Luther voor leken
Reformator in een veranderende wereld
Sabine Hiebsch
Sabine Hiebsch
Sabine Hiebsch is de schrijfster van dit handzame en goed leesbare boekje over Luther. Zij is niet de eerste de beste. Sabine is bijzonder hoogleraar op de Kooiman-Boendermaker Leerstoel voor Luther en de geschiedenis van het Lutheranisme aan de Theologische universiteit van Kampen. Sabine biedt in dit boekje haar kennis over Luther aan, aan leken.
Overzichtelijke indeling
Sabine heeft het leven van Luther en zijn erfenis ingedeeld in acht hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk heet 'Jeugdjaren en studie', het tweede 'Monnik en reformator, het derde 'Centrale geschriften: enkele voorbeelden', het vierde 'Luthers netwerk', het vijfde 'Luther als echtgenoot en vader', het zesde 'Controversen', het zevende 'Luther en de Joden' en het achtste 'Luthers erfenis'. Dit is een goede keuze omdat zo alles aanbod komt zonder te gedetailleerd te worden waardoor men van de bomen het bos niet meer ziet.
Luther voor leken
De spannende vraag is of Sabine de titel 'Luther voor leken' waarmaakt in dit boekje. Persoonlijk meen ik van wel. Het aardige is dat Luther vooral geïnteresseerd was in de gewone man of vrouw. Luther zag namelijk de leden van de kerk niet als leken maar net als Calvijn als leerlingen die onderwezen moeten worden. Om die reden schreef hij een tweetal catechismussen, om die reden preekte hij en om die reden schreef hij boeken en brieven. Tegelijkertijd schreef Luther ook voor de geleerden. Niet al zijn werken zijn om die reden even toegankelijk, vanwege het Latijn en/of vanwege de inhoudelijke moeilijkheidsgraad (bijvoorbeeld zijn boek 'De servo abitrio'' dat is: Een verhandeling over de knechtelijke wil). Luther was namelijk ook professor en hij wilde dus ook theologen vormen of verkeerde theologische opvattingen weerleggen. Leken kunnen dus best een goede gids gebruiken. Sabine is er zo eentje.
Boekdrukkunst
De ondertitel 'Reformator in een veranderende wereld' is ook goed gekozen. Luther had zijn tijd mee. De boekdrukkunst zorgde ervoor dat hij gemakkelijk zijn gedachte op papier kon zetten en uit kon laten geven. Luther hoefde dit niet te doen via de kloosters. Die zouden zijn werk censureren en die zouden niet zo snel zijn boeken in grote oplagen hebben kunnen uitgeven. Sabine beschrijft deze mooie en relevante ontwikkeling.
'De nieuwe weg' en het versnipperde rijk van Karel de vijfde
Daarnaast was de filosoof van de kerk, Aristoteles ook een beetje op zijn retour. De scholastiek kende al een paar eeuwen 'een nieuwe weg' namelijk die van Wilhelm van Ockham. Ockham ging veel kritischer om met de traditie van de kerk. 'De oude weg' doordacht de traditie van de kerk met het filosofische gereedschap van Aristoteles.
Daarnaast was het machtige keizerrijk van Karel de vijfde te groot. Karel had de gunst van de keurvorsten nodig bijvoorbeeld om het gevaar van de Turken te bezweren. Vorsten die kozen voor Luther kon hij moeilijk aanpakken. Overigens verliepen deze processen niet statisch. Luther leefde niet in een reeds veranderde wereld maar in een wereld die bezig was te veranderen en hij maakt deel uit van die veranderende wereld. Omgekeerd was hij genoeg reformator om die wereld op zijn beurt ook weer te veranderen. Zijn reformatie had gevolgen voor kerk en maatschappij.
Van student... naar monnik... naar reformator
Luthers leven was tamelijk hectisch. De eerste verandering vond plaats bij Stotternheim toen de bliksem hem bijna trof en hij beloofde monnik te worden. Sabine beschrijft dit in het eerste hoofdstuk. Van monnik veranderde Luther in een bekwaam theoloog. Dit proces beschrijft Sabine in het tweede hoofdstuk. Door dit alles veranderde ook Luthers verhouding met zijn vader. Hans Luther zag het liefst dat zijn zoon carrière zou maken in de gewone maatschappij. Zijn strenge vader was niet blij met de keuze van zijn zoon.
De wereld van Luther veranderde nog meer toen hij op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen aan de deur van de Slotkapel in Wittenberg hing. Langzaam aan drong het ook in Rome bij de paus door dat deze monnik een behoorlijke zware dobber voor de kerk was. Luther werd reformator.
Luther als echtgenoot en vader
In 1525 trouwde Luther met een uitgetreden non, Katherina von Bora. Zij kregen kinderen. Twee dochters stierven vrij jong. Ook zijn huwelijk en vaderschap tekenen de veranderende wereld. Een kerkelijk leider ging een huwelijk aan met een uitgetreden non. Sabine beschrijft deze verandering in het vijfde hoofdstuk onder het kopje 'Luther als vader en echtgenoot'.
Botsingen
Luther was een man die door het lezen van de Schrift persoonlijk grote veranderingen had meegemaakt maar dat wil niet zeggen dat hij voor alle visies openstond. Integendeel! Luther leerde namelijk dat Gods genade, Gods Woord en God zelf onveranderlijk is. Daarbij was Luther een extravert mens. Om die reden kon hij stevige standpunten innemen waardoor hij botste met anderen. In hoofdstuk zeven en acht beschrijft Sabine deze botsingen. Een van die botsingen die de reformatie geen goed heeft gedaan, is de botsing van Luther met Zwingli. Het betreft de leer van het avondmaal. En dan nog wat! Sabine wijdt zelfs heel hoofdstuk 8 aan Luthers omstreden visie over de Joden. Er valt wat namelijk wat uit te leggen, wat toe te geven en wat recht te zetten. Sabine doet dat mijns inziens genuanceerd zonder Luther vrij te pleiten. Dat hoeft niet want het protestantisme kent geen onbevlekte heiligen.
Zijn erfenis
Tot slot heeft Luther ondanks zijn soms boude uitspraken een rijke erfenis achtergelaten. Dit beschrijft Sabine in hoofdstuk 8. Vooral in Duitsland en de Scandinavische landen heeft Luther voet aan wal gekregen. In Nederland neemt het lutheranisme van oudsher een minderheidspositie in. De vraag is wel of de lutheranen nog steeds gaan in het voetspoor van Luther of dat zij in een steeds veranderende wereld mee zijn veranderd. Is bijvoorbeeld het leerstuk van de rechtvaardiging van de goddeloze niet veranderd in de rechtvaardiging van het goddeloze bij veel lutheranen? De lutherse theoloog en predikant Bonhoeffer sprak om die reden van goedkope genade. Genade zonder navolging van Jezus.
Een lezenswaardig boek
'Luther voor leken' is een lezenswaardig boek voor wie op een eenvoudige wijze kennis wil maken met Luther en er niet van houdt om de zoveelste dikke pil over Luther door te nemen. Bovendien smaakt dit boekje naar meer... Het is dus een goede gangmaker. Voor de prijs hoeft men het niet te laten. Zie https://www.vuurbaak.nl/product/luther-voor-leken/
Reformator in een veranderende wereld
Sabine Hiebsch
Sabine Hiebsch
Sabine Hiebsch is de schrijfster van dit handzame en goed leesbare boekje over Luther. Zij is niet de eerste de beste. Sabine is bijzonder hoogleraar op de Kooiman-Boendermaker Leerstoel voor Luther en de geschiedenis van het Lutheranisme aan de Theologische universiteit van Kampen. Sabine biedt in dit boekje haar kennis over Luther aan, aan leken.
Overzichtelijke indeling
Sabine heeft het leven van Luther en zijn erfenis ingedeeld in acht hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk heet 'Jeugdjaren en studie', het tweede 'Monnik en reformator, het derde 'Centrale geschriften: enkele voorbeelden', het vierde 'Luthers netwerk', het vijfde 'Luther als echtgenoot en vader', het zesde 'Controversen', het zevende 'Luther en de Joden' en het achtste 'Luthers erfenis'. Dit is een goede keuze omdat zo alles aanbod komt zonder te gedetailleerd te worden waardoor men van de bomen het bos niet meer ziet.
Luther voor leken
De spannende vraag is of Sabine de titel 'Luther voor leken' waarmaakt in dit boekje. Persoonlijk meen ik van wel. Het aardige is dat Luther vooral geïnteresseerd was in de gewone man of vrouw. Luther zag namelijk de leden van de kerk niet als leken maar net als Calvijn als leerlingen die onderwezen moeten worden. Om die reden schreef hij een tweetal catechismussen, om die reden preekte hij en om die reden schreef hij boeken en brieven. Tegelijkertijd schreef Luther ook voor de geleerden. Niet al zijn werken zijn om die reden even toegankelijk, vanwege het Latijn en/of vanwege de inhoudelijke moeilijkheidsgraad (bijvoorbeeld zijn boek 'De servo abitrio'' dat is: Een verhandeling over de knechtelijke wil). Luther was namelijk ook professor en hij wilde dus ook theologen vormen of verkeerde theologische opvattingen weerleggen. Leken kunnen dus best een goede gids gebruiken. Sabine is er zo eentje.
Boekdrukkunst
De ondertitel 'Reformator in een veranderende wereld' is ook goed gekozen. Luther had zijn tijd mee. De boekdrukkunst zorgde ervoor dat hij gemakkelijk zijn gedachte op papier kon zetten en uit kon laten geven. Luther hoefde dit niet te doen via de kloosters. Die zouden zijn werk censureren en die zouden niet zo snel zijn boeken in grote oplagen hebben kunnen uitgeven. Sabine beschrijft deze mooie en relevante ontwikkeling.
'De nieuwe weg' en het versnipperde rijk van Karel de vijfde
Daarnaast was de filosoof van de kerk, Aristoteles ook een beetje op zijn retour. De scholastiek kende al een paar eeuwen 'een nieuwe weg' namelijk die van Wilhelm van Ockham. Ockham ging veel kritischer om met de traditie van de kerk. 'De oude weg' doordacht de traditie van de kerk met het filosofische gereedschap van Aristoteles.
Daarnaast was het machtige keizerrijk van Karel de vijfde te groot. Karel had de gunst van de keurvorsten nodig bijvoorbeeld om het gevaar van de Turken te bezweren. Vorsten die kozen voor Luther kon hij moeilijk aanpakken. Overigens verliepen deze processen niet statisch. Luther leefde niet in een reeds veranderde wereld maar in een wereld die bezig was te veranderen en hij maakt deel uit van die veranderende wereld. Omgekeerd was hij genoeg reformator om die wereld op zijn beurt ook weer te veranderen. Zijn reformatie had gevolgen voor kerk en maatschappij.
Van student... naar monnik... naar reformator
Luthers leven was tamelijk hectisch. De eerste verandering vond plaats bij Stotternheim toen de bliksem hem bijna trof en hij beloofde monnik te worden. Sabine beschrijft dit in het eerste hoofdstuk. Van monnik veranderde Luther in een bekwaam theoloog. Dit proces beschrijft Sabine in het tweede hoofdstuk. Door dit alles veranderde ook Luthers verhouding met zijn vader. Hans Luther zag het liefst dat zijn zoon carrière zou maken in de gewone maatschappij. Zijn strenge vader was niet blij met de keuze van zijn zoon.
De wereld van Luther veranderde nog meer toen hij op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen aan de deur van de Slotkapel in Wittenberg hing. Langzaam aan drong het ook in Rome bij de paus door dat deze monnik een behoorlijke zware dobber voor de kerk was. Luther werd reformator.
Luther als echtgenoot en vader
In 1525 trouwde Luther met een uitgetreden non, Katherina von Bora. Zij kregen kinderen. Twee dochters stierven vrij jong. Ook zijn huwelijk en vaderschap tekenen de veranderende wereld. Een kerkelijk leider ging een huwelijk aan met een uitgetreden non. Sabine beschrijft deze verandering in het vijfde hoofdstuk onder het kopje 'Luther als vader en echtgenoot'.
Botsingen
Luther was een man die door het lezen van de Schrift persoonlijk grote veranderingen had meegemaakt maar dat wil niet zeggen dat hij voor alle visies openstond. Integendeel! Luther leerde namelijk dat Gods genade, Gods Woord en God zelf onveranderlijk is. Daarbij was Luther een extravert mens. Om die reden kon hij stevige standpunten innemen waardoor hij botste met anderen. In hoofdstuk zeven en acht beschrijft Sabine deze botsingen. Een van die botsingen die de reformatie geen goed heeft gedaan, is de botsing van Luther met Zwingli. Het betreft de leer van het avondmaal. En dan nog wat! Sabine wijdt zelfs heel hoofdstuk 8 aan Luthers omstreden visie over de Joden. Er valt wat namelijk wat uit te leggen, wat toe te geven en wat recht te zetten. Sabine doet dat mijns inziens genuanceerd zonder Luther vrij te pleiten. Dat hoeft niet want het protestantisme kent geen onbevlekte heiligen.
Zijn erfenis
Tot slot heeft Luther ondanks zijn soms boude uitspraken een rijke erfenis achtergelaten. Dit beschrijft Sabine in hoofdstuk 8. Vooral in Duitsland en de Scandinavische landen heeft Luther voet aan wal gekregen. In Nederland neemt het lutheranisme van oudsher een minderheidspositie in. De vraag is wel of de lutheranen nog steeds gaan in het voetspoor van Luther of dat zij in een steeds veranderende wereld mee zijn veranderd. Is bijvoorbeeld het leerstuk van de rechtvaardiging van de goddeloze niet veranderd in de rechtvaardiging van het goddeloze bij veel lutheranen? De lutherse theoloog en predikant Bonhoeffer sprak om die reden van goedkope genade. Genade zonder navolging van Jezus.
Een lezenswaardig boek
'Luther voor leken' is een lezenswaardig boek voor wie op een eenvoudige wijze kennis wil maken met Luther en er niet van houdt om de zoveelste dikke pil over Luther door te nemen. Bovendien smaakt dit boekje naar meer... Het is dus een goede gangmaker. Voor de prijs hoeft men het niet te laten. Zie https://www.vuurbaak.nl/product/luther-voor-leken/
