500 jaar Luther - Alles over het leven van Luther
  • Wij
    • De juichkreet van de reformatie
    • Actueel
    • Thomas More
    • Zijn Joden intelligent?
    • Met een beroep op Luther
    • De bede in de doop: Altijd wil regeren
    • Een moderne vraag
    • Het genadeverbond in het doopformulier
    • Het genadeverbond volgens Jongeleen
    • De volkomen leer van de zaligheid
    • Werkverbond
    • Apologie in tweevoud
    • De almacht van God
    • Een kanttekening bij de theocratie
    • De uitverkiezing bij Luther, Kohlbrugge en Boston
    • Studentenangst
  • Leven
    • Zijn voornaam
    • Zijn achternaam
    • Zijn levensloop
    • Zijn navolgers
    • Zijn ontwikkeling
    • Zijn tijd
    • Zijn worsteling
    • Zijn Augustinus
    • Zijn vrouw en zijn vriend
    • Zijn Nicolaas van Lyra
    • Zijn Psalm 118
    • Zijn Johannes Hus
    • Zijn Reuchlin
    • Zijn Erasmus
    • Zijn tegenstander: Aristoteles
    • Zijn pausen
    • Zijn begin als reformator
    • Zijn pleidooi voor kerkhervorming
    • Zijn besmette imago
    • Zijn Thomas Müntzer
    • Zijn Schriftuitleg
    • Zijn Johannes Agricola
    • Zijn disputen
    • Zijn onderscheid tussen schrift en gesproken Woord
    • Zijn Schriftvisie
    • Zijn postmodernisme
    • Zijn leesroute
    • Zijn uitleg
    • Zijn tafelgesprekken
  • Geschriften
    • Zijn 97 stellingen
    • Zijn 95 Stellingen
    • Brief aan Albrecht von Mainz
    • Brief aan christelijke adel
    • Babylonische gevangenschap
    • Over de goede werken
    • De vrijheid van een christen
    • Brief aan de raadsheren
    • Brief aan Nederland
    • De bruiloft te Kana.
    • De kloostergeloften en het huwelijk
    • Brief van een vertaler
    • Brief van Jacobus
    • Brief aan de Romeinen
    • De brief aan de Galaten
    • De goede Herder
    • De studie theologie
    • De knechtelijke wil
    • Tegen de Joden
    • Tegen het pausdom.
  • Verwant
    • Johannes Huss
    • Reuchlin als voorloper
    • Calvijn
    • Guido de Brès en Menso Alting
    • Borstius
    • Koelman
    • Van der Groe
    • Maccovius
    • Comrie
    • Comrie' s volgers (1)
    • Comrie's volgers (2)
    • Ebenezer Erskine
    • Ralph Erskine (1)
    • Ralph Erskine ( 2)
    • Breuk: Kant en Nietzsche
    • Kohlbrugge
    • J A Wornser sr
    • Ferdinand Domela Nieuwenhuis
    • Barth
    • Bonhoeffer
    • Bultmann
    • Hoornbeeck
    • Eta Linnemann
  • Bijbel
    • The gospel according to Isaiah 53
    • De bundel psalmen 120-134
    • Leesmethode
    • De zeventig weken en de grote verdrukking
    • Lukas 2
    • Wees sterk en moedig (Salomo)
    • Gods rechtszaak in Jesaja 1 en Micha 6
    • Jeremia 46:10 een slachting voor de HEERE
    • Het boek Job
    • Psalm 1 en 2
    • Psalm 7
    • Psalm 42
    • Psalm 51
    • Psalm 72
    • Psalm 77
    • Psalm 124
    • Leeslint Psalm 110
    • Psalm 110 in Hebreeën
    • Psalm 110
    • Psalm 120
    • Psalm 121
    • Psalm 122
    • Psalm 123
    • Vergilius en Jesaja
    • Klacht op goede vrijdag van Jezus
    • (niet) ter wille van Israel (Jesaja 40-55)
    • De ware wijnstok
    • Nieuwe vertalingen
    • Subtiele Schriftkritiek
    • Leeslint Jeremia
    • Gedichten en Psalmen
    • Cursus Bijbels Grieks
    • Aramees in Jeremia 10:11
    • Openbaring 13
    • Vertaling Jesaja 63:1-6
    • Edom in Jesaja 34 en 63
    • Wie schreef Genesis ?
    • De betekenis van de men in Jesaja 35:1a
    • Geduld volgens Jakobus
    • Lopend vuur
    • Retoriek in 1 Korinthe 15
    • Het misoffer en Maleachi 1:11
    • De instructies in 1 Timotheus 4 nader bekeken
    • Het eenmalige offer
    • Keizer Augustus
    • De verwoesting van Jeruzalem
    • De tweevoudige gebiedende wijs in het Nieuwe Testament
    • Een afgesneden zaak
    • Schepping in Genesis 1
    • Schepping in Genesis 2 vers 4 b en verder
    • De val in Genesis 3
    • Meditatieve momenten
    • Het Hooglied is meer dan een liefdeslied
    • De oerrol van Jeremia
    • Schriftoverdenking
    • Cursus Hebreeuws
    • Cursus Hebreeuws vervolg
    • Wat staat er in het Hebreeuws en in het Grieks??
    • Joodse gebeden en liederen
    • Openbaring 7,8,9
    • Openbaring 15 en 16
    • Zijn de brieven aan Timotheus van Paulus?
    • jongeling te Nain
    • Het paradijs
    • Tekst en uitleg
    • Een bewogen prediker
    • Gezanten namens Christus
    • Het tweevoudige doel van de doop
    • De dode zeerollen
    • Het genadeverbond in de Schrift
    • De evolutie van de Bijbel
    • De 'theios aner' en Jezus
    • Esther en de Reformatie
    • De plaats en de betekenis van het boek Ruth
    • Zie Mijn Knecht
    • Jesaja 53
    • 'Ere zij God' nader bekeken
    • Gods woord houdt stand
    • Laat ons overvaren
    • 666
    • Simson
    • Bart Kamphuis
    • Jesaja 7:14
    • De auteurs van Jesaja
    • Psalm 137
    • De geloofstaal van Jona
    • Job de lijdende rechtvaardige
  • Boek
    • Storm over de wereld
    • 'Heel verschillend en toch éénNieuwe pagina
    • Er klopt niks van Onthutsende onthullingen over de evolutietheorie
    • Traag tot toorn
    • De omkeer van God in het Oude Testament
    • Heilig is zijn naam
    • Donatisten
    • Vergeving en herstel (Anselmus)
    • Evolutie Een ei zonder kip
    • Kan de wetenschap alles verklaren?
    • Boven tijd en toeval
    • Zwingli De Labadie Kohlbrugge
    • De doop in de Nederlandse belijdenisgeschriften
    • Erasmus Begrepen uit de geest der renaissance
    • Athanasius De menswording des Woords
    • Ontluikend christendom
    • Ik ben de HEERE, Uw God, Ebenezer Erskine
    • Boeken over de Psalmen
    • Het verraad der clercken
    • Willem Teellinck Soliloquium
    • Brokkelbrein
    • 1 zo'n mannetje
    • Benne Holwerda herdacht
    • De wereldwijde vloed
    • Een nieuwe geboorte
    • De heruitgave van "Een beschouwing van het verbond der genade"
    • De val van Prometheus
    • De held met duizend gezichten
    • De slag om het hart
    • Het paradijs
    • The Hebrew Bible
    • De doop volgens ds G Boer
    • De zekerheid van het heil
    • Luther voor leken
    • Midden in het leven
    • Adam waar ben jij?
    • Calvijn en zijn uitleg van de Psalmen
    • Kerstens visie op Boston
    • Bemind Henri Nouwen in gesprek
    • Het Hooglied van Salomo
    • Verhaal en feit in de Bijbelse tijd
    • De tijdgeest verstaan
    • Als vrouwen het woord doen
    • Luther on Jews and Judaism
    • Dominicanen in meervoudig perspectief
    • Jesus and the eyewitnesses The Gospels as Eyewitness Testimony
    • Boeken over Jesaja
    • Calvijns klassieke opleiding
    • Academische herdenkingen
    • Dr. C Steenblok
    • Boeken in het kort
    • Kersten in kleur
    • Kersten en het genadeverbond
    • Boston en het genadeverbond
    • Bullinger en het genadeverbond
    • Laurus Boone
    • Eerherstel voor Boone
    • Leeslint doopbelofte
    • Leeslint kinderdoop
    • Dr. J.G. Woelderink Verbond en bevinding
    • Reformatie toen en nu
    • Reformatie vandaag
    • Om het behoud
    • Thomas Boston
    • Separatisme en wereldgelijkvormigheid
    • Wetenschap of vooroordeel?
    • Jeruzalem en Athene
    • Gereformeerde scholastiek
    • Théodore de Bèze
    • De jonge Luther
    • Luther, een sympathieke potentaat.
    • En alzo zal geheel Israel gered worden'
    • Liefde voor Israel
    • Verwacht u Hem?
    • Voetius en de sabbat
    • Het rechtvaardigend geloof
    • Letterknechten
    • Israel in het geding
    • Comrie en het ABC van het geloof
    • Het Oude Testament
    • Het hart van Torah
    • Algemene genade
    • Herman Dooyeweerd
    • De reformatie der prediking
    • De gemeene gratie
    • De grote ontsporing
    • Athanasius als bestrijder der Arianen
    • De reformatie van koning Josia
    • Melanchtons humanisme
    • Melanchton en de oude kerkvaders
    • De Verlichting als kraamkamer
    • Was de Reformatie een vergissing?
    • Luther in het oordeel van Sorbonne
    • Katharina von Bora
    • Het merk Luther
    • De Bijbel als boek van schoonheid
    • Leeslint de dochter van Jefta
    • De Nadere Refomatie van het gezin
    • C.S Lewis De zeebries der eeuwen
    • Mozes en Hammurabi
    • Leeslint de grondtekst
    • Leeslint scriptie schrijven
    • Leeslint de hereniging van 1892
    • Leeslint divers
    • Leeslint vader en zoon
    • Leeslint schepping en evolutie
    • Leeslint Bijbelse sleutelwoorden
  • Politiek
    • Tijd geest Een perspectief op mens en tijd
    • De Tovenaar en de Profeet
    • Wokeland Coen de Jong
    • Geuzen en glippers
    • De tovenaar en de profeet
    • Weimarrepubliek
    • Geuzen aan de macht
    • Geuzen in de lage landen
    • Hoop voor de aarde
    • Ruw ontwaken uit de neoliberale droom
    • Huntingto versus Fukuyama
    • De schijn-elite van valse munters
    • Ode aan het klootjesvolk
    • Op de bank
    • Socratisch motiveren
    • Gevaren van de moderne kapitalistische wereld
    • Luther over de koopman en dewoeker
    • Een land van kleine buffers
    • Democratie en autocratie
    • J.J. Buskes Het nationaalsocialisme
    • De draagbare Ter Braaak
    • Een ongemakkelijke waarheid
    • Dames voor Darwin
    • Prinses Irene en prins Carlos Hugo
    • Microfobie De cult van het kolossale
    • Strijdvaardig leven. In het spoor van Socrates, Seneca en Samoerai
    • De onmisbaren
    • Zetelroof Geerten Waling
    • Framing
    • Bore out
    • Kemal Mustafa
    • Politiek bij een geopende Bijbel
    • Eigen volk eerst
    • Edmund Burke
    • Oikofobie Thierry Baudet
    • Baudet en het kabinet
    • Keynes en de staatskas
    • Marx: zijn geboorteplaats en zijn leven
    • Standbeeld voor Marx
    • Marx' materialisme
    • Opium van het volk
    • Vervreemding
    • Ottho Gerhard Heldring
    • Pieter Jelles Troelstra
    • Het doopformulier besproken
    • Niet bij brood alleen
  • Dordt 400
    • De synode van Emden 1571
    • Leerregels les 1
    • Samenvatting Les 1
    • Leerregels les 2
    • Samenvatting les 2
    • Leerregels les 3
    • Wat maar vooral ook hoe
    • Leerregels les 4
    • Leerregels les 5
    • Leerregels les 6
    • Beelden van synode en land
    • Beeld van een vis in sterk stromend water
    • Theologische uitdrukkingen
    • De plaats van de leerregels
    • Les opzet eerste ochtend
    • Historische context
    • Waarom de Synode
    • Waarom Dordrecht
    • Waarom Bogerman
    • Synodeleden
    • Johannes Drusius de voorbereider van de Statenvertaling
    • De Statenvertaling
    • Johannes Maccovius
    • Kloosterkerk Den Haag
    • Kerend tij in Utrecht
    • Algenoegzaam
    • De welmenende roeping in de Dordtse leeregels
    • Pastoraal
    • Zondag 20
    • Het doopformulier uitgelegd
    • Dordt in diskrediet
    • Van Dordt naar Ulrum
    • Beza en de verkiezing
    • De verschillen na de Synode
    • Cornelis Hoen
    • Jacobus Trigland
    • De (theo)logische visie tijdens en na Dordt
    • Wordt heel de wereld zalig?
    • Rechtvaardigmaking van eeuwigheid
    • Bavianen en slijkgeuzen
    • Dubbele predestinatie
    • Augustinus' uitleg van Romeinen 9
    • Luther en de verkiezing
    • De aard van het geloof
    • Natuurlijk licht
    • Catechese
    • Artikel 8 dominees
    • Luther en artikel 8
    • Willem Teellinck en zijn avondmaalsvisie
    • Heilszekerheid
Holwerda herdacht
Bijdragen over het leven en werk van Benne Holwerda (1909-1952)

George Harinck (red.)
 
Wie hij was
Holwerda was een gereformeerd predikant en werd later hoogleraar toen hij in 1944 koos voor de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Hij verwierf al jong bekendheid met zijn heilshistorische wijze van preken. Hij verwierf ook bekendheid als hoogleraar in het Oude Testament door zich enerzijds af te zetten tegen de Schriftkritiek van Wellhausen en anderzijds tegen het Kuyperiaanse dogmatisch lezen van de Schrift (onder anderen het begrip verkiezing).

Zijn prediking
Dr. Kees de Ruijter verricht in deze bundel de aftrap. Hij bespreekt Holwerda als prediker. Holwerda maakte zich sterk voor een heilshistorische prediking. Van een exemplarische prediking was Holwerda minder gecharmeerd. De Ruijter merkt terecht op dat Holwerda te jong gestorven is (hij werd slechts 42 jaar) waardoor hij zijn visie niet geheel kon uitwerken. In deze bijdrage geeft De Ruijter een aantal fraaie preekfragmenten weer.
Persoonlijk mis ik bij De Ruijter het verschil tussen een heilshistorische preek een exemplarische preek en waarom Holwerda koos voor een heilshistorische preek. Deze uitwerking komen we wel bij Henk de Jong tegen. Volgens De Jong is een heilshistorische lezing een lezing waarbij de vraag gesteld wordt hoever het heil toen reeds aanwezig was en hoeveel wij nu hebben ontvangen. Dat laatste is nu veel meer in de nieuwtestamentische bedeling dan destijds. Dit  feit dient verwerkt te worden in de prediking. Neem Jakob bij Bethel. We zien daar Gods genade in het leven van Jakob. Die genade is nu voor ons nog groter nu God zich geopenbaard heeft in Zijn Zoon. Maar daar tegenover staat ook Gods toorn ook groter is  als we deze genade vertreden en het bloed van Jezus onrein achtte (zie Hebr. 10:28-29).
In een exemplarische prediking dient Jakob bij Bethel als voorbeeld. De vraag wordt dan gesteld: ‘Kent u deze troost die Jakob bij Bethel ontving?’ Kortom in een exemplarische prediking staat de doorwerking van Gods genade in het leven van een christen centraal. In een heilhistorische lezing staat meer Gods handelen en beloften centraal. Dat handelen en de daarmee verbonden beloften worden naarmate de Openbaring vordert steeds rijker. In die rijke bedeling leeft de christelijke gemeente thans.

Waarom heilshistorisch preken
Deze manier van prediking zal hoogst vermoedelijk te maken hebben met de reden van de Vrijmaking. De vrijgemaakten richten zich op het verbond van God en diens vaste beloften en niet op Gods verkiezing en de daarmee verbonden veronderstelde wedergeboorte zoals kuyperianen deden. Deze verkiezing kan slechts worden afgeleid uit de doorwerking van de genade en dat vraagt weer om een exemplarische prediking. Door de nadruk te leggen op een heilshistorische prediking kon Holwerda Gods verbond en de steeds rijkere beloften benadrukken. De gemeente bevragen op de doorwerking van het geloof leidt volgens de vrijgemaakten tot geloofstwijfel. Schilder zag dit terug in kringen waar ze de Nadere Reformatie in eren houden. 
Overigens vullen beide benaderingen elkaar mooi aan. Gods genade die in de nieuwtestamentische bedeling ruimschoots voorhanden is, mag rijkelijk aangeboden worden. Tegelijkertijd mag de gemeente bevraagd worden in hoeverre zij deze aangeboden genade hebben mogen toe-eigenen en wat daar de vruchten van zijn in hun leven. Jakob is een prachtig exempel van de doorwerking van Gods genade als hij op zijn sterfbed zegt: ‘Op uw zaligheid wacht ik HEERE’. Uit deze uitspraak kunnen we opmaken dat Jakob de zaligheid van God reeds geproefd en gesmaakt heeft en dat hij naar meer verlangd. Hij verlangt op zijn sterfbed naar Huis. Gods zaligheid is zijn enige houvast  en troost geworden in leven en sterven (Zondag 1). 

Geschiedenissen niet lossnijden 
Holwerda merkt op (B Holwerda, Begonnen hebbende van Mozes..., Goes, 1953, 92-93) dat een exemplarische prediking toegestaan is, mits het verband waarin de tekst staat recht gedaan wordt. De geloofstwijfel van Johannes de Doper is niet exact hetzelfde als die van Thomas. De geloofsbeproeving van Abraham op de Moria is een andere dan die van de Kananese vrouw. Wie deze geschiedenissen lossnijdt uit het verband (atomisme: lossnijden van verband) waarin deze geschiedenissen staan, loopt de kans twee keer hetzelfde te zeggen. Kortom men moet deze geschiedenissen in het verband van de tekst en heilshistorie lezen (synthetisch= verbinden met het verband)  Bij een exemplarische prediking neemt men de geschiedenissen op zichzelf en snijdt men die los van het verband van de tekst en het heilsgeschiedenis. Waar is het dat Jezus van alle twijfels verlost ook in onze tijd maar de geloofstwijfel van Johannes de Doper, die van Thomas en die van ons steken anders in elkaar en dat moet aan de orde komen. 

Zijn belezenheid
Ondanks dat Holwerda niet gepromoveerd was, hij richtte zich aanvankelijk op het Nieuwe Testament, was hij zeer belezen. Toen hij in 1945 aangesteld werd als hoogleraar voor het Oude Testament kocht hij zoveel boeken dat de belastinginspecteur op bezoek kreeg. Deze vond het wel al te gortig en kon zich niet voorstellen dat iemand 50% van zijn inkomen besteedde aan boeken. Toen Holwerda zijn boekenkast liet zien was de belastinginspecteur overtuigd, zo blijkt uit de herinneringen van zijn zoon Klaas en zijn dochter Janny.
Gert Kwakkel onderstreept dit in zijn bijdrage. Holwerda was slechts 7 jaren hoogleraar en had volgens Gert Kwakkel, die thans hoogleraar is voor het Oude Testament in Kampen, in die korte periode al meer gelezen  in de vakliteratuur dan hij vermoedelijk zelf zal doen in heel zijn loopbaan.
Die belezenheid strekte zich uit tot zowel de theologische en exegetische werken over het Oude Testament als de archeologische werken en tekst vondsten. Bij de laatste twee legt Klaas R. Veenhof de vinger. Maar daar was hij wel minder in thuis. Ook benadrukte Holwerda de antithese tussen Israel en de volken. De volken eveneens scheppingsverhalen en zondvloedverhalen maar in de Gods Openbaring zijn deze verhalen echte geschiedenissen die bij de volkeren zijn verbasterd. Zij hebben de waarheid waarmee zij eerst bekend waren weggedrukt en weggeduwd nadat zij zich hadden afgescheiden van Israel (Romeinen 1).
 
Zijn scherpte 

In 1942, toen hij predikant was in Amersfoort, had Holwerda het voor de bezwaarden (onder anderen Klaas Schilder) opgenomen maar de behandeling van de synode was hard. Later toen Holwerda zich vrijmaakte noemde hij de synodalen de hoer uit Openbaring 17. Ook Jongeling stond op dit standpunt. Deze harde reactie was van uit de pijn uit het verleden wel te begrijpen maar heeft er voor gezorgd, zo laat Ernst M. Hooiveld in zijn bijdrage zien, dat leden van de vrijgemaakte kerk zich als de enige ware kerk gingen zien. Het gesprek met de kuyperianen kwam niet meer op gang.

'In gesprek' met Wellhausen 
In zijn loopbaan als hoogleraar ging Holwerda wel ‘het gesprek’ aan met de overleden Schriftcriticus Julius Wellhausen. Gert Kwakkel laat in zijn bijdrage zien dat Exodus 20 waar het maken van een altaar centraal staat en Deuteronomium 12  waar het volgens Wellhausen gaat om de centralisatie en concentratie van de eredienst door Holwerda anders gelezen werd. Volgens Wellhausen zou er sprake zijn van een beweging veel altaren en veel goden (Exodus 20) naar slechts één altaar en één God (Deuteronomium 12). In een universitaire  redevoering  genaamd ‘De plaats die de HEERE verkiezen zal’ (Deuteronomium 12) stelde Holwerda dat er hier geen sprake is vaan centralisatie maar dat deze zin gelezen moet worden tegen de achtergrond van de kanaänitische afgodsaltaren. 

'Op elke plaats die de HEERE verkiezen zal' 
Deuteronomium is een boek waarin Israel op het punt staat het heilige land in te gaan en is er het gevaar dat de Israëlieten de afgoden altaren van de inwoners van Kanaän overnemen en dus zelf vervallen vroeg of laat in deze afgodendienst. Om die reden krijgen ze de instructie om altaren te bouwen en dan leest Holwerda de tekst iets aangepast (wat vanuit het Hebreeuws kan omdat er sprake is van een imperfectum zou het kunnen gaan om een algemene doorgaande opdracht): ‘op elke plaats die de HEERE verkiezen zal’.  Zo is er geen spanning tussen Exodus 20 en Deuteronomium 12. In Exodus 20 gaat het er om hoe een altaar gebouwd moete worden en in Deuteronomium 12 waar het altaar mag komen namelijk op elke plaats die de HEERE verkiezen zal.
Kwakkel heeft waardering voor Holwerda en diens inspanning om Wellhausen te verslaan op het (eigen) terrein van de Bijbelwetenschappen en niet vanuit een dogmatische positie af te wijzen (geloofsargument) maar Kwakkel heeft wel zijn bedenkingen bij deze lezing vooral omdat deze visie nergens een concrete uitwerking krijgt. Toch verhelderd deze visie twee zaken:
  1. Zo zegt Elia klagend tegen de HEERE: ‘Zij hebben uw profeten gedood en uw altaren omver geworpen’. Daaruit blijkt dat er meerdere altaren ten tijde van de tempelsdienst in Jeruzalem waren (bijvoorbeeld in de steden van de Levieten) en dat deze geoorloofd waren (uw altaren).
  2. Ook het argument dat mensen in het noorden van Israel wel heel erg lang moesten reizen om in Jeruzalem hun (dagelijkse) offers te brengen snijdt hout. Dat men driemaal per jaar opging tijdens de grote feesten is, is nog tot daar aan toe. Dit is ook in de Schrift een verplichting (Deut. 16:16) maar hoe zat het met een schuldoffer? Moest men dan naar Jeruzalem of waren er ook altaren in de levietensteden en waarom woonden de Levieten verspreidt door het land en niet vlak bij Jeruzalem? Zonder meer heeft de afstand van de noordelijke stammen geleid tot een eerder verval. Zij zaten verder van Jeruzalem maar ze waren toch niet helemaal verstoken van een altaar in de buurt? We zouden Jeruzalem kunnen vergelijken met een Dom (Domus= huis) kerk waar men zo af en toe bij elkaar komt vanuit heel de stad. De afzonderlijke kerken in de stad waar de buurtgemeenschappen bij elkaar komen zijn de afzonderlijke altaren.

De Schrift aan het woord laten
Kwakkel beschrijft dat Holwerda wars was van dogmatische redeneringen waardoor doorgaans de Schrift onder gesneeuwd dreigt te raken. Holwerda liep vermoedelijk deze allergie op door zijn omgang met de Kuyperianen. De Kuyperianen benadrukten doorgaans sterk de verkiezing en de rechtvaardiging van eeuwigheid. Bij de Kuyperianen deelde heel de gemeente in deze weldaden. Bij de hypercalvinisten, zoals Steenblok die uit Kuyperiaanse kringen kwam slechts enkelen. Holwerda wilde echter Schriftgetrouw zijn en de Schrift aan het woord laten zonder dogmatische opvattingen. Maar ook hij was sterk gefixeerd op Gods handelen in de tijd (Hij plaatste het verbond geheel en de verkiezing deels in de tijd)

De mythe van onbevangen lezen
Kwakkel nuanceert deze afwijzende visie van Holwerda van een dogmatische lezing van de Schrift door te stellen dat we nooit de Bijbel (kunnen) benaderen zonder enige voorkennis. Kwakkel geeft een voorbeeld. Zo stelde Holwerda terecht de vraag of het woord verkiezing altijd duidt op de verkiezing van eeuwigheid of dat het gaat om Gods heils handelen in de tijd. Deze vraag komt echter op vanuit een dogmatisch denken, stelt Kwakkel terecht. Het komt niet uit een onbevangen lezen van de Schrift zelf op. Anderzijds roept mijns inziens de Schrift deze vragen  vroeg of laat wel op bij het bestuderen van het begrip verkiezing. Hoe kon men anders op deze dogmatische onderscheidingen komen? Anderzijds het feit dat Holwerda zich beziggehouden heeft met het begrip verkiezing heeft alles te maken met de vrijmaking. De vrijmaking richtte zich meer op Gods heils handelen in de tijd via het verbond en de beloften. Ook daaruit blijkt dat Holwerda niet geheel onbevangen te werk ging.

Gods heilshandelen in de tijd
Holwerda bestudeerde in de Schrift het begrip verkiezing en stelde dat het veelal gaat om Gods handelen in de tijd en maar zelden om God verkiezing van eeuwigheid (zoals in Efeze 1:4). Holwerda ontkende niet Gods verkiezing van eeuwigheid maar zag dit als achtergrond van Gods handelen in de tijd. Zo verkoos God via Jakob heel het volk van Israel. Pas verderop in de Schrift kunnen wel lezen van de verkiezing van eeuwigheid (Efeze 1:4). Daar loopt het op uit. Ook op dit punt las Holwerda de Bijbel heilshistorisch. Dat wil zeggen van voren naar achteren.
Gods heils handelen in de tijd loopt uit op Zijn voornemen van eeuwigheid. Wie achteraan (met Gods verkiezing) begint, begint te hoog. Wie vooraan begint (met Gods verbond en  de welmenende roeping) mag door genade opstijgen en mag door genade stamelend zeggen ‘gezet te zijn in de hemel met Christus’.  Dan komt alles in eeuwigheidslicht te staan.

Voortgaande discussie
Holwerda stierf op jonge leeftijd en ging in, in de vreugde van Zijn Heiland. In de laatste bijdrage stelt dr. Erik de Boer dat Holwerda vanwege zijn vroege sterven waardoor hij zijn werk niet heeft kunnen voltooien, huiswerk heeft meegegeven. De Boer ziet dat vooral liggen op het punt van de verkiezing. Holwerda stelde zoals we reeds zagen dat Gods verkiezing vooral zijn heils handelen in de tijd betreft.
Dat huiswerk op het punt van de verkiezing is opgepakt. Benne Holwerda zelf ging weliswaar de grens niet over in Efeze 1:4 maar hij naderde in zijn uitleg wel de visie van Karl Barth en Woelderink. Binnen de vrijgemaakte kerk ging zijn broer Douwe Holwerda deze grens wel over en stelde dat ‘voor de grondlegging der wereld’ in Efeze 1:4 ziet op ‘voor de grondlegging van Israel’.

In 1965 promoveerde H. Venema, een studiegenoot van Benne Holwerda, op het begrip ‘verkiezing’ in het Nieuwe Testament en  benadrukte dat verkiezen vooral Gods heils handelen in de tijd betekent en gaf zo de erfenis van Holwerda gestalte die erop aan gedrongen had dit te onderzoeken. Kamphuis liet zich voorzichtiger uit over het begrip ‘verkiezing’ in Efeze 1:4. ‘ Voor de grondlegging van de wereld’ in Efeze 1:4 staat wel degelijk in eeuwigheidsperspectief. Het is de achtergrond van Gods handelen in de tijd waarin Hij zondaren  in de tijd roept.
Aardig is dat het begrip verkiezing een rol speelde bij Holwerda zowel bij diens weerlegging van Wellhausen (Holwerda las Deut. 12 ‘op elke plaats die de HEERE verkiezen zal’) en bij zijn weerlegging van de kuyperianen die verbond en verkiezing in de eeuwigheid plaatsten. Holwerda stelde tegenover de kuyperianen dat de verkiezing veelal Gods heils handelen in de tijd is (God verkoos heel Israel Deut. 7 en ook Judas) maar op de achtergrond wel Gods heils handelen van eeuwigheid resoneert (Efeze 1:4). De gemeente van Christus begint niet met de verkiezing van God als gemeente en de daaruit voortvloeiende veronderstelde wedergeboorte maar met Gods verbond een zijn zekere beloften dat Hij het zal doen in de tijd als wij tot Hem komen.

Een mens van vlees en bloed
De scribenten in dit boek laten zien dat Holwerda geen heilige was. Hij noemde de synodalen de hoer uit Openbaring 17. Hij verbrak zo het gesprek met hen en kweekte het gevoelen dat de GKV de enige ware kerk is. Ook kan men hem niet vrijwaren van enkele eenzijdigheden en stokpaardjes.                                               
Kortom, Holwerda was een mens van vlees en bloed maar wel iemand van statuur, iemand die omdat hij leefde in de Schrift wat te zeggen had en iemand die wars was van elke vorm van Schriftkritiek. In alles wilde hij Gods woord laten spreken en het laatste woord laten hebben.
Powered by Create your own unique website with customizable templates.