De val van Prometheus
Ton Lemaire
Ton Lemaire
Ton Lemaire is de schrijver van 'De val van Prometheus'. Ton is een Nederlandse cultureel antropoloog en cultuurfilosoof. Hij wordt veelal gezien als een radicaal groen denker. Ton is geboren in Rotterdam (1941) maar het gezin verhuisde al gauw naar een dorpje in Limburg. Het landschap daar deed naar eigen zeggen rond zijn veertiende zijn liefde voor de natuur ontwaken. Hij studeerde culturele antropologie in Utrecht en filosofie aan de Sorbonne en aan de universiteit van Nijmegen. Na zijn afstuderen werd hij universitair docent cultuurfilosofie aan de Radboud universiteit in Nijmegen. In de jaren zeventig heeft Ton zich zeer actief ingezet voor allerlei werkgroepen en verenigingen (o.a. Milieudefensie, Natuurmonumenten, maar ook lokale groepen) die zich richtten op natuurbescherming. Na een frustrerende periode in Noord-Brabant, vertrok hij in 1991 als 'ecologische vluchteling' naar de Franse Dordogne (bron: Wikipedia).
De val van Prometheus
In het westen wordt Prometheus gezien als de symbolische vader van de technologie. Prometheus, een Grieks mythologisch figuur, stal namelijk het vuur van de goden en gaf het aan de mensen. Met dit vuur konden de mensen bijlen maken om hout te hakken en messen maken om hun voedsel te bereiden maar met die bijlen en messen konden zij elkaar ook doden. In de val van Prometheus benadrukt Lemaire vooral het laatste aspect. Onze technologie heeft veel en velerlei schaduwzijden.
Schaduwzijden
'De val van Prometheus' verscheen in 2011. Dat is precies een decennium geleden. Om die reden zijn de talloze schaduwzijden die Lemaire opsomt ons bekend. Te denken valt aan de vele milieuproblemen. De kranten staan er vol en bol van. Maar wat is de reden dat we dit zo laat ontdekten. Lemaire ziet als een van de oorzaken de vergaande specialisering in de wetenschap. Daardoor is men het geheel uit het oog verloren. In de natuur hangt alles met alles samen. Het verdwijnen van een soort betekent een verstoring in de natuur die vergaande gevolgen kan hebben. Lemaire merkt dit terecht op. Op het punt van het milieu is een afwachtende houding niet gewenst want wat men kwijt raakt, krijgt men meestal niet meer terug. Technologie kan wel zorgen voor een gat in de ozonlaag maar kan dit gat niet repareren.
'De stem' van de aarde zelf
Toch lijkt het erop dat de wal het schip gaat keren. Het is namelijk de aarde zelf die onze voetafdruk laat zien. De poolkappen smelten, de plasticsoep drijft ons tegemoet. Lemaire noemt dat 'de stem' van de aarde zelf. De aarde vertelt door klimaatverandering aan ons dat het vijf voor twaalf is. Reden dus om handelend op te treden maar wel met een vooruitziende blik.
Oplossing
Op het punt van de oplossing is het boek van Lemaire aan de magere kant. Zo constateert hij dat de westerse religies, doordat God transcedent (overstijgend) is en dus hoog woont boven de schepping de aarde niet sacraal is en om die reden bekommeren christenen zich niet om het milieu. Ton ziet meer in oosterse religies. In deze religies is de aarde bezield door het goddelijke. De goden zijn immanent (inblijvend in de natuur of de natuur zelf) en dus is er meer eerbied voor de natuur volgens Ton. Deze cultureel antropologische analyse lijkt op het oog aannemelijk. Toch had Lemaire hier beter (met name) de christenen, waar hij veel kritiek op heeft, kunnen wijzen op hun taak. Volgens het cultuurmandaat in het Paradijs mag de mens niet alleen de aarde bouwen (banah) maar dient de mens deze vooral ook te bewaren (sjamar). De mens mag dan het toppunt zijn van de schepping volgens de Bijbel. Dat betekent niet dat de mens zich niet om het lagere moet bekommeren. Als beelddrager van God moet de mens op God lijken die zich ook bekommert om de natuur (Jona 4:11 'En daarbij veel vee')
Bouwen en vooral ook bewaren
Het cultuurmandaat kent een kritische grens of beter gezegd met het oog op deze tijd: vooral een kritische grens. De christenen hebben niet het mandaat de aarde te slopen want dat is verre van bewaren! Bouwen en bewaren dienen hand in hand te gaan. Christenen mogen de schepping niet verzieken voor hun kinderen en kleinkinderen. God wil dat er ook nog leven is voor het navolgende geslacht opdat zij Hem zullen loven op aarde. Kortom, wij mogen de aarde net als ons eigen leven niet vernietigen ook al komt er een nieuwe hemel en aarde. Ook al krijgen we een nieuw lichaam. De aarde is het werkterrein van God en we mogen niet als christenen de grond onder Zijn heilige voeten bezoedelen.
Consuminderen
Gelijk heeft Lemaire dat we de milieuproblemen niet moeten oplossen met de techniek (alleen). Het is juist ons gedrag wat dient te veranderen. Bekering is nodig en dat is een heel Bijbelse gedachte. Te beginnen met: consuminderen. Het boek van Lemaire geeft genoeg stof tot nadenken. Het stelt ons gedrag aan de kaak en geeft zo een aansporing tot deze gedragsverandering.
Ton Lemaire
Ton Lemaire
Ton Lemaire is de schrijver van 'De val van Prometheus'. Ton is een Nederlandse cultureel antropoloog en cultuurfilosoof. Hij wordt veelal gezien als een radicaal groen denker. Ton is geboren in Rotterdam (1941) maar het gezin verhuisde al gauw naar een dorpje in Limburg. Het landschap daar deed naar eigen zeggen rond zijn veertiende zijn liefde voor de natuur ontwaken. Hij studeerde culturele antropologie in Utrecht en filosofie aan de Sorbonne en aan de universiteit van Nijmegen. Na zijn afstuderen werd hij universitair docent cultuurfilosofie aan de Radboud universiteit in Nijmegen. In de jaren zeventig heeft Ton zich zeer actief ingezet voor allerlei werkgroepen en verenigingen (o.a. Milieudefensie, Natuurmonumenten, maar ook lokale groepen) die zich richtten op natuurbescherming. Na een frustrerende periode in Noord-Brabant, vertrok hij in 1991 als 'ecologische vluchteling' naar de Franse Dordogne (bron: Wikipedia).
De val van Prometheus
In het westen wordt Prometheus gezien als de symbolische vader van de technologie. Prometheus, een Grieks mythologisch figuur, stal namelijk het vuur van de goden en gaf het aan de mensen. Met dit vuur konden de mensen bijlen maken om hout te hakken en messen maken om hun voedsel te bereiden maar met die bijlen en messen konden zij elkaar ook doden. In de val van Prometheus benadrukt Lemaire vooral het laatste aspect. Onze technologie heeft veel en velerlei schaduwzijden.
Schaduwzijden
'De val van Prometheus' verscheen in 2011. Dat is precies een decennium geleden. Om die reden zijn de talloze schaduwzijden die Lemaire opsomt ons bekend. Te denken valt aan de vele milieuproblemen. De kranten staan er vol en bol van. Maar wat is de reden dat we dit zo laat ontdekten. Lemaire ziet als een van de oorzaken de vergaande specialisering in de wetenschap. Daardoor is men het geheel uit het oog verloren. In de natuur hangt alles met alles samen. Het verdwijnen van een soort betekent een verstoring in de natuur die vergaande gevolgen kan hebben. Lemaire merkt dit terecht op. Op het punt van het milieu is een afwachtende houding niet gewenst want wat men kwijt raakt, krijgt men meestal niet meer terug. Technologie kan wel zorgen voor een gat in de ozonlaag maar kan dit gat niet repareren.
'De stem' van de aarde zelf
Toch lijkt het erop dat de wal het schip gaat keren. Het is namelijk de aarde zelf die onze voetafdruk laat zien. De poolkappen smelten, de plasticsoep drijft ons tegemoet. Lemaire noemt dat 'de stem' van de aarde zelf. De aarde vertelt door klimaatverandering aan ons dat het vijf voor twaalf is. Reden dus om handelend op te treden maar wel met een vooruitziende blik.
Oplossing
Op het punt van de oplossing is het boek van Lemaire aan de magere kant. Zo constateert hij dat de westerse religies, doordat God transcedent (overstijgend) is en dus hoog woont boven de schepping de aarde niet sacraal is en om die reden bekommeren christenen zich niet om het milieu. Ton ziet meer in oosterse religies. In deze religies is de aarde bezield door het goddelijke. De goden zijn immanent (inblijvend in de natuur of de natuur zelf) en dus is er meer eerbied voor de natuur volgens Ton. Deze cultureel antropologische analyse lijkt op het oog aannemelijk. Toch had Lemaire hier beter (met name) de christenen, waar hij veel kritiek op heeft, kunnen wijzen op hun taak. Volgens het cultuurmandaat in het Paradijs mag de mens niet alleen de aarde bouwen (banah) maar dient de mens deze vooral ook te bewaren (sjamar). De mens mag dan het toppunt zijn van de schepping volgens de Bijbel. Dat betekent niet dat de mens zich niet om het lagere moet bekommeren. Als beelddrager van God moet de mens op God lijken die zich ook bekommert om de natuur (Jona 4:11 'En daarbij veel vee')
Bouwen en vooral ook bewaren
Het cultuurmandaat kent een kritische grens of beter gezegd met het oog op deze tijd: vooral een kritische grens. De christenen hebben niet het mandaat de aarde te slopen want dat is verre van bewaren! Bouwen en bewaren dienen hand in hand te gaan. Christenen mogen de schepping niet verzieken voor hun kinderen en kleinkinderen. God wil dat er ook nog leven is voor het navolgende geslacht opdat zij Hem zullen loven op aarde. Kortom, wij mogen de aarde net als ons eigen leven niet vernietigen ook al komt er een nieuwe hemel en aarde. Ook al krijgen we een nieuw lichaam. De aarde is het werkterrein van God en we mogen niet als christenen de grond onder Zijn heilige voeten bezoedelen.
Consuminderen
Gelijk heeft Lemaire dat we de milieuproblemen niet moeten oplossen met de techniek (alleen). Het is juist ons gedrag wat dient te veranderen. Bekering is nodig en dat is een heel Bijbelse gedachte. Te beginnen met: consuminderen. Het boek van Lemaire geeft genoeg stof tot nadenken. Het stelt ons gedrag aan de kaak en geeft zo een aansporing tot deze gedragsverandering.
