding van hun leven niet altijd zo in de bekeerden, dat zij in sommige gevallen door hun eigen schuld niet zouden kunnen afdwalen van de weg waarop zij genadig geleid worden; zij worden dan verleid door hun zondige begeerten en volgen die. Daarom moeten zij voortdurend waken en bidden, dat zij niet in verzoekingen geleid worden. Wanneer zij dit niet doen, bestaat niet alleen de mogelijkheid dat zij door het vlees, de wereld en de satan meegesleept worden en tot zware en afschuwelijke zonden gebracht worden, maar gebeurt het ook werkelijk dat zij daarin – en God laat dit rechtvaardig toe – soms worden meegesleept. Dit wordt ons duidelijk aangetoond in de Schrift, waar beschreven staat, hoe treurig David, Petrus en andere heiligen in zonde gevallen zijn.
Hoofdstuk 5 artikel 5
Met zulke grove zonden wekken zij Gods toon in hoge mate op; zij verdienen opnieuw de dood; zij bedroeven de Heilige Geest; zij oefenen zich een tijdlang niet meer in het geloof; zij brengen grote schade toe aan hun geweten en ervaren soms voor een tijd de genade niet meer. Eerst wanneer zij door ernstig berouw op de goede weg terugkeren, doet God zijn vaderlijk aangezicht weer over hen lichten.
Hoofdstuk 5 artikel 6
Want God, die rijk is aan barmhartigheid, neemt naar het onveranderlijk voornemen van de uitverkiezing de Heilige Geest niet helemaal van de zijnen weg, zelfs niet wanneer zij zo treurig in zonde zijn gevallen. Hij laat hen ook niet zo diep vallen, dat zij de genade van de aanneming tot kinderen en de staat van de rechtvaardiging verliezen, of dat zij de zonde tot de dood of de zonde tegen de Heilige Geest bedrijven en helemaal door God verlaten, zich in de eeuwige ondergang storten.
1.3 Augustinus en de volharding
Augustinus schreef een geschrift tegen hen die meenden dat de volharding een inspanning van de mens zelf is. Dit geschrift heet 'Over het geschenk van de volharding' (De dono perseverantiae). Augustinus zag de volharding als een heerlijk werk en geschenk van God. Hij houdt de gelovigen staande en op koers.
Volgens Augustinus heeft God de mens valbaar geschapen en de mens is vervolgens herstelbaar gevallen. Er is gelukkig nog eens staat van herstel mogelijk dankzij Gods genade. Gods genade herstelt de mens maar die mens kan nog steeds zondigen zonder af te vallen maar wel te vervallen. Maar in de staat van de heerlijkheid is de mens volledig onvalbaar en onvervalbaar hersteld. Deze staat is dus nog heerlijker dan die van Adam in het paradijs omdat die nog kon zondigen en op aarde omdat men dan nog kan vervallen in de zonde (David, Simson). Het is dan een eeuwig gelukkige staat waarvan geldt: niet kunnen zondigen (non posse peccare) dus nooit meer gescheiden van Gods gunst en gemeenschap.
Zie https://www.monergism.com/thethreshold/articles/onsite/four-fold.html voor Augustinus' invloed op Thomas Bostons werk 'De viervoudige staat' (Human nature in fourfold state)
1.4. De Schrift ten aanzien van de volharding
1.4.1 Volhouden tot het einde is een opgave voor de gelovigen en een gave van God
De volharding is in de Schrift een opgave: 'Die overwint, die zal bekleed worden met witte klederen (Openbaring 3:5). Dit voorkomt zorgeloosheid maar de volharding is ook een gave, een geschenk want de goede Herder zegt 'Niemand zal ze(de schapen) uit Mijn hand rukken' (Johannes 10:28). Dit voorkomt moedeloosheid bij de dwaalzieke schapen. Ook God de Vader staat garant voor de schapen (Johannes 10:29): 'En niemand kan ze rukken uit de hand van Mijn Vader.' Calvijn merkt troostvol op naar de gelovige lezers van zijn commentaar op het evangelie van Johannes: 'De zaligheid van de vromen hangt niet af van het goeddunken van de vijanden. De vijanden moeten eerst God (de Vader en de Zoon) overwinnen, willen ze ons kunnen treffen'.
Hier (Johannes 10:28 en 29) zien we de twee handen van God (Vader en Zoon) waarmee Hij de Zijnen vasthoudt. Denk ook aan de hand van de engelen (dit deden zij namens God) die Lot meetrokken uit Sodom (Genesis 19:16) maar ze wijzen dan ook weer op zijn verantwoordelijkheid als zij hem de opdracht geven: ' Behoud u om uws levens wil; zie niet achter u om, en sta niet op deze ganse vlakte; behoud u naar het gebergte heen, opdat gij niet omkomt (Genesis 19:7b).
1.4.2. De krachtige aansporing van de schrijver van het boek Hebreeën
De schrijver die zijn brief schreef aan de Hebreeën is een bewogen en bezorgd man. In Hebreeën 3 heeft hij het volk Israel getekend als waarschuwend voorbeeld. Waarom gingen zij niet in, in het land van de rust? Omdat ze ongelovig waren. In hoofdstuk 4 spoort hij zijn gemeenteleden aan ('laat ons' is kenmerkend voor zijn aansporende stijl). Hij zegt: 'Laat ons dan vrezen, dat niet te eniger tijd, de belofte van in Zijn rust in te gaan nagelaten zijnde, iemand van u zal schijnen achtergebleven te zijn. Want ook ons is het Evangelie verkondigd, gelijk als hun; maar het woord der prediking deed hun geen nut, dewijl het met het geloof niet gemengd was in degenen, die het gehoord hebben'. Let op hij spoort heel de gemeente aan met zijn kenmerkende stijl 'laat ons' en hij is bang dat er slechts iemand dus eentje niet zal ingaan in de rust. Eentje die achterblijft en niet de loopbaan loopt die ook de heiligen zijn gegaan in het bloedspoor van de grote Hogepriester op weg naar het land van de eeuwige rust. Dat is wat anders dan dat men bidt of er nog eens eentje mocht worden toegebracht... We moeten ons zorgen maken dat er zelfs eentje van ons gezin (incluis wij), van onze familie en van onze gemeente schijnt achter te blijven (de schijn wekt) en dat die niet zal ingaan in de eeuwige rust. Wat een huiswerk heeft een christen!!
1.5. Internet:
De oorzaak van het verval van de heiligen is de inwonende zonden bij de heiligen die weer tot uitbraak komen.
Spurgeon en de Puriteinen noemden dit de de indwelling sins (Je kunt de preek van Spurgeon over de inwonenden zonde, geschreven in het Engels na lezen als je daar behoefte aan hebt op internet: https://www.spurgeon.org/resource-library/sermons/indwelling-sin#flipbook/ )
Citaat uit deze preek: It is a doctrine, as I believe, taught us in Holy Writ, that when a man is saved by divine grace, he is not wholly cleansed from the corruption of his heart.
1.6. Hoe het afliep met de remonstranten
Zij werden in januari 1619 door Bogerman weggezonden met de legendarische woorden: exite exite dimittimini jullie moeten vertrekken (2x) jullie worden weggezonden. Zij kwamen overigens al te laat op de synode namelijk in december 1618 toen de synode al even aan de gang was. De synodeleden zwoeren tijdens de synode God dat ze alleen de Bijbelse waarheid zouden voorstaan maar de remonstranten erkenden de synode niet en zagen de contra-remonstranten als intolerante scheurmakers. Zij wilden hun remonstrantie niet verdedigen maar slechts een gesprek erover. Zij werden echter gedaagd voor en door de synode en kwamen in het midden van de zaal te zitten. Op het verzoek van de voorzitter om hun bezwaar tegen de catechismus en de Nederlandse geloofsbelijdenis te onderbouwen vanuit de Schrift kwam geen behoorlijke reactie. Men erkende zogenaamd alleen de Schrift... maar men kon zich vanuit de Schrift niet verdedigen. Hun woordvoerder Simon Episcopius kwam om die reden met allerlei uitvluchten.
Na de synode stichtte de gevluchte Uittenbogaard in Antwerpen in 1525 'De Remonstrantse Broederschap'. Enkele jaren later werd in Amsterdam een remonstrants seminarium gesticht en gedoogd. Later werd dit verplaatst naar de door de verlichting modern geworden universiteit van Leiden. Zodoende schoven de remonstranten ten tijde van de verlichting mee met de moderne Schriftvisie want zij pasten de inhoud van het geloof aan, aan de moderne Bijbel-onderzoeken. Het klassieke belijden van de Schrift kwam steeds meer onder druk te staan. Ook de leer van Drie-eenheid liet men varen te samen met de wonderen en heilsfeiten... Men sloeg steeds meer het pad van de vrijzinnigheid in onder het mom van goed Schrift-onderzoek. Veel jongeren trokken weg en men vergrijsde want de vrijzinnigheid heeft geen kinderen. Lege preken, lege banken. Wat dus eerst begon met kritiek op de belijdenisgeschriften eindigde in kritiek op de Schrift zelf. Wie meent zelf te kunnen geloven zal vroeg of laat ook de geloofsinhoud aanpassen. Het ene heeft het andere tot gevolg. Wat overblijft is een beetje geloven... maar dat kan men ook uitstekend buiten de kerk. (bronnen: Dr. C.R. van den Berg 'Nicolaas Schotsman en zijn Eere-zuil. De Dordtse synode 1618-1619 herdacht' , Redactie W.B. Drees 'Een beetje geloven. Actualiteit en achtergronden van het vrijzinnig christendom en Lucie N.K. van Aken De Remonstrantse Broederschap in verleden en heden)
1.7.De Dordtse leerregels bezongen en verguisd. Gods hand en ons vaderland
1.7.1. De leerregels voor gelezen
Op 6 mei 1619 zat de Grote Kerk in Dordt vol met mensen. In deze Grote Kerk werd in november 1618 de synode door de plaatselijke predikant en lid van de synode Balthasar Lydius geopend met een indrukwekkend gebed om Gods wijsheid en licht. Op 6 mei werd de synode afgesloten door het voorlezen van de Dordtse leerregels. Aan deze leerregels had een kleine commissie gewerkt. Er waren onder andere twee Engelse theologen bij betrokken en een aantal Nederlandse theologen zoals Bogerman, Polyander, Trigland en Walaeus. De scriba van de synode, Festus Hommius las de leerregels voor. Mooi moet dat geklonken hebben in de Grote Kerk van Dordt waar veel belangstellende gemeenteleden waren...
De leerregels aan de positieve zijde beginnen in het menselijke dal (opmerking van ds C den Boer in zijn boek 'Om 't eeuwig welbehagen') en eindigen elk hoofdstuk met de lofzang op Gods genadewerk. Aan het begin van elk hoofdstuk wordt de mens er buiten gezet van diens kant om vervolgens deze mens op te wekken om door Gods genadige aanbod deel te krijgen aan Gods eeuwige gemeenschap en dan volgt aan het einde van elk hoofdstuk een lofprijzing. Alle menselijke roem sluit Dordt uit maar die roemen wilt die moet roemen in God en in Zijn Zoon die naar de aarde kwam voor doodschuldige zondaren.
1.7.2. Het gebed van Bogerman om rust in land en kerk en de latere onrust.
Tenslotte eindigde Bogerman met gebed en vroeg God of Hij de rust in de kerk en in het land weer terug wilde geven en of Hij hen die afgedwaald waren van de gereformeerde leer weer terug wilde brengen in de moederschoot van de vaderlandse gereformeerde kerk. Dit gebed is deels verhoord. Voor lange tijd hebben de Dordtse leerregels een zekere rust gebracht in de vaderlandse kerk maar in de 18de en 19de eeuw toen de verlichting ging doorbreken en men een positiever mensbeeld kreeg wilde men zich niet meer binden aan Dordt. Men verzweeg Dordt. In de 19de eeuw, de eeuw van de afscheiding hield Nicolaas Schotsman een aantal preken over de Dordtse leerregels in het herdenkingsjaar 1819 maar hij was een uitzondering. Da Costa klaagde (19de eeuw) in zijn pamflet 'Bezwaren tegen de geest van deze eeuw' dat men in de vaderlandse kerk de Dordtse leerregels geheel en al terzijde heeft gesteld! Vanuit dat oogpunt gezien valt het te begrijpen dat in 1834 de afscheiding begon... Die begon ook opmerkelijk. Voor zijn bekering had Hendrick de Cock, de vader van de afscheiding nog nooit een letter gelezen van de 'Institutie' van Calvijn. Heel dat gedachtegoed was voor hem een vreemde wereld. Hij was aanvankelijk een modern theoloog maar door het lezen van Calvijn veranderde zijn visie. Ook in onze tijd is het wenselijk om terug te keren naar de leer van vrije genade van Dordt. Lichte kerken bekritiseren Dordt openlijk. Het is allemaal te zwaar en de zware kerken beroepen zich eenzijdig op Dordt (doodstaat mens) maar verzwijgen het ruime aanbod en de Christus' prediking.
1.7.3 Wonderen van de Allerhoogste
Abraham van de Velde, leefde in de 17de eeuw, heeft in zijn boek 'Wonderen des Allerhoogste' de geschiedenis van onze protestantse natie beschreven. Hij beschrijft hoe Willem van Oranje ons land van de Spaanse en Roomse tirannie heeft trachten te bevrijden. Hij beschrijft hoe wonderlijk God soms in deze strijd handelde. Soms gebruikte God de wind om de vijand op zee te verjagen enzovoorts. Van de Velde beschrijft ook hoe God leraren zond om de Vaderlandse kerk te zuiveren van de valse leer.
Abraham van de Velde schrijft over de strijd met Spanje het volgende in zijn boek Wonderen des Allerhoogste:
Abraham van de Velde zag het huisgezin als als een kleine (gereformeerde) gemeente:
1.8. Een (post)modern doelloos leven of een bijbels levensdoel?
Eind 18de eeuw leefde in Duitsland de filosoof Immanuel Kant. Kant zei dat God wel te denken valt maar niet te kennen. Dus God is denkbaar dat nog wel maar niet kenbaar. Eind 19de eeuw stelde de Duitse filosoof Nietzsche dat God dood was en eigenlijk niet bestond. God valt weg te denken ja meer hij bestaat gewoon niet. Nietzsche ging dus weer een stap verder dan Kant (het hellend vlak). Nietzsche had weliswaar gezegd dat een mens zelf zijn leven moet invullen (geen slavenmoraal en luisteren naar Boven zoals bij het christendom maar herenmoraal, eigen baas zijn en niemands knecht) maar dat thema had hij nog niet helemaal uitgewerkt.
Jean Paul Sartre leefde halverwege de 20ste eeuw en hij nam thema dat Friedrich Nietzsche aangereikt had op, samen met zijn echtgenote Simone de Beauvoir (een feministe) met wie hij een vrije relatie had (zonder een gezin op te bouwen). Volgens Sartre was er geen God en had het leven geen vooraf bepaald plan. Alles is toevallig (contingent). Elk individu moet daarom zijn eigen leven scheppen. Er is volgens hem geen natuurlijk orde maar de maatschappij en religie vormt mensen...maar dat moet men niet toelaten. Het is angstaanjagend om vrij te zijn en daarom kiezen mensen de veilige weg die van de maatschappij of religie. Sartre pakte de vrijheid met beide handen (zie Tête-à-tête Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre portret van een relatie blz 37).
In de jaren 60 van de vorige eeuw brak dit idee in ons vaderland door maar het gaf ook veel verwarring. Natuurlijk zijn er ook goede kanten aan dit soort ontwikkelingen. De vrouw is geen slaaf van de man enzovoorts. Maar de kerken liepen leeg of de kerken bewogen mee. Men combineerde planmatige schepping en toevallige evolutie met elkaar. Men werd niet alleen baas in eigen buik maar zelfs baas in eigen Boek (Bijbel). Wat men niet geloofde, streepte men weg.
Echter ook op dit punt kunnen we van Dordt leren. Het leven is niet doelloos. God heeft een reddingsplan met de gevallen mens en wie tot het geloof komt, mag weten dat Gods plannen niet falen. Ja die is eeuwig in Gods hand en dus veilig wat de toekomst ook mag brengen... Zonde, wereld, dood en graf hebben niet het laatste woord. Wie in het geloof op Jezus ziet die vreest voor dood en helle niet...
1.9. Leestip en internet:
De Heilige oorlog (The holy war) van John Buyan. Bunyan laat zien hoeveel moeite God en Jezus moeten doen om de stad mensenziel in te winnen maar God blijf die moeite te doen. Hij laat Zijn werk en Kerk niet los...
'Dicht bij Dordt' ds. A. C. Uitslag http://www.hertog.nl/artikel/9789033129407/Dicht-bij-Dordt/
Prekenserie over de DL op het internet van ds. C.G Vreugdenhil
2. Vragen
Leerdoel:
Hoofdstuk 5 artikel 4: Gods macht waardoor Hij de ware gelovigen in de genade bevestigt en bewaart, is zo groot, dat zij niet door het vlees overwonnen kan worden. Toch werkt God bij de leiding van hun leven niet altijd zo in de bekeerden, dat zij in sommige gevallen door hun eigen schuld niet zouden kunnen afdwalen van de weg waarop zij genadig geleid worden; zij worden dan verleid door hun zondige begeerten en volgen die. Daarom moeten zij voortdurend waken en bidden, dat zij niet in verzoekingen geleid worden. Wanneer zij dit niet doen, bestaat niet alleen de mogelijkheid dat zij door het vlees, de wereld en de satan meegesleept worden en tot zware en afschuwelijke zonden gebracht worden, maar gebeurt het ook werkelijk dat zij daarin – en God laat dit rechtvaardig toe – soms worden meegesleept. Dit wordt ons duidelijk aangetoond in de Schrift, waar beschreven staat, hoe treurig David, Petrus en andere heiligen in zonde gevallen zijn.
Artikel 4 van hoofdstuk 5 zegt: Gods macht waardoor Hij de ware gelovigen in de genade bevestigt en bewaart, is zo groot, dat zij niet door het vlees overwonnen kan worden.
1. Is dit in overeenstemming met Johannes 10:27-30?
Hoofdstuk 5 artikel 10: Deze zekerheid komt dus niet voort uit een of andere speciale openbaring zonder of buiten het Woord, maar uit het geloof in Gods beloften, die Hij in zijn Woord zo overvloedig tot onze troost geopenbaard heeft. Zij komt ook voort uit het getuigenis van de Heilige Geest, die met onze geest getuigt, dat wij Gods kinderen en erfgenamen zijn, en tenslotte hieruit, dat de gelovigen zich met heilige ernst toeleggen op een goed geweten en goede werken.
2. In hoofdstuk 5 artikel 9: 10 stelt dat de gelovigen zeker kunnen zijn van deze volharding. Hoe kan dat volgens dit artikel?
2.2. De leer van de zekerheid van de volharding maakt niet zorgeloos
Hoofdstuk 5 artikel 12 Deze zekerheid van de volharding verleidt de ware gelovigen beslist niet tot hoogmoed en zondige zorgeloosheid. Integendeel, hieruit komen voort nederigheid, kinderlijke eerbied, een godvrezend leven, vurige gebeden, standvastigheid in alle strijd, in het kruis dragen en in het belijden van de waarheid en ook blijvende blijdschap in God. Het overdenken van die weldaad is voor hen juist een aansporing zich ernstig en voortdurend te oefenen in dankbaarheid en goede werken Dit blijkt immers uit de getuigenissen van de Schrift en de voorbeelden van de heiligen.
Hoofdstuk 5 artikel 13 Bij hen die weer opgericht worden, nadat zij in zonde gevallen zijn, herleeft het vertrouwen te zullen volharden. Maar dat veroorzaakt zeker geen zorgeloosheid en slordigheid in de dienst van God. Nee, zij zorgen er juist des te meer voor, nauwgezet op de wegen van de Here te blijven.
1. Wie stellen dat de leer zekerheid van de volharding christenen zorgeloos maakt en waarom is dit volgens de Dordtse vaderen niet het geval (zie bovenstaande artikelen)?
2.3. De heerlijke troost van de verkiezing
Hoofdstuk 5 artikel 10 En als Gods uitverkorenen in deze wereld de vaste troost dat zij de overwinning zullen behouden, moesten missen en zonder dit onbedrieglijke onderpand van de eeuwige heerlijkheid moesten leven, dan zouden zij de beklagenswaardigste van alle mensen zijn.
Hoofdstuk 5 artikel 15 Deze leer dat de ware gelovigen en heiligen zullen volharden en daar zeker van mogen zijn, heeft God tot eer van zijn naam en tot troost van allen die Hem vrezen, zeer overvloedig in zijn Woord geopenbaard en Hij prent die in de harten van de gelovigen in.
1. De leer van de zekerheid van de volharding is volgens Dordt een troostleer.
Kun jij je daar in vinden en wat is eigenlijk deze troost (denk aan de heilsonzekerheid van Rome en de remonstranten)?
Hoofdstuk 5 artikel 15 vervolg: Weliswaar wordt deze leer door het vlees niet begrepen, door de satan gehaat, door de wereld bespot, door onkundige mensen en huichelaars misbruikt en door dwaalgeesten bestreden, maar de bruid van Christus heeft haar altijd als een schat van oneindige waarde innig liefgehad en standvastig verdedigd. God zal ervoor zorgen, dat zij dit ook zal blijven doen; tegen Hem kan geen plan iets uitrichten en is geen enkele macht opgewassen. Deze enige God, Vader, Zoon en Heilige Geest, zij eer en heerlijkheid in eeuwigheid. Amen
2. Hoe kan men de troostleer van de volharding van de heiligen misbruiken?
3. Hoe beginnen de hoofdstukken 1,2, 3/4, 5 en hoe eindigen de hoofdstukken van de Dordtse leerregels (positieve zijde)? Let op de laatste verzen van hoofdstuk 1, 2, 3/4, 5. Is dit slotakkoord terecht?
2.4. Dordt bespot en veracht
Da Costa schreef in zijn geschrift 'Bezwaren tegen de geest van deze eeuw' : Hoe velen beschimpen en bespotten niet de Dordtsche Synode, die niet eens weten in welke eeuw dezelve by een geroepen is, althans die zich nimmer de moeite gegeven hebben van het aldaar gebeurde met aandacht na te gaan'
1. Iemand zegt: de Dordtse leerregels zijn star en heel dogmatisch. Ik heb genoeg aan mijn Bijbel. Wat kan de reden zijn dat iemand zo denkt en wat zou je hem antwoorden en aanraden te doen? Wat heb je zelf geleerd van deze leerregels?
3. Naschrift. Geen verplichte lesstof.
3.1. Rechtvaardigmaking van eeuwigheid
Een gesprek tussen een jongeman en ouderlingen
De jongeman vroeg: “Dus u zegt dat de besluiten van de verkiezing en van de rechtvaardiging hetzelfde zijn?”. Ja ze wisten het zeker. Toen antwoordde ik: “Nu u het zegt…ik heb dat gelezen in de Acta van de synode van Dordt (1618-1619), ik zal het even voorlezen”. Toen klonk het volgende door de kamer: “De besluiten der verkiezing en der rechtvaardigmaking zijn eenvormig en gelijkvormig”, (Acta van de synode, uitgave Den Hertog, 1987, blz. 672).
“Zie je nu”!!, zo riep de ouderling, dat zeggen we al de hele tijd tegen u. Ik zei: “Ja, maar ik was nog niet klaar met lezen, er staat nog iets onder, namelijk: ‘Deze stelling is vals’.
De arme man werd lijkwit. Toen las ik verder: “Want op deze wijze worden de verkiezing en rechtvaardigmaking, dewelke de Schriftuur zeer nauw onderscheidt, onvoorzichtelijk onder elkander vermengd.
Want 1. Wij zijn verkoren van eeuwigheid, maar wij worden gerechtvaardigd in de tijd; 2. Door het geloof worden wij gerechtvaardigd maar wij worden niet door het geloof verkoren. 3. Allen, die waarlijk gerechtvaardigd zijn, die zijn inderdaad verkoren, maar niet allen die waarlijk verkoren zijn, zijn nu inderdaad gerechtvaardigd, maar zullen te Zijner tijd gerechtvaardigd worden”.
Van belang is het dat de Schrift en de Reformatie de rechtvaardiging in de tijd leren. Rechtvaardig voor God is men door het geloof in Jezus. De beleving er van kan heel zwak zijn. Er is een sterk en zwak geloof maar het zaligmakende geloof is rechtvaardigend van aard. Ook is er geen onderscheid tussen zondag 7 en zondag 23. In beide zondagen gaat het om de vergeving van de zonde. Er zijn er die stellen zondag 7 handelt over de inplanting van het geloof maar dat de zondaar pas later in zondag 23 de vergeving mag beleven en dat zijn er maar weinig onder Gods volk. Maar zegt men: gelukkig zijn die anderen wel van eeuwigheid af gerechtvaardigd. Twee boeken die hier een heldere kijk op geven zijn: 'wedergeboorte of schijngeboorte' van ds. A Kort en 'Het rechtvaardigend geloof' eveneens van ds. A Kort (zie www.tekstservicevermeulen.nl )
3.2. Johannes Maccovius (1588-1644) en de logica in plaats van het evangelie
Zijn afkomst en leven
Johannes Maccovius (Jan Makowsky) was een Pool van oorsprong. Hij was een zeer geoefend scholasticus en werd al heel jong hoogleraar in Franeker namelijk in 1615 toen hij pas 27 jaar was. Hij leed helaas een liederlijk leven en deed niet onder voor de studenten. Hij nam namelijk deel aan hun feesten en was om die reden populair bij hen. De hoogleraar Lubbertus daarentegen was een oude man die juist een goede levenswandel voorstond. Dat moest wel gaan botsen. Maccovius liet bovendien de studenten slechts nadenken over zaken die speculatief van aard waren, was de mening van een aantal hoogleraren in Franeker. Allereerst die van Lubbertus en later ook van Amesius. Hij bereikte met zijn scholastieke methode wel hun hoofd maar niet hun hart en hand (levenswandel), vonden zij. Kortom Maccovius had een aantal opvattingen die niet in goede aarde viel bij de hoogleraar Lubbertus en later ook bij Amesius. De Dordtse vaderen hebben hem voor een aantal van die opvattingen berispt en gezegd dat hij niet te speculatief en scholastisch te werk moest gaan maar zich aan de Schrift moest houden. Daarmee was voor de Dordtse vaderen de kous af maar het muisje kreeg nog wel een staartje... Maar laten we eerst kijken naar de omstreden opvattingen van Maccovius.
De reikwijdte van de verzoening en visie op de zonde
Maccovius leerde de beperkte verzoening. Het zoenbloed is alleen voor de uitverkorenen en niet genoegzaam voor heel de wereld. Lubbertus echter leerde in de lijn van de meerderheid van de Dordtse vaderen, verwoord in de Dordtse leerregels dat de verzoening genoegzaam (sufficiënt) is voor heel de wereld maar doelmatig (effectief) is voor de uitverkorenen. Lubbertus stelde dat niemand te verontschuldigen is omdat er genoeg zoenbloed is. God is geen auteur van de ondergang van de goddelozen. Hun verderf is terecht als zij het zoenbloed terzijde stellen. Op het punt van de zonde had de scholastische Maccovius ook een stevige visie. Hij stelde dat God de zonde gewild heeft. Daarbij leek het er verdacht veel op dat God de auteur was van de zonde. Dit leverde hem een berisping op van de Dordtse synode.
In de minne geschikt
Overigens kwam deze zaak tot ongenoegen van de remonstranten bedekt in de acta van de Synode terecht. In de acta van de Synode van 1618-1619 staat onder de 139ste zitting: 'Is verhandeld een particuliere zaak die uit Friesland tot de synode was gezonden'. Lubbertus die Maccovius had aangeklaagd en de zaak eerst op de classis van Friesland had gebracht, kreeg geen gelijk van de Dordtse vaderen. De zaak werd in de minne geschikt. Men wilde geen heibel in de gereformeerde kamp dat op dit soort punten die Maccovius aansneed, verdeeld was. Maccovius werd vermaand. Amesius nam het toen nog op voor Maccovius maar na de Synode werd het van kwaad tot erger... Maccovius ging verder op de scholastische toer en zijn levenswandel was ook niet bepaald gereformeerd. Hij dronk en ging naar het bordeel. Toen keerde ook Amesius zich tegen Maccovius en ging hem bestrijden.
Levendmaking voor het geloof
Maccovius leerde dat de levendmaking voorafgaat aan het geloof. Met name op dit punt heeft Amesius met hem gestreden. God legt een soort kiem in het hart en dat zorgt er voor dat men op het Woord van God gaat reageren, meende Maccovius. Wedergeboorte was echter bij de reformatie verbonden met de daad van het geloof. Maar Maccovius verliet dat spoor en baande de weg voor een nieuwe visie op wedergeboorte. De zogenaamde levenskiem. Deze visie komt men ook tegen bij Voetius en Comrie. Deze twee theologen waren ook scholastisch van aard en waardeerden Maccovius.
De sluimerende wedergeboorte en de standenleer
Opvallend is het dat de zoon van dr. A. Kuyper, dr. A. Kuyper junior genaamd, op Maccovius promoveerde (zie Kuyper, A. Jr. Johannes Maccovius) Maccovius koppelde de wedergeboorte los van het levend wekkende woord van God , zoals we reeds zagen. Kuyper junior kon om die reden Maccovius gemakkelijk gebruiken voor zijn leer van de sluimerende wedergeboorte. Die kiem die in het hart gelegd wordt, kan nog jaren sluimeren zelfs als men er een liederlijk leven op nahoudt, stelde Kuyper junior. De daad van het geloof kan dus nog jaren uitblijven of heel zwak zijn. Deze visie op wedergeboorte biedt ook ruimte voor de standenleer die men tegenkomt in de rechterflank van de gereformeerde gezindte. Opvallend is het overigens dat dr. A. Kuyper junior het liederlijke leven van Maccovius goedpraat. Hij houdt zijn voorbeeld en boegbeeld maar wat graag overeind. Lubbertus zou vooral jaloers zijn op Maccovius' populariteit onder de studenten.
De reikwijdte van de invloed van Maccovius
Maccovius is een enigszins geliefd maar ook weer niet al te bekend in hypercalvinistische kringen. Voor de dag komen durft men niet met hem vanwege zijn liederlijke leven en het feit dat de Dordtse vaderen zijn scholastische visie berispten. Bovendien schreef Maccovius in het Latijn, wat niet iedereen beheerst en zijn, zijn werken zeer scholastisch (een methode waarin men eerst geschoold moet zijn om deze te kunnen volgen en waarderen anders haakt men af). Men kan dus niet gemakkelijk zijn argumenten in de strijd werpen...
Geen boegbeeld
Zoals we reeds gezegd hebben, bevredigde Maccovius volgens Lubbertus en Amesius meer het hoofd van de studenten dan hun hart en hun godzalige levenswandel. Daar hadden zij als wij het geheel trachten te overzien gelijk in. Hij gaf aan hen een zeer slecht voorbeeld als het ging om de levenswandel. Maccovius kan om die reden geen boegbeeld zijn voor hen die de visie voorstaan dat de levendmaking voor het geloof komt. Comrie is een betere kandidaat qua leer en levenswandel. Tegelijkertijd is het moeilijk om mannen als Maccovius en Comrie en hun dogma' s eerlijk te bekijken. Het zijn vooral de Kuyperianen geweest (wat Comrie betreft ook ds G.H Kersten en dr. C. Steenblok) die hen voor hun dogmatische kar gespannen hebben. Waarbij men in de gaten dient te houden dat de leerling vaak verder gaat dan de meester. Anderzijds kan men wel bij hen aanhaken...
Zijn waardering
Maccovius wordt verschillend gewaardeerd. Dat was tijdens de Synode van Dordt het geval en dat was ook het geval als hoogleraar in Franeker. De studenten bijvoorbeeld liepen met hem weg. Qua intellect vonden ze hem een kei en ook het heffen van de glazen drank maakte hem populair. De serieuze hoogleraren zoals Lubbertus en Amesius die een Godzalige levenswandel wilden bevorderen en niet alleen het intellect wilden strelen, zagen in hem een gevaar voor de gereformeerde leer. Scholastisch geschoolde theologen daarentegen zoals Voetius en Comrie citeerden hem vaak instemmend maar die zagen zijn wangedrag niet en onderschreven alleen zijn theologische visie.
Baanbreker van de gereformeerde scholastiek
Dr. A. Kuyper junior stelt in zijn proefschrift over Maccovius dat Maccovius de scholastiek weer op de kaart heeft gezet en dat Voetius in zijn spoor is verder gegaan. Kuyper gaat volgens Willem J. van Asselt te ver als hij stelt dat Maccovius de aftrap verzorgde van de scholastische theologie. Al voor Maccovius hielden gereformeerde theologen in Franeker maar ook in Leiden zich bezig met de scholastiek (zie Willem J. van Asselt 'On the Maccovius affair' in: 'Revisiting the Synod of Dordt 1618-1619', p. 227) Dr. A. Kuyper jr. stelt ook in zijn proefschrift het verschil aan de orde tussen de Middeleeuwse scholastiek die de mate van de Schrift te boven ging en de gereformeerde scholastiek die binnen de grenzen van de Schrift bleef. Maccovius bleef ook binnen dit criterium volgens dr. A. Kuyper jr.
In het straatje
Dr. A. Kuyper junior citeert in zijn proefschrift over Maccovius dr. Honig (eveneens een Kuyperiaans theoloog). Dr. A. Kuyper jr. schrijft: Dr. Honig noemt onder de personen die Comrie citeerden, ook Maccovius. En als Dr. Honig over de veronderstelde wedergeboorte bij de Doop spreekt, dan wijst hij o. a. ook op Maccovius, en eert hem als een man ,,van diepere opvatting van de Gereformeerde leer." (Dr. Kuyper junior 'Maccovius' p. 211).
Kortom Maccovius paste in het straatje van de Kuyperianen. Daarom promoveerde dr. Kuyper jr. op hem en dr. Honig op Comrie. Het is hetzelfde laken een pak. Maccovius en Comrie passen binnen de lijnen van de veronderstelde wedergeboorte volgens dr. A. Kuyper jr. en dr. Honig. De muis heeft toch nog een staartje...
Het evangelie in plaats van de logica
Tot slot willen we nog opmerken dat alleen het evangelie het hart van mensen kan laten kloppen en niet een menselijk systeem waarbij men de genade inperkt en het aanbod dat buiten de mens ligt opoffert aan de inspectie van de wedergeboorte in engere zin (de kiem). Het Woord maakt levend. Zo lezen: 'Gij, die wedergeboren zijt, niet uit vergankelijk, maar uit onvergankelijk zaad, door het levende en eeuwig blijvende Woord van God' (1 Petrus 1:23). Prof. dr. J. Veenhof noemde dat de wekroep van het Woord waar we lezen: 'Ontwaakt gij die slaapt. Sta op uit de doden'. Hoe kan een dode ontwaken? Dit druist in tegen onze logica en scholastiek maar niet tegen het bevel van Christus. Dit zegt Christus Zelf, Die de doden levend maakt onder Zijn machtige Woord.
Voor dissertatie van dr. A. Kuyper junior over Johannes Maccovius zie: https://ia801407.us.archive.org/12/items/johannesmaccoviu00kuyp/johannesmaccoviu00kuyp.pdf).
3.3. Gisbertus Voetius en zijn pleidooi voor vroomheid en wetenschap
Het slot van de redevoering van Gisbertus Voetius 'Over vroomheid en wetenschap die samen moeten gaan' (De Pietate en scientia conjugenda) aan de universiteit van Utrecht bij de aanvaarding van zijn ambt als professor in de oosterse talen:
Laten wij veel liever de hoogmoed en de eigenwaan, de traagheid, en de vadsigheid, de brasserijen en de drinkgelagen, de twisten en de krakelingen, de muiterijen en de partijschappen, de onreinheden en de hoererijen, als gezworen vijanden van de wijsheid van God, als pesten van alle Gymnasia en studies, door een leven in matigheid, rechtvaardigheid en Godzaligheid overwinnen! Laten wij aan de heilige en openbare godsdienstoefeningen vlijtig en met opgewektheid deelnemen, de dag des Heeren, met terzijdestelling van onze gewone studies geheel wijden aan de oefeningen van de Godzaligheid en het onderzoek van de Schriften; laten wij bovenal elke dag gelukkig beginnen en eindigen met het lezen van Gods Woord, met gebeden en overdenkingen en het vernieuwen van de bekering en het geloof, die als voertuigen van onze studies zijn; opdat wat de heilige dingen betreft geen dag voor ons voorbijgaat, zonder de regel in acht te nemen, dat de beste orde bij al wat wij ondernemen, hetzij wij spreken of handelen, is: van God te beginnen en in God te eindigen. Tevergeefs toch hoopt hij op een gelukkigen en heilzame uitslag van zijn studies, die zijn God vergeet, die met ongewassen handen, d.w.z. zonder de verschuldigde heiliging van zichzelf, daarop aanvliegt. Zoals wij in God leven, ons bewegen en zijn, laten wij alzo God zoeken in al onze studies, Zijn goedheid smaken, Zijn wonderen tasten, tot Hem telkens zuchten met schietgebeden en smekingen.
4. Kritiek op de heilszekerheid die verwoord wordt in de catechismus
4.1. De remonstranten en de doodstaat van de mens
De remonstranten hadden kritiek op de catechismus. Zij konden het niet vinden met de beschrijving van de catechismus met betrekking tot de doodstaat van de mens. De mens heeft namelijk nog een zeker vermogen om te geloven maar er kwam nog meer kritiek op de catechismus en dan juist uit de bevindelijk hoek...
4.2. Verschuir en de gelovige die in de catechismus aan het woord is.
Ook vanuit gereformeerde hoek is er kritiek gekomen op de catechismus. Men vond namelijk dat de gelovige die aan het woord is in de catechismus een sterke gelovig is die wel heel zeker is van zijn geloof. Zo gaf Johannes Verschuir in 1738 een boek uit over het bevindelijk leven 'Waarheid in het binnenste of bevindelijke Godgeleerdheid' genaamd. In dit boek voert hij de discussie over wat geloof is en hoe men dit dient te beleven via een viertal personages namelijk: onkunde, letterwijze, bekommerd christen en sterk christen. Bekommerd christen stelt dat er een verzekerd geloof is en een meer toevluchtnemend geloof dat die zekerheid nog mist. Bekommerd christen stelt dat in de catechismus doorgaans een sterke gelovige aan het woord is... Een onderscheidt tussen een sterk en zwak gelovige maakt de catechismus naar ik weet niet. Verschuir had ook oog voor zwakgelovige.
4.3. Een stap te ver... de catechismus als heilsweg met stationnetjes...
Voorzichtig gesteld heeft Verschuir wel een punt. De catechismus lijkt niet zoveel oog te hebben voor een kleingelovige en zwakgelovige. Dat komt ook, naar ik meen, omdat de catechismus de heerlijke beloften van God en Zijn volkomen heil centraal stelt en niet de diverse gestalten van de christen tekent. Toch moeten we niet de kant op gaan die men na de afscheiding is opgegaan in de rechterflank door de catechismus te lezen als een heel lange heilsweg. Men zegt dan: Gods volk is wel wederomgeboren maar zit nog niet bij zondag 7. Men is wel ontdekt maar men heeft nog geen zicht op de vergeving van de zonde maar aangezien Gods volk al van eeuwigheid gerechtvaardigd is hoeft men deze vergeving niet te beleven.
Anderen koppelen zondag 7 los van zondag 23 en zeggen dat in de wedergeboorte de zondaar volgens zondag 7 ingeplant is in Christus maar men kent hem nog niet en men heeft nog geen zicht op de zondevergeving men is nog niet gekomen tot de daad van het geloof zoals men deze aantreft in zondag 23. Wie goed leest, zal ontdekken dat zondag 7 en 23 hetzelfde zeggen. De gelovige mag weten dat diens zonde vergeven zijn.
4.4. De pastorale visie van Dordt op het geloof...
We kunnen zeggen dat in hoofdstuk 1 artikel 16 onze Dordtse vaderen oog hebben voor gemeenteleden die wel geraakt zijn door Gods Woord maar nog zo twijfelen: Nu zijn er mensen die het levend geloof in Christus of het vertrouwen met hart en ziel, een goed geweten voor God, het leven in de kinderlijke gehoorzaamheid en het roemen in God door Christus nog niet zo sterk bij zichzelf opmerken. Toch gebruiken zij de middelen, waardoor God naar zijn belofte dit alles in ons bewerkt. Zij moeten zich niet laten ontmoedigen, wanneer zij over de verwerping horen spreken en evenmin zichzelf tot de verworpenen rekenen. Integendeel, zij moeten de middelen trouw blijven gebruiken, vurig verlangen naar de tijd van overvloediger genade en die eerbiedig en ootmoedig verwachten.
4.5. Comrie en het ABC van het geloof...
We willen ook nog Comrie naar voren halen, leefde in de 18de eeuw net als Verschuir. In deze eeuw was er veel strijd over het wezen van het geloof (is het geloof een zeker weten?). Comrie stelde dat het geloof een zeker weten is maar dat het geloof in de Bijbel onder diverse benamingen voorkomt. Dit heeft hij uitgewerkt in zijn boekje 'Het ABC van het geloof'. Onder A. vermeldt hij het woord Aannemen. Hij vermeldt de teksten. Sommigen stelt hij zullen hun geloof meer vinden onder de D. van Dorsten en onder de H. van hongeren... Of onder de Z van zoeken. Comrie had oog voor de kleinen in de genade. Deze zullen meer weet hebben van hongeren en dorsten en minder weet hebben van aannemen. Hongeren en dorsten zijn ook daden van het geloof volgens Comrie (sommigen zijn met Comrie zijn visie op het geloof aan de haal gegaan, zie 1.8.2 een stap te ver)
4.6. Van der Groe en zijn visie op het geloof
Theodorus van der Groe die ook in de 18de eeuw leefde heeft zich hard gemaakt voor de reformatorische en Bijbelse visie dat de zekerheid tot het wezen en het karakter van het geloof hoort. Van der Groe zag om zich heen dat men het geloof ging reduceren/verminderen tot een misschientje. De zekerheid zou tot het welwezen van het geloof behoren dus tot het geloof in topvorm bij iemand die al jaren geloofd. Onder andere Jakobus Groenewegen leerde dit. Van der Groe schreef aan Groenewegen dat als de oude gereformeerde theologen (Luther en Calvijn) nu zouden leven zij meteen aan het reformeren gingen. Van der Groe achtte de visie van Groenewegen Rooms. De oude theologanten zoals Luther en Calvijn hebben volgens Van der Groe ze zekerheid tot het wezen van het geloof beschouwd.
Van der Groe nam flink stelling tegen deze in zijn ogen verwaterde visie op wat geloof is. Toch had Van der Groe vaak in tegenstelling tot zijn navolgers en fans een pastorale insteek. Ettelijke brieven heeft hij geschreven met vele pagina's vol over wat de aard en wezen van het geloof is en dat een gelovige de vergeving dient te kennen anders is men geen gelovige (het rechtvaardigend geloof). Van der Groe zegt heel pastoraal in 1751 het volgende: 'Nochtans oefent een waar gelovige dit vertrouwen onder vele schuddingen, bestrijdingen van de satan en van zijn eigen ongelovige hart. Dan smaakt hij die liefelijke rust en vrede van de ziel, de zekerheid van de zaligheid, die aan het geestelijke vertrouwen van het geloof eigen is minder dan op andere tijden' (Th. Van der Groe 'Het ware zaligmakende geloof, Utrecht (jaar van uitgave?), p 36)
4.7. Een beoordeling van de kritiek op de catechismus
De remonstranten hadden kritiek (1.8.1) op de catechismus op het punt van de doodstaat maar eigenlijk konden zij zich ook niet vinden in de zekerheid van het geloof. Wie zeker mag zijn, wordt zo maar zorgeloos en men moet actief blijven tot het laatste toe want men kan nog afvallen als heilige.
Vanuit bevindelijke hoek heeft men op de zekerheid van het geloof van de catechismus ook kritiek gehad. Dit niet zozeer omdat men dan zorgeloos zou worden (dit argument vindt men in onze dagen wel in bevindelijke kring) maar omdat men de zoekende zielen niet wilden laten twijfelen aan hun genadestaat. Dit is dus heel pastoraal bedoeld. Te ver gaat men als men stelt dat Gods volk wel wederomgeboren is maar de vergeving nog moet leren kennen dan koppelt men wedergeboorte los van het geloof (1.8.2).
Comrie (1.8.3), de Dordtse leerregels (1.8.3) en Van der Groe (1.8.4) houden ruimte over voor een kleingelovige en zwakgelovige. Van der Groe stelde dat het geloof wel een zeker weten is maar dat het geloof ook heel klein kan zijn en heel bestreden kan worden. Comrie wees op de daden van het geloof en daar hoort volgens hem ook hongeren, dorsten en zoeken onder. De Dordtse vaderen stellen dat zij die zich nog niet krachtig geroepen weten de middelen ijverig moeten gebruiken en God vurig moeten bidden om meer van Zijn genade weg te schenken in het hart.
4.8. De nadruk leggen op de uitdeling van het heil
Tot slot, van belang is het dat in de prediking niet de gelovige en diens zwakheid centraal komt te staan maar Gods welmenend aanbod van genade om zo alle bezwaren weg te nemen. Van Zijn kant zijn alle dingen gereed. Christus nodigt ons... Hij wil niet dat wij verloren gaan. Hij heeft de prijs betaald... Hij zegt: al wat u ontbreekt schenk Ik zo gij smeekt. Ook het geloof wil Hij ons schenken. Hij is niet alleen een Zaligmaker die de zaligheid verdiend heeft maar ook een Zaligmaker die het graag uitdeelt... In de ruime prediking van de genade strekt Hij Zijn handen uit naar gevallen zondaren van het menselijke geslacht.
Huiswerk:
Lezen 1.1. tot en met 1.8. en maken onderstaande vragen bij 2.1 tot en met 2.4.
Lezen hoofdstuk 5 van Dordtse leeregels en slotwoord
1. De troost van de verkiezing
Leerdoelen leesstukjes 1.1-1.8:
- ontdekken dat de leer van de verkiezing een troostleer is voor gelovigen die veelal ten dode wankelen vanwege hun inwonende zonden (indwelling sins).
- het optreden van de remonstranten tijdens de synode en het waarom van het wegsturen van hen en hoe het afliep met de remonstranten als waarschuwend voorbeeld voor ons om niet de Bijbel op eigen manier te lezen maar om vooral ook te luisteren naar de stem van de gereformeerde kerk... verwoordt in de Dordtse leerregels, de catechismus en de Nederlandse geloofsbelijdenis
- het verschil ontdekken tussen het hedendaagse (post)moderne levensgevoel waarin de mens zijn leven bepaalt en zin moet zien te geven en anderzijds Gods onwrikbare heerlijke en heilzame heilsplan met de gevallen mens in het algemeen en Zijn kinderen in het bijzonder
1.1. Wat aan de orde komt
Kan iemand vallen in de zonde en toch een kind van God zijn? Voor wie is de leer van de verkiezing een troost? Dit soort vragen willen we in deze les beantwoorden. Wat zou dat overigen voor Simson, David en Petrus hebben betekend als God hen niet vast hield. Daar willen we in deze les bij stilstaan. Jezus als de goede Herder heeft van Zijn schapen gezegd: 'Niemand kan ze uit Mijn hand rukken (Johannes 10:29). De volharding is heel pastoraal. Zijn onbezweken trouw zal nooit hun val gedogen... maar het kan er soms op lijken dat ze nog verloren gaan. Welk verschil is er tussen David en Achab of Petrus en Judas? Matthew Meade zegt in zijn boek 'De bijna christen ontdekt' dat de ongelovige soms een betere levenswandel heeft dan de godzalige. De kinderen van duisternis wandelen soms voorzichtiger dan de kinderen van het licht. Jeremia klaagde in Klaagliederen: Hoe is het goud verdonkerd!
1.2. Enkele leerregels
Hoofdstuk 5 artikel 1
Degenen die God naar zijn voornemen roept tot de gemeenschap met zijn Zoon, onze Here Jezus Christus, en door de Heilige Geest opnieuw geboren doet worden, verlost Hij wel van de tirannie en slavernij van de zonde. Maar Hij verlost hen in dit leven niet helemaal van het vlees en het lichaam der zonde
Hier ligt de oorzaak van het vallen in de zonde van de heiligen. Gods werkt zijn genade niet volledig uit in Zijn kinderen maar Hij stelt hen wel verantwoordelijk. Dat lezen we in artikel 4 en 5. In 6 lezen we ook iets van Gods barmhartigheid. Luther noemde de gelovige: tegelijk/ zowel rechtvaardig en/als zondaar (simul justus et peccator)
Hoofdstuk 5 artikel 4
Gods macht waardoor Hij de ware gelovigen in de genade bevestigt en bewaart, is zo groot, dat zij niet door het vlees overwonnen kan worden. Toch werkt God bij de leiding van hun leven niet altijd zo in de bekeerden, dat zij in sommige gevallen door hun eigen schuld niet zouden kunnen afdwalen van de weg waarop zij genadig geleid worden; zij worden dan verleid door hun zondige begeerten en volgen die. Daarom moeten zij voortdurend waken en bidden, dat zij niet in verzoekingen geleid worden. Wanneer zij dit niet doen, bestaat niet alleen de mogelijkheid dat zij door het vlees, de wereld en de satan meegesleept worden en tot zware en afschuwelijke zonden gebracht worden, maar gebeurt het ook werkelijk dat zij daarin – en God laat dit rechtvaardig toe – soms worden meegesleept. Dit wordt ons duidelijk aangetoond in de Schrift, waar beschreven staat, hoe treurig David, Petrus en andere heiligen in zonde gevallen zijn.
Hoofdstuk 5 artikel 5
Met zulke grove zonden wekken zij Gods toon in hoge mate op; zij verdienen opnieuw de dood; zij bedroeven de Heilige Geest; zij oefenen zich een tijdlang niet meer in het geloof; zij brengen grote schade toe aan hun geweten en ervaren soms voor een tijd de genade niet meer. Eerst wanneer zij door ernstig berouw op de goede weg terugkeren, doet God zijn vaderlijk aangezicht weer over hen lichten.
Hoofdstuk 5 artikel 6
Want God, die rijk is aan barmhartigheid, neemt naar het onveranderlijk voornemen van de uitverkiezing de Heilige Geest niet helemaal van de zijnen weg, zelfs niet wanneer zij zo treurig in zonde zijn gevallen. Hij laat hen ook niet zo diep vallen, dat zij de genade van de aanneming tot kinderen en de staat van de rechtvaardiging verliezen, of dat zij de zonde tot de dood of de zonde tegen de Heilige Geest bedrijven en helemaal door God verlaten, zich in de eeuwige ondergang storten.
1.3 Augustinus en de volharding
Augustinus schreef een geschrift tegen hen die meenden dat de volharding een inspanning van de mens zelf is. Dit geschrift heet 'Over het geschenk van de volharding' (De dono perseverantiae). Augustinus zag de volharding als een heerlijk werk en geschenk van God. Hij houdt de gelovigen staande en op koers.
Volgens Augustinus heeft God de mens valbaar geschapen en de mens is vervolgens herstelbaar gevallen. Er is gelukkig nog eens staat van herstel mogelijk dankzij Gods genade. Gods genade herstelt de mens maar die mens kan nog steeds zondigen zonder af te vallen maar wel te vervallen. Maar in de staat van de heerlijkheid is de mens volledig onvalbaar en onvervalbaar hersteld. Deze staat is dus nog heerlijker dan die van Adam in het paradijs omdat die nog kon zondigen en op aarde omdat men dan nog kan vervallen in de zonde (David, Simson). Het is dan een eeuwig gelukkige staat waarvan geldt: niet kunnen zondigen (non posse peccare) dus nooit meer gescheiden van Gods gunst en gemeenschap.
Zie https://www.monergism.com/thethreshold/articles/onsite/four-fold.html voor Augustinus' invloed op Thomas Bostons werk 'De viervoudige staat' (Human nature in fourfold state)
1.4. De Schrift ten aanzien van de volharding
1.4.1 Volhouden tot het einde is een opgave voor de gelovigen en een gave van God
De volharding is in de Schrift een opgave: 'Die overwint, die zal bekleed worden met witte klederen (Openbaring 3:5). Dit voorkomt zorgeloosheid maar de volharding is ook een gave, een geschenk want de goede Herder zegt 'Niemand zal ze(de schapen) uit Mijn hand rukken' (Johannes 10:28). Dit voorkomt moedeloosheid bij de dwaalzieke schapen. Ook God de Vader staat garant voor de schapen (Johannes 10:29): 'En niemand kan ze rukken uit de hand van Mijn Vader.' Calvijn merkt troostvol op naar de gelovige lezers van zijn commentaar op het evangelie van Johannes: 'De zaligheid van de vromen hangt niet af van het goeddunken van de vijanden. De vijanden moeten eerst God (de Vader en de Zoon) overwinnen, willen ze ons kunnen treffen'.
Hier (Johannes 10:28 en 29) zien we de twee handen van God (Vader en Zoon) waarmee Hij de Zijnen vasthoudt. Denk ook aan de hand van de engelen (dit deden zij namens God) die Lot meetrokken uit Sodom (Genesis 19:16) maar ze wijzen dan ook weer op zijn verantwoordelijkheid als zij hem de opdracht geven: ' Behoud u om uws levens wil; zie niet achter u om, en sta niet op deze ganse vlakte; behoud u naar het gebergte heen, opdat gij niet omkomt (Genesis 19:7b).
1.4.2. De krachtige aansporing van de schrijver van het boek Hebreeën
De schrijver die zijn brief schreef aan de Hebreeën is een bewogen en bezorgd man. In Hebreeën 3 heeft hij het volk Israel getekend als waarschuwend voorbeeld. Waarom gingen zij niet in, in het land van de rust? Omdat ze ongelovig waren. In hoofdstuk 4 spoort hij zijn gemeenteleden aan ('laat ons' is kenmerkend voor zijn aansporende stijl). Hij zegt: 'Laat ons dan vrezen, dat niet te eniger tijd, de belofte van in Zijn rust in te gaan nagelaten zijnde, iemand van u zal schijnen achtergebleven te zijn. Want ook ons is het Evangelie verkondigd, gelijk als hun; maar het woord der prediking deed hun geen nut, dewijl het met het geloof niet gemengd was in degenen, die het gehoord hebben'. Let op hij spoort heel de gemeente aan met zijn kenmerkende stijl 'laat ons' en hij is bang dat er slechts iemand dus eentje niet zal ingaan in de rust. Eentje die achterblijft en niet de loopbaan loopt die ook de heiligen zijn gegaan in het bloedspoor van de grote Hogepriester op weg naar het land van de eeuwige rust. Dat is wat anders dan dat men bidt of er nog eens eentje mocht worden toegebracht... We moeten ons zorgen maken dat er zelfs eentje van ons gezin (incluis wij), van onze familie en van onze gemeente schijnt achter te blijven (de schijn wekt) en dat die niet zal ingaan in de eeuwige rust. Wat een huiswerk heeft een christen!!
1.5. Internet:
De oorzaak van het verval van de heiligen is de inwonende zonden bij de heiligen die weer tot uitbraak komen.
Spurgeon en de Puriteinen noemden dit de de indwelling sins (Je kunt de preek van Spurgeon over de inwonenden zonde, geschreven in het Engels na lezen als je daar behoefte aan hebt op internet: https://www.spurgeon.org/resource-library/sermons/indwelling-sin#flipbook/ )
Citaat uit deze preek: It is a doctrine, as I believe, taught us in Holy Writ, that when a man is saved by divine grace, he is not wholly cleansed from the corruption of his heart.
1.6. Hoe het afliep met de remonstranten
Zij werden in januari 1619 door Bogerman weggezonden met de legendarische woorden: exite exite dimittimini jullie moeten vertrekken (2x) jullie worden weggezonden. Zij kwamen overigens al te laat op de synode namelijk in december 1618 toen de synode al even aan de gang was. De synodeleden zwoeren tijdens de synode God dat ze alleen de Bijbelse waarheid zouden voorstaan maar de remonstranten erkenden de synode niet en zagen de contra-remonstranten als intolerante scheurmakers. Zij wilden hun remonstrantie niet verdedigen maar slechts een gesprek erover. Zij werden echter gedaagd voor en door de synode en kwamen in het midden van de zaal te zitten. Op het verzoek van de voorzitter om hun bezwaar tegen de catechismus en de Nederlandse geloofsbelijdenis te onderbouwen vanuit de Schrift kwam geen behoorlijke reactie. Men erkende zogenaamd alleen de Schrift... maar men kon zich vanuit de Schrift niet verdedigen. Hun woordvoerder Simon Episcopius kwam om die reden met allerlei uitvluchten.
- Ds Nicolaas Schotsman verhaalt in een van zijn herdenkingspreken in 1819 hoe in de Grote Kerk van Dordt door de plaatselijke predikant en synodelid Balthasar Lydius de vergadering werd geopend (met een indrukwekkende preek waarin Gods zegen gevraagd werd). Toen werd de volgende dag Bogerman gekozen als voorzitter (preses).Toen de vergadering ordelijk was samengesteld besloot men om 13 voornaamste remonstranten door brieven aan te schrijven met het verzoek dat ze binnen 14 dagen voor de synode zouden verschijnen om hun gevoelen duidelijk te maken. Ze lieten op zich wachten en daarom vergaderde men over andere zaken en men kwam onder andere tot het besluit om de Bijbel te vertalen. Uiteindelijk verschenen de remonstrantse predikanten. De synodeleden stelden een voor een met een plechtige eed dat ze alleen het Woord van God als richtsnoer zouden hanteren. Deze plechtige gebeurtenis maakte geen enkele indruk op de remonstranten... Zij erkenden de synode niet en zagen hen als vijanden van de waarheid en als scheurmakers... Zij wilden nog zelf een tweede synode oproepen met een gelijk aantal leden en ze wilden hun eigen voorzitter en scriba hebben. De gehele vergadering inclusief de buitenlandse gasten was verbijsterd over hun aanmatiging... (bron: Dr. C.R. van den Berg 'Nicolaas Schotsman en zijn Eere-zuil. De Dordtse synode1618-1619 herdacht')
Na de synode stichtte de gevluchte Uittenbogaard in Antwerpen in 1525 'De Remonstrantse Broederschap'. Enkele jaren later werd in Amsterdam een remonstrants seminarium gesticht en gedoogd. Later werd dit verplaatst naar de door de verlichting modern geworden universiteit van Leiden. Zodoende schoven de remonstranten ten tijde van de verlichting mee met de moderne Schriftvisie want zij pasten de inhoud van het geloof aan, aan de moderne Bijbel-onderzoeken. Het klassieke belijden van de Schrift kwam steeds meer onder druk te staan. Ook de leer van Drie-eenheid liet men varen te samen met de wonderen en heilsfeiten... Men sloeg steeds meer het pad van de vrijzinnigheid in onder het mom van goed Schrift-onderzoek. Veel jongeren trokken weg en men vergrijsde want de vrijzinnigheid heeft geen kinderen. Lege preken, lege banken. Wat dus eerst begon met kritiek op de belijdenisgeschriften eindigde in kritiek op de Schrift zelf. Wie meent zelf te kunnen geloven zal vroeg of laat ook de geloofsinhoud aanpassen. Het ene heeft het andere tot gevolg. Wat overblijft is een beetje geloven... maar dat kan men ook uitstekend buiten de kerk. (bronnen: Dr. C.R. van den Berg 'Nicolaas Schotsman en zijn Eere-zuil. De Dordtse synode 1618-1619 herdacht' , Redactie W.B. Drees 'Een beetje geloven. Actualiteit en achtergronden van het vrijzinnig christendom en Lucie N.K. van Aken De Remonstrantse Broederschap in verleden en heden)
1.7.De Dordtse leerregels bezongen en verguisd. Gods hand en ons vaderland
1.7.1. De leerregels voor gelezen
Op 6 mei 1619 zat de Grote Kerk in Dordt vol met mensen. In deze Grote Kerk werd in november 1618 de synode door de plaatselijke predikant en lid van de synode Balthasar Lydius geopend met een indrukwekkend gebed om Gods wijsheid en licht. Op 6 mei werd de synode afgesloten door het voorlezen van de Dordtse leerregels. Aan deze leerregels had een kleine commissie gewerkt. Er waren onder andere twee Engelse theologen bij betrokken en een aantal Nederlandse theologen zoals Bogerman, Polyander, Trigland en Walaeus. De scriba van de synode, Festus Hommius las de leerregels voor. Mooi moet dat geklonken hebben in de Grote Kerk van Dordt waar veel belangstellende gemeenteleden waren...
De leerregels aan de positieve zijde beginnen in het menselijke dal (opmerking van ds C den Boer in zijn boek 'Om 't eeuwig welbehagen') en eindigen elk hoofdstuk met de lofzang op Gods genadewerk. Aan het begin van elk hoofdstuk wordt de mens er buiten gezet van diens kant om vervolgens deze mens op te wekken om door Gods genadige aanbod deel te krijgen aan Gods eeuwige gemeenschap en dan volgt aan het einde van elk hoofdstuk een lofprijzing. Alle menselijke roem sluit Dordt uit maar die roemen wilt die moet roemen in God en in Zijn Zoon die naar de aarde kwam voor doodschuldige zondaren.
1.7.2. Het gebed van Bogerman om rust in land en kerk en de latere onrust.
Tenslotte eindigde Bogerman met gebed en vroeg God of Hij de rust in de kerk en in het land weer terug wilde geven en of Hij hen die afgedwaald waren van de gereformeerde leer weer terug wilde brengen in de moederschoot van de vaderlandse gereformeerde kerk. Dit gebed is deels verhoord. Voor lange tijd hebben de Dordtse leerregels een zekere rust gebracht in de vaderlandse kerk maar in de 18de en 19de eeuw toen de verlichting ging doorbreken en men een positiever mensbeeld kreeg wilde men zich niet meer binden aan Dordt. Men verzweeg Dordt. In de 19de eeuw, de eeuw van de afscheiding hield Nicolaas Schotsman een aantal preken over de Dordtse leerregels in het herdenkingsjaar 1819 maar hij was een uitzondering. Da Costa klaagde (19de eeuw) in zijn pamflet 'Bezwaren tegen de geest van deze eeuw' dat men in de vaderlandse kerk de Dordtse leerregels geheel en al terzijde heeft gesteld! Vanuit dat oogpunt gezien valt het te begrijpen dat in 1834 de afscheiding begon... Die begon ook opmerkelijk. Voor zijn bekering had Hendrick de Cock, de vader van de afscheiding nog nooit een letter gelezen van de 'Institutie' van Calvijn. Heel dat gedachtegoed was voor hem een vreemde wereld. Hij was aanvankelijk een modern theoloog maar door het lezen van Calvijn veranderde zijn visie. Ook in onze tijd is het wenselijk om terug te keren naar de leer van vrije genade van Dordt. Lichte kerken bekritiseren Dordt openlijk. Het is allemaal te zwaar en de zware kerken beroepen zich eenzijdig op Dordt (doodstaat mens) maar verzwijgen het ruime aanbod en de Christus' prediking.
1.7.3 Wonderen van de Allerhoogste
Abraham van de Velde, leefde in de 17de eeuw, heeft in zijn boek 'Wonderen des Allerhoogste' de geschiedenis van onze protestantse natie beschreven. Hij beschrijft hoe Willem van Oranje ons land van de Spaanse en Roomse tirannie heeft trachten te bevrijden. Hij beschrijft hoe wonderlijk God soms in deze strijd handelde. Soms gebruikte God de wind om de vijand op zee te verjagen enzovoorts. Van de Velde beschrijft ook hoe God leraren zond om de Vaderlandse kerk te zuiveren van de valse leer.
- Te denken valt ook aan de Dordtse vaderen... Een feit is dat God het hart neigde van Willem van Oranje om ons vaderland van de overheersing van Spanje te bevrijden en toen ons de republiek verdeeld was over de Bijbelse leer van de verkiezing koos Mauritz, beïnvloed door zijn godzalige neef graaf Willem Lodewijk die graaf was in de noordelijke provincies, voor de contra-remonstranten. Hij zorgde er voor dat er een nationale synode werd gehouden en daar rolde de Dordtse leerregels uit... Die regels zijn lange tijd de grondslagen geweest van de vaderlandse gereformeerde kerk.
Abraham van de Velde schrijft over de strijd met Spanje het volgende in zijn boek Wonderen des Allerhoogste:
- 'Het is opmerkelijk dat de Heere in hetzelfde jaar (1588) met regen en wind tegen onze vijand heeft gestreden. De Prins van Parma, die Bergen op Zoom belegerde, werd zelf door het ongemak van het weer belegerd (storm en regen) zodat hij tot grote vreugde van de inwoners van Bergen op Zoom vertrekken moest'.
Abraham van de Velde zag het huisgezin als als een kleine (gereformeerde) gemeente:
- Nu gelijk in grote huis van de republiek (natie) de regering de godzaligheid moet bevorderen en in het kerkelijke huis de predikers. Zo moeten ook de huisvaders en huismoeders dit doen in hun huisgezin (...) En al is het dat vele hun kinderen onderwijzen in de leer van de godzaligheid toch heeft het geen kracht: en waarom? Omdat kinderen dikwijls zien, dat hun ouders hun eigen leringen tegenspreken met hun eigen leven. Het is zoals het Latijnse gezegde het voorstelt: Doctrina sine opera non est Doctrina. Een leer zonder werk is geen leer. Of anders gezegd: een leer zonder deze leer zelf voor te leven is geen leer. (...) Alle ouders moeten daarom vooral toezien dat zij hun kinderen en huisgenoten met een goed voorbeeld voorgaan... Dit kan niemand in eigen kracht daarom is Jakobus 1:5 zo leerzaam: 'En indien iemand van u wijsheid ontbreekt, dat hij ze van God zal begeren, Die een iegelijk mild geeft, en niet verwijt; en zij zal hem gegeven worden'.
1.8. Een (post)modern doelloos leven of een bijbels levensdoel?
Eind 18de eeuw leefde in Duitsland de filosoof Immanuel Kant. Kant zei dat God wel te denken valt maar niet te kennen. Dus God is denkbaar dat nog wel maar niet kenbaar. Eind 19de eeuw stelde de Duitse filosoof Nietzsche dat God dood was en eigenlijk niet bestond. God valt weg te denken ja meer hij bestaat gewoon niet. Nietzsche ging dus weer een stap verder dan Kant (het hellend vlak). Nietzsche had weliswaar gezegd dat een mens zelf zijn leven moet invullen (geen slavenmoraal en luisteren naar Boven zoals bij het christendom maar herenmoraal, eigen baas zijn en niemands knecht) maar dat thema had hij nog niet helemaal uitgewerkt.
Jean Paul Sartre leefde halverwege de 20ste eeuw en hij nam thema dat Friedrich Nietzsche aangereikt had op, samen met zijn echtgenote Simone de Beauvoir (een feministe) met wie hij een vrije relatie had (zonder een gezin op te bouwen). Volgens Sartre was er geen God en had het leven geen vooraf bepaald plan. Alles is toevallig (contingent). Elk individu moet daarom zijn eigen leven scheppen. Er is volgens hem geen natuurlijk orde maar de maatschappij en religie vormt mensen...maar dat moet men niet toelaten. Het is angstaanjagend om vrij te zijn en daarom kiezen mensen de veilige weg die van de maatschappij of religie. Sartre pakte de vrijheid met beide handen (zie Tête-à-tête Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre portret van een relatie blz 37).
In de jaren 60 van de vorige eeuw brak dit idee in ons vaderland door maar het gaf ook veel verwarring. Natuurlijk zijn er ook goede kanten aan dit soort ontwikkelingen. De vrouw is geen slaaf van de man enzovoorts. Maar de kerken liepen leeg of de kerken bewogen mee. Men combineerde planmatige schepping en toevallige evolutie met elkaar. Men werd niet alleen baas in eigen buik maar zelfs baas in eigen Boek (Bijbel). Wat men niet geloofde, streepte men weg.
Echter ook op dit punt kunnen we van Dordt leren. Het leven is niet doelloos. God heeft een reddingsplan met de gevallen mens en wie tot het geloof komt, mag weten dat Gods plannen niet falen. Ja die is eeuwig in Gods hand en dus veilig wat de toekomst ook mag brengen... Zonde, wereld, dood en graf hebben niet het laatste woord. Wie in het geloof op Jezus ziet die vreest voor dood en helle niet...
1.9. Leestip en internet:
De Heilige oorlog (The holy war) van John Buyan. Bunyan laat zien hoeveel moeite God en Jezus moeten doen om de stad mensenziel in te winnen maar God blijf die moeite te doen. Hij laat Zijn werk en Kerk niet los...
'Dicht bij Dordt' ds. A. C. Uitslag http://www.hertog.nl/artikel/9789033129407/Dicht-bij-Dordt/
Prekenserie over de DL op het internet van ds. C.G Vreugdenhil
2. Vragen
Leerdoel:
- ontdekken dat de leer van de verkiezing een troostleer is voor gelovigen die veelal ten dode wankelen vanwege hun inwonende zonden (indwelling sins). In het leven van de aangevochten gelovigen krijgt de verkiezing en daarmee gepaard gaande de zekerheid van de volharding zijn allerbeste plaats.
Hoofdstuk 5 artikel 4: Gods macht waardoor Hij de ware gelovigen in de genade bevestigt en bewaart, is zo groot, dat zij niet door het vlees overwonnen kan worden. Toch werkt God bij de leiding van hun leven niet altijd zo in de bekeerden, dat zij in sommige gevallen door hun eigen schuld niet zouden kunnen afdwalen van de weg waarop zij genadig geleid worden; zij worden dan verleid door hun zondige begeerten en volgen die. Daarom moeten zij voortdurend waken en bidden, dat zij niet in verzoekingen geleid worden. Wanneer zij dit niet doen, bestaat niet alleen de mogelijkheid dat zij door het vlees, de wereld en de satan meegesleept worden en tot zware en afschuwelijke zonden gebracht worden, maar gebeurt het ook werkelijk dat zij daarin – en God laat dit rechtvaardig toe – soms worden meegesleept. Dit wordt ons duidelijk aangetoond in de Schrift, waar beschreven staat, hoe treurig David, Petrus en andere heiligen in zonde gevallen zijn.
Artikel 4 van hoofdstuk 5 zegt: Gods macht waardoor Hij de ware gelovigen in de genade bevestigt en bewaart, is zo groot, dat zij niet door het vlees overwonnen kan worden.
1. Is dit in overeenstemming met Johannes 10:27-30?
Hoofdstuk 5 artikel 10: Deze zekerheid komt dus niet voort uit een of andere speciale openbaring zonder of buiten het Woord, maar uit het geloof in Gods beloften, die Hij in zijn Woord zo overvloedig tot onze troost geopenbaard heeft. Zij komt ook voort uit het getuigenis van de Heilige Geest, die met onze geest getuigt, dat wij Gods kinderen en erfgenamen zijn, en tenslotte hieruit, dat de gelovigen zich met heilige ernst toeleggen op een goed geweten en goede werken.
2. In hoofdstuk 5 artikel 9: 10 stelt dat de gelovigen zeker kunnen zijn van deze volharding. Hoe kan dat volgens dit artikel?
2.2. De leer van de zekerheid van de volharding maakt niet zorgeloos
Hoofdstuk 5 artikel 12 Deze zekerheid van de volharding verleidt de ware gelovigen beslist niet tot hoogmoed en zondige zorgeloosheid. Integendeel, hieruit komen voort nederigheid, kinderlijke eerbied, een godvrezend leven, vurige gebeden, standvastigheid in alle strijd, in het kruis dragen en in het belijden van de waarheid en ook blijvende blijdschap in God. Het overdenken van die weldaad is voor hen juist een aansporing zich ernstig en voortdurend te oefenen in dankbaarheid en goede werken Dit blijkt immers uit de getuigenissen van de Schrift en de voorbeelden van de heiligen.
Hoofdstuk 5 artikel 13 Bij hen die weer opgericht worden, nadat zij in zonde gevallen zijn, herleeft het vertrouwen te zullen volharden. Maar dat veroorzaakt zeker geen zorgeloosheid en slordigheid in de dienst van God. Nee, zij zorgen er juist des te meer voor, nauwgezet op de wegen van de Here te blijven.
1. Wie stellen dat de leer zekerheid van de volharding christenen zorgeloos maakt en waarom is dit volgens de Dordtse vaderen niet het geval (zie bovenstaande artikelen)?
2.3. De heerlijke troost van de verkiezing
Hoofdstuk 5 artikel 10 En als Gods uitverkorenen in deze wereld de vaste troost dat zij de overwinning zullen behouden, moesten missen en zonder dit onbedrieglijke onderpand van de eeuwige heerlijkheid moesten leven, dan zouden zij de beklagenswaardigste van alle mensen zijn.
Hoofdstuk 5 artikel 15 Deze leer dat de ware gelovigen en heiligen zullen volharden en daar zeker van mogen zijn, heeft God tot eer van zijn naam en tot troost van allen die Hem vrezen, zeer overvloedig in zijn Woord geopenbaard en Hij prent die in de harten van de gelovigen in.
1. De leer van de zekerheid van de volharding is volgens Dordt een troostleer.
Kun jij je daar in vinden en wat is eigenlijk deze troost (denk aan de heilsonzekerheid van Rome en de remonstranten)?
Hoofdstuk 5 artikel 15 vervolg: Weliswaar wordt deze leer door het vlees niet begrepen, door de satan gehaat, door de wereld bespot, door onkundige mensen en huichelaars misbruikt en door dwaalgeesten bestreden, maar de bruid van Christus heeft haar altijd als een schat van oneindige waarde innig liefgehad en standvastig verdedigd. God zal ervoor zorgen, dat zij dit ook zal blijven doen; tegen Hem kan geen plan iets uitrichten en is geen enkele macht opgewassen. Deze enige God, Vader, Zoon en Heilige Geest, zij eer en heerlijkheid in eeuwigheid. Amen
2. Hoe kan men de troostleer van de volharding van de heiligen misbruiken?
3. Hoe beginnen de hoofdstukken 1,2, 3/4, 5 en hoe eindigen de hoofdstukken van de Dordtse leerregels (positieve zijde)? Let op de laatste verzen van hoofdstuk 1, 2, 3/4, 5. Is dit slotakkoord terecht?
2.4. Dordt bespot en veracht
Da Costa schreef in zijn geschrift 'Bezwaren tegen de geest van deze eeuw' : Hoe velen beschimpen en bespotten niet de Dordtsche Synode, die niet eens weten in welke eeuw dezelve by een geroepen is, althans die zich nimmer de moeite gegeven hebben van het aldaar gebeurde met aandacht na te gaan'
1. Iemand zegt: de Dordtse leerregels zijn star en heel dogmatisch. Ik heb genoeg aan mijn Bijbel. Wat kan de reden zijn dat iemand zo denkt en wat zou je hem antwoorden en aanraden te doen? Wat heb je zelf geleerd van deze leerregels?
3. Naschrift. Geen verplichte lesstof.
3.1. Rechtvaardigmaking van eeuwigheid
Een gesprek tussen een jongeman en ouderlingen
De jongeman vroeg: “Dus u zegt dat de besluiten van de verkiezing en van de rechtvaardiging hetzelfde zijn?”. Ja ze wisten het zeker. Toen antwoordde ik: “Nu u het zegt…ik heb dat gelezen in de Acta van de synode van Dordt (1618-1619), ik zal het even voorlezen”. Toen klonk het volgende door de kamer: “De besluiten der verkiezing en der rechtvaardigmaking zijn eenvormig en gelijkvormig”, (Acta van de synode, uitgave Den Hertog, 1987, blz. 672).
“Zie je nu”!!, zo riep de ouderling, dat zeggen we al de hele tijd tegen u. Ik zei: “Ja, maar ik was nog niet klaar met lezen, er staat nog iets onder, namelijk: ‘Deze stelling is vals’.
De arme man werd lijkwit. Toen las ik verder: “Want op deze wijze worden de verkiezing en rechtvaardigmaking, dewelke de Schriftuur zeer nauw onderscheidt, onvoorzichtelijk onder elkander vermengd.
Want 1. Wij zijn verkoren van eeuwigheid, maar wij worden gerechtvaardigd in de tijd; 2. Door het geloof worden wij gerechtvaardigd maar wij worden niet door het geloof verkoren. 3. Allen, die waarlijk gerechtvaardigd zijn, die zijn inderdaad verkoren, maar niet allen die waarlijk verkoren zijn, zijn nu inderdaad gerechtvaardigd, maar zullen te Zijner tijd gerechtvaardigd worden”.
Van belang is het dat de Schrift en de Reformatie de rechtvaardiging in de tijd leren. Rechtvaardig voor God is men door het geloof in Jezus. De beleving er van kan heel zwak zijn. Er is een sterk en zwak geloof maar het zaligmakende geloof is rechtvaardigend van aard. Ook is er geen onderscheid tussen zondag 7 en zondag 23. In beide zondagen gaat het om de vergeving van de zonde. Er zijn er die stellen zondag 7 handelt over de inplanting van het geloof maar dat de zondaar pas later in zondag 23 de vergeving mag beleven en dat zijn er maar weinig onder Gods volk. Maar zegt men: gelukkig zijn die anderen wel van eeuwigheid af gerechtvaardigd. Twee boeken die hier een heldere kijk op geven zijn: 'wedergeboorte of schijngeboorte' van ds. A Kort en 'Het rechtvaardigend geloof' eveneens van ds. A Kort (zie www.tekstservicevermeulen.nl )
3.2. Johannes Maccovius (1588-1644) en de logica in plaats van het evangelie
Zijn afkomst en leven
Johannes Maccovius (Jan Makowsky) was een Pool van oorsprong. Hij was een zeer geoefend scholasticus en werd al heel jong hoogleraar in Franeker namelijk in 1615 toen hij pas 27 jaar was. Hij leed helaas een liederlijk leven en deed niet onder voor de studenten. Hij nam namelijk deel aan hun feesten en was om die reden populair bij hen. De hoogleraar Lubbertus daarentegen was een oude man die juist een goede levenswandel voorstond. Dat moest wel gaan botsen. Maccovius liet bovendien de studenten slechts nadenken over zaken die speculatief van aard waren, was de mening van een aantal hoogleraren in Franeker. Allereerst die van Lubbertus en later ook van Amesius. Hij bereikte met zijn scholastieke methode wel hun hoofd maar niet hun hart en hand (levenswandel), vonden zij. Kortom Maccovius had een aantal opvattingen die niet in goede aarde viel bij de hoogleraar Lubbertus en later ook bij Amesius. De Dordtse vaderen hebben hem voor een aantal van die opvattingen berispt en gezegd dat hij niet te speculatief en scholastisch te werk moest gaan maar zich aan de Schrift moest houden. Daarmee was voor de Dordtse vaderen de kous af maar het muisje kreeg nog wel een staartje... Maar laten we eerst kijken naar de omstreden opvattingen van Maccovius.
De reikwijdte van de verzoening en visie op de zonde
Maccovius leerde de beperkte verzoening. Het zoenbloed is alleen voor de uitverkorenen en niet genoegzaam voor heel de wereld. Lubbertus echter leerde in de lijn van de meerderheid van de Dordtse vaderen, verwoord in de Dordtse leerregels dat de verzoening genoegzaam (sufficiënt) is voor heel de wereld maar doelmatig (effectief) is voor de uitverkorenen. Lubbertus stelde dat niemand te verontschuldigen is omdat er genoeg zoenbloed is. God is geen auteur van de ondergang van de goddelozen. Hun verderf is terecht als zij het zoenbloed terzijde stellen. Op het punt van de zonde had de scholastische Maccovius ook een stevige visie. Hij stelde dat God de zonde gewild heeft. Daarbij leek het er verdacht veel op dat God de auteur was van de zonde. Dit leverde hem een berisping op van de Dordtse synode.
In de minne geschikt
Overigens kwam deze zaak tot ongenoegen van de remonstranten bedekt in de acta van de Synode terecht. In de acta van de Synode van 1618-1619 staat onder de 139ste zitting: 'Is verhandeld een particuliere zaak die uit Friesland tot de synode was gezonden'. Lubbertus die Maccovius had aangeklaagd en de zaak eerst op de classis van Friesland had gebracht, kreeg geen gelijk van de Dordtse vaderen. De zaak werd in de minne geschikt. Men wilde geen heibel in de gereformeerde kamp dat op dit soort punten die Maccovius aansneed, verdeeld was. Maccovius werd vermaand. Amesius nam het toen nog op voor Maccovius maar na de Synode werd het van kwaad tot erger... Maccovius ging verder op de scholastische toer en zijn levenswandel was ook niet bepaald gereformeerd. Hij dronk en ging naar het bordeel. Toen keerde ook Amesius zich tegen Maccovius en ging hem bestrijden.
Levendmaking voor het geloof
Maccovius leerde dat de levendmaking voorafgaat aan het geloof. Met name op dit punt heeft Amesius met hem gestreden. God legt een soort kiem in het hart en dat zorgt er voor dat men op het Woord van God gaat reageren, meende Maccovius. Wedergeboorte was echter bij de reformatie verbonden met de daad van het geloof. Maar Maccovius verliet dat spoor en baande de weg voor een nieuwe visie op wedergeboorte. De zogenaamde levenskiem. Deze visie komt men ook tegen bij Voetius en Comrie. Deze twee theologen waren ook scholastisch van aard en waardeerden Maccovius.
De sluimerende wedergeboorte en de standenleer
Opvallend is het dat de zoon van dr. A. Kuyper, dr. A. Kuyper junior genaamd, op Maccovius promoveerde (zie Kuyper, A. Jr. Johannes Maccovius) Maccovius koppelde de wedergeboorte los van het levend wekkende woord van God , zoals we reeds zagen. Kuyper junior kon om die reden Maccovius gemakkelijk gebruiken voor zijn leer van de sluimerende wedergeboorte. Die kiem die in het hart gelegd wordt, kan nog jaren sluimeren zelfs als men er een liederlijk leven op nahoudt, stelde Kuyper junior. De daad van het geloof kan dus nog jaren uitblijven of heel zwak zijn. Deze visie op wedergeboorte biedt ook ruimte voor de standenleer die men tegenkomt in de rechterflank van de gereformeerde gezindte. Opvallend is het overigens dat dr. A. Kuyper junior het liederlijke leven van Maccovius goedpraat. Hij houdt zijn voorbeeld en boegbeeld maar wat graag overeind. Lubbertus zou vooral jaloers zijn op Maccovius' populariteit onder de studenten.
De reikwijdte van de invloed van Maccovius
Maccovius is een enigszins geliefd maar ook weer niet al te bekend in hypercalvinistische kringen. Voor de dag komen durft men niet met hem vanwege zijn liederlijke leven en het feit dat de Dordtse vaderen zijn scholastische visie berispten. Bovendien schreef Maccovius in het Latijn, wat niet iedereen beheerst en zijn, zijn werken zeer scholastisch (een methode waarin men eerst geschoold moet zijn om deze te kunnen volgen en waarderen anders haakt men af). Men kan dus niet gemakkelijk zijn argumenten in de strijd werpen...
Geen boegbeeld
Zoals we reeds gezegd hebben, bevredigde Maccovius volgens Lubbertus en Amesius meer het hoofd van de studenten dan hun hart en hun godzalige levenswandel. Daar hadden zij als wij het geheel trachten te overzien gelijk in. Hij gaf aan hen een zeer slecht voorbeeld als het ging om de levenswandel. Maccovius kan om die reden geen boegbeeld zijn voor hen die de visie voorstaan dat de levendmaking voor het geloof komt. Comrie is een betere kandidaat qua leer en levenswandel. Tegelijkertijd is het moeilijk om mannen als Maccovius en Comrie en hun dogma' s eerlijk te bekijken. Het zijn vooral de Kuyperianen geweest (wat Comrie betreft ook ds G.H Kersten en dr. C. Steenblok) die hen voor hun dogmatische kar gespannen hebben. Waarbij men in de gaten dient te houden dat de leerling vaak verder gaat dan de meester. Anderzijds kan men wel bij hen aanhaken...
Zijn waardering
Maccovius wordt verschillend gewaardeerd. Dat was tijdens de Synode van Dordt het geval en dat was ook het geval als hoogleraar in Franeker. De studenten bijvoorbeeld liepen met hem weg. Qua intellect vonden ze hem een kei en ook het heffen van de glazen drank maakte hem populair. De serieuze hoogleraren zoals Lubbertus en Amesius die een Godzalige levenswandel wilden bevorderen en niet alleen het intellect wilden strelen, zagen in hem een gevaar voor de gereformeerde leer. Scholastisch geschoolde theologen daarentegen zoals Voetius en Comrie citeerden hem vaak instemmend maar die zagen zijn wangedrag niet en onderschreven alleen zijn theologische visie.
Baanbreker van de gereformeerde scholastiek
Dr. A. Kuyper junior stelt in zijn proefschrift over Maccovius dat Maccovius de scholastiek weer op de kaart heeft gezet en dat Voetius in zijn spoor is verder gegaan. Kuyper gaat volgens Willem J. van Asselt te ver als hij stelt dat Maccovius de aftrap verzorgde van de scholastische theologie. Al voor Maccovius hielden gereformeerde theologen in Franeker maar ook in Leiden zich bezig met de scholastiek (zie Willem J. van Asselt 'On the Maccovius affair' in: 'Revisiting the Synod of Dordt 1618-1619', p. 227) Dr. A. Kuyper jr. stelt ook in zijn proefschrift het verschil aan de orde tussen de Middeleeuwse scholastiek die de mate van de Schrift te boven ging en de gereformeerde scholastiek die binnen de grenzen van de Schrift bleef. Maccovius bleef ook binnen dit criterium volgens dr. A. Kuyper jr.
In het straatje
Dr. A. Kuyper junior citeert in zijn proefschrift over Maccovius dr. Honig (eveneens een Kuyperiaans theoloog). Dr. A. Kuyper jr. schrijft: Dr. Honig noemt onder de personen die Comrie citeerden, ook Maccovius. En als Dr. Honig over de veronderstelde wedergeboorte bij de Doop spreekt, dan wijst hij o. a. ook op Maccovius, en eert hem als een man ,,van diepere opvatting van de Gereformeerde leer." (Dr. Kuyper junior 'Maccovius' p. 211).
Kortom Maccovius paste in het straatje van de Kuyperianen. Daarom promoveerde dr. Kuyper jr. op hem en dr. Honig op Comrie. Het is hetzelfde laken een pak. Maccovius en Comrie passen binnen de lijnen van de veronderstelde wedergeboorte volgens dr. A. Kuyper jr. en dr. Honig. De muis heeft toch nog een staartje...
Het evangelie in plaats van de logica
Tot slot willen we nog opmerken dat alleen het evangelie het hart van mensen kan laten kloppen en niet een menselijk systeem waarbij men de genade inperkt en het aanbod dat buiten de mens ligt opoffert aan de inspectie van de wedergeboorte in engere zin (de kiem). Het Woord maakt levend. Zo lezen: 'Gij, die wedergeboren zijt, niet uit vergankelijk, maar uit onvergankelijk zaad, door het levende en eeuwig blijvende Woord van God' (1 Petrus 1:23). Prof. dr. J. Veenhof noemde dat de wekroep van het Woord waar we lezen: 'Ontwaakt gij die slaapt. Sta op uit de doden'. Hoe kan een dode ontwaken? Dit druist in tegen onze logica en scholastiek maar niet tegen het bevel van Christus. Dit zegt Christus Zelf, Die de doden levend maakt onder Zijn machtige Woord.
Voor dissertatie van dr. A. Kuyper junior over Johannes Maccovius zie: https://ia801407.us.archive.org/12/items/johannesmaccoviu00kuyp/johannesmaccoviu00kuyp.pdf).
3.3. Gisbertus Voetius en zijn pleidooi voor vroomheid en wetenschap
Het slot van de redevoering van Gisbertus Voetius 'Over vroomheid en wetenschap die samen moeten gaan' (De Pietate en scientia conjugenda) aan de universiteit van Utrecht bij de aanvaarding van zijn ambt als professor in de oosterse talen:
Laten wij veel liever de hoogmoed en de eigenwaan, de traagheid, en de vadsigheid, de brasserijen en de drinkgelagen, de twisten en de krakelingen, de muiterijen en de partijschappen, de onreinheden en de hoererijen, als gezworen vijanden van de wijsheid van God, als pesten van alle Gymnasia en studies, door een leven in matigheid, rechtvaardigheid en Godzaligheid overwinnen! Laten wij aan de heilige en openbare godsdienstoefeningen vlijtig en met opgewektheid deelnemen, de dag des Heeren, met terzijdestelling van onze gewone studies geheel wijden aan de oefeningen van de Godzaligheid en het onderzoek van de Schriften; laten wij bovenal elke dag gelukkig beginnen en eindigen met het lezen van Gods Woord, met gebeden en overdenkingen en het vernieuwen van de bekering en het geloof, die als voertuigen van onze studies zijn; opdat wat de heilige dingen betreft geen dag voor ons voorbijgaat, zonder de regel in acht te nemen, dat de beste orde bij al wat wij ondernemen, hetzij wij spreken of handelen, is: van God te beginnen en in God te eindigen. Tevergeefs toch hoopt hij op een gelukkigen en heilzame uitslag van zijn studies, die zijn God vergeet, die met ongewassen handen, d.w.z. zonder de verschuldigde heiliging van zichzelf, daarop aanvliegt. Zoals wij in God leven, ons bewegen en zijn, laten wij alzo God zoeken in al onze studies, Zijn goedheid smaken, Zijn wonderen tasten, tot Hem telkens zuchten met schietgebeden en smekingen.
4. Kritiek op de heilszekerheid die verwoord wordt in de catechismus
4.1. De remonstranten en de doodstaat van de mens
De remonstranten hadden kritiek op de catechismus. Zij konden het niet vinden met de beschrijving van de catechismus met betrekking tot de doodstaat van de mens. De mens heeft namelijk nog een zeker vermogen om te geloven maar er kwam nog meer kritiek op de catechismus en dan juist uit de bevindelijk hoek...
4.2. Verschuir en de gelovige die in de catechismus aan het woord is.
Ook vanuit gereformeerde hoek is er kritiek gekomen op de catechismus. Men vond namelijk dat de gelovige die aan het woord is in de catechismus een sterke gelovig is die wel heel zeker is van zijn geloof. Zo gaf Johannes Verschuir in 1738 een boek uit over het bevindelijk leven 'Waarheid in het binnenste of bevindelijke Godgeleerdheid' genaamd. In dit boek voert hij de discussie over wat geloof is en hoe men dit dient te beleven via een viertal personages namelijk: onkunde, letterwijze, bekommerd christen en sterk christen. Bekommerd christen stelt dat er een verzekerd geloof is en een meer toevluchtnemend geloof dat die zekerheid nog mist. Bekommerd christen stelt dat in de catechismus doorgaans een sterke gelovige aan het woord is... Een onderscheidt tussen een sterk en zwak gelovige maakt de catechismus naar ik weet niet. Verschuir had ook oog voor zwakgelovige.
4.3. Een stap te ver... de catechismus als heilsweg met stationnetjes...
Voorzichtig gesteld heeft Verschuir wel een punt. De catechismus lijkt niet zoveel oog te hebben voor een kleingelovige en zwakgelovige. Dat komt ook, naar ik meen, omdat de catechismus de heerlijke beloften van God en Zijn volkomen heil centraal stelt en niet de diverse gestalten van de christen tekent. Toch moeten we niet de kant op gaan die men na de afscheiding is opgegaan in de rechterflank door de catechismus te lezen als een heel lange heilsweg. Men zegt dan: Gods volk is wel wederomgeboren maar zit nog niet bij zondag 7. Men is wel ontdekt maar men heeft nog geen zicht op de vergeving van de zonde maar aangezien Gods volk al van eeuwigheid gerechtvaardigd is hoeft men deze vergeving niet te beleven.
Anderen koppelen zondag 7 los van zondag 23 en zeggen dat in de wedergeboorte de zondaar volgens zondag 7 ingeplant is in Christus maar men kent hem nog niet en men heeft nog geen zicht op de zondevergeving men is nog niet gekomen tot de daad van het geloof zoals men deze aantreft in zondag 23. Wie goed leest, zal ontdekken dat zondag 7 en 23 hetzelfde zeggen. De gelovige mag weten dat diens zonde vergeven zijn.
4.4. De pastorale visie van Dordt op het geloof...
We kunnen zeggen dat in hoofdstuk 1 artikel 16 onze Dordtse vaderen oog hebben voor gemeenteleden die wel geraakt zijn door Gods Woord maar nog zo twijfelen: Nu zijn er mensen die het levend geloof in Christus of het vertrouwen met hart en ziel, een goed geweten voor God, het leven in de kinderlijke gehoorzaamheid en het roemen in God door Christus nog niet zo sterk bij zichzelf opmerken. Toch gebruiken zij de middelen, waardoor God naar zijn belofte dit alles in ons bewerkt. Zij moeten zich niet laten ontmoedigen, wanneer zij over de verwerping horen spreken en evenmin zichzelf tot de verworpenen rekenen. Integendeel, zij moeten de middelen trouw blijven gebruiken, vurig verlangen naar de tijd van overvloediger genade en die eerbiedig en ootmoedig verwachten.
4.5. Comrie en het ABC van het geloof...
We willen ook nog Comrie naar voren halen, leefde in de 18de eeuw net als Verschuir. In deze eeuw was er veel strijd over het wezen van het geloof (is het geloof een zeker weten?). Comrie stelde dat het geloof een zeker weten is maar dat het geloof in de Bijbel onder diverse benamingen voorkomt. Dit heeft hij uitgewerkt in zijn boekje 'Het ABC van het geloof'. Onder A. vermeldt hij het woord Aannemen. Hij vermeldt de teksten. Sommigen stelt hij zullen hun geloof meer vinden onder de D. van Dorsten en onder de H. van hongeren... Of onder de Z van zoeken. Comrie had oog voor de kleinen in de genade. Deze zullen meer weet hebben van hongeren en dorsten en minder weet hebben van aannemen. Hongeren en dorsten zijn ook daden van het geloof volgens Comrie (sommigen zijn met Comrie zijn visie op het geloof aan de haal gegaan, zie 1.8.2 een stap te ver)
4.6. Van der Groe en zijn visie op het geloof
Theodorus van der Groe die ook in de 18de eeuw leefde heeft zich hard gemaakt voor de reformatorische en Bijbelse visie dat de zekerheid tot het wezen en het karakter van het geloof hoort. Van der Groe zag om zich heen dat men het geloof ging reduceren/verminderen tot een misschientje. De zekerheid zou tot het welwezen van het geloof behoren dus tot het geloof in topvorm bij iemand die al jaren geloofd. Onder andere Jakobus Groenewegen leerde dit. Van der Groe schreef aan Groenewegen dat als de oude gereformeerde theologen (Luther en Calvijn) nu zouden leven zij meteen aan het reformeren gingen. Van der Groe achtte de visie van Groenewegen Rooms. De oude theologanten zoals Luther en Calvijn hebben volgens Van der Groe ze zekerheid tot het wezen van het geloof beschouwd.
Van der Groe nam flink stelling tegen deze in zijn ogen verwaterde visie op wat geloof is. Toch had Van der Groe vaak in tegenstelling tot zijn navolgers en fans een pastorale insteek. Ettelijke brieven heeft hij geschreven met vele pagina's vol over wat de aard en wezen van het geloof is en dat een gelovige de vergeving dient te kennen anders is men geen gelovige (het rechtvaardigend geloof). Van der Groe zegt heel pastoraal in 1751 het volgende: 'Nochtans oefent een waar gelovige dit vertrouwen onder vele schuddingen, bestrijdingen van de satan en van zijn eigen ongelovige hart. Dan smaakt hij die liefelijke rust en vrede van de ziel, de zekerheid van de zaligheid, die aan het geestelijke vertrouwen van het geloof eigen is minder dan op andere tijden' (Th. Van der Groe 'Het ware zaligmakende geloof, Utrecht (jaar van uitgave?), p 36)
4.7. Een beoordeling van de kritiek op de catechismus
De remonstranten hadden kritiek (1.8.1) op de catechismus op het punt van de doodstaat maar eigenlijk konden zij zich ook niet vinden in de zekerheid van het geloof. Wie zeker mag zijn, wordt zo maar zorgeloos en men moet actief blijven tot het laatste toe want men kan nog afvallen als heilige.
Vanuit bevindelijke hoek heeft men op de zekerheid van het geloof van de catechismus ook kritiek gehad. Dit niet zozeer omdat men dan zorgeloos zou worden (dit argument vindt men in onze dagen wel in bevindelijke kring) maar omdat men de zoekende zielen niet wilden laten twijfelen aan hun genadestaat. Dit is dus heel pastoraal bedoeld. Te ver gaat men als men stelt dat Gods volk wel wederomgeboren is maar de vergeving nog moet leren kennen dan koppelt men wedergeboorte los van het geloof (1.8.2).
Comrie (1.8.3), de Dordtse leerregels (1.8.3) en Van der Groe (1.8.4) houden ruimte over voor een kleingelovige en zwakgelovige. Van der Groe stelde dat het geloof wel een zeker weten is maar dat het geloof ook heel klein kan zijn en heel bestreden kan worden. Comrie wees op de daden van het geloof en daar hoort volgens hem ook hongeren, dorsten en zoeken onder. De Dordtse vaderen stellen dat zij die zich nog niet krachtig geroepen weten de middelen ijverig moeten gebruiken en God vurig moeten bidden om meer van Zijn genade weg te schenken in het hart.
4.8. De nadruk leggen op de uitdeling van het heil
Tot slot, van belang is het dat in de prediking niet de gelovige en diens zwakheid centraal komt te staan maar Gods welmenend aanbod van genade om zo alle bezwaren weg te nemen. Van Zijn kant zijn alle dingen gereed. Christus nodigt ons... Hij wil niet dat wij verloren gaan. Hij heeft de prijs betaald... Hij zegt: al wat u ontbreekt schenk Ik zo gij smeekt. Ook het geloof wil Hij ons schenken. Hij is niet alleen een Zaligmaker die de zaligheid verdiend heeft maar ook een Zaligmaker die het graag uitdeelt... In de ruime prediking van de genade strekt Hij Zijn handen uit naar gevallen zondaren van het menselijke geslacht.