Dr. L. F. Groenendijk
De Nadere Reformatie van het gezin
De visie van Petrus Wittewrongel op de christelijke huishouding.
Het onderzoek
Petrus Wittewrongel schreef de 'Oeconomia Christiana', Het christelijke gezin. Groenendijk heeft dit boek onderzocht en deed dit onderzoek vanuit de vakgroep historische pedagogiek. Het onderzoek heeft daarom twee raakvlakken. Een met de pedagogiek in het verleden en omdat dit verleden verbonden is met de Nadere Reformatie ligt er ook een raakvlak met die beweging. Groenendijk toont dan ook aan dat het geschrift van Wittewrongel een verbintenis heeft met het puritanisme. Daar ligt de bron van de Oeconomia Christiana.
Waarom dit onderzoek
In 1979 heeft N.F. Noordam een hoofdstuk gewijd aan de 17de eeuw in zijn 'Historische pedagogiek van Nederland'. Noordam behandelt in dit werk Jacob Cats (1577-1670), Jacobus Koelman (1632-1695) en Johann Amos Comenius (1592-1670). Noordam noemde echter niet het werk van schoolmeester Johannes de Swaef (1594-1653). De Swaef schreef een handboek over de opvoeding met al titel 'De geestelijke kwekerij'. Ook werd het werk van Petrus Wittewrongel' Oeconomia Christiana', Het christelijke gezin, niet genoemd. Dit laatst genoemde boek wordt in dit onderzoek om die reden naar voren gesteld.
De Nadere Reformatie van de 17de eeuw
Groenendijk beschrijft de Nadere Reformatie als een beweging in de 17de eeuw die vooral de bakermat had in Zeeland. Het waren Willem Teellink (1579-1629) en Godefridus Udemans (1581-1649) die het volk in Zeeland opriepen om van de gereformeerde leer een zaak van het hart te maken en er naar te leven. Met name Teellink was beïnvloed door het puritanisme. Het 18de eeuwse gereformeerde pietisme daarentegen huisde vooral in Groningen. Daar ijverden Johannes Verschuir (1680-1737) en Wilhelmus Schortinghuis (700-1750) voor een 'innig christendom'. Hen ging het meer om het bevindelijke leven. In de 17de eeuw verschenen er ook reformatiegeschriften van diverse bezorgden Nadere Reformatoren. Zijn vonden dat het volk de leer van de reformatie misbruikten door hun zondige levenswandel. Te denken valt aan 'De twist van de Heere met Zijn wijngaard' (1669) van Herman Witsius (1636-1708), 'Beschouwing van Sion' (1674-1678) door Jodocus van Lodenstein en 'De punten van de Nodige Reformatie' (1678) van Jacobus Koelman. Men zag Nederland als een bijzonder land waar God veel bemoeienissen mee had gehad. Dit maakten hen des te kritischer op het geestelijke verval van Nederland. Zo beschreef Abraham van de Velde (1614-1677) Gods heerlijke werk in het verleden in zijn lijvige boek 'Wonderen van de Allerhoogste'. Nederland zag men als een tweede Israël. De kerk was daarbij de wijngaard van de Heere en de Heere mag goede vruchten verwachten van Zijn wijngaard. Dat was kort samengevat het gedachtegoed van de Nadere Reformatie. Wittewrongel bewoog zich in deze beweging en richtte zijn aandacht op de verbetering van het godsdienstige leven in het gezin. Ook daar was het een en ander mis...
Petrus Wittewrongel en zijn Oeconomia Christiana
Wittewrongel werd geboren in Middelburg in 1609, het centrum van het Zeeuwse pietisme. Hij studeerde in Leiden onder anderen bij Antonius Waleus (1573-1639). Wittewrongel stond eerst in Renesse en werd later in Zierikzee collega van Udemans. Tot slot diende hij in Amsterdam en woonde hij aan de Keizersgracht.
Wittewrongel maakte voor zijn geschrift 'Oeconomia Christiana', Het christelijke gezin veel gebruik van diverse puriteinse werken. Groenendijk somt een aantal puriteinen op: Amesius, Bolton, Dod, Downame, Gataker, Gouge, Hildersam en William Perkins. William Perkins had aan het einde van zijn leven in het Latijn een traktaat geschreven over 'Oeconomia Christiana', het christelijke gezin. Wittewrongel gebruikte dezelfde titel.
Het christelijke gezin
Wittewrongel schreef Oeconomia Christiana uit bezorgdheid. Hij zag hoe de zonde hand over hand toenam. Wittewrongel wilde de mensen laten ontwaken uit hun zorgeloze slaap. Men was op weg naar de eeuwigheid. Wittewrongel wees op de tekenen van de tijd. God komt met straffen over Nederland als men zich niet bekeert. Wittewrongel wees op het belang van de prediking van de wet zodat het hart van het volk verslagen wordt vanwege de zonde. De mensen moeten uit hun zondige slaap gehaald worden, vond hij. Vervolgens beschreef Wittewrongel het christelijke huwelijksleven en de grote waarde van het opvoeden van de kinderen voor de dienst van de Heere. In huis moet Gods woord centraal staan en de catechese is niet alleen een taak van de kerk maar vooral ook van de ouders van het gezin.
Verschil tussen Luther en Wittewrongel
Het is merkbaar dat Wittewrongel in een andere tijd leefde dan Luther. Luther legde meer de nadruk op de rechtvaardiging van de goddeloze en Wittewrongel meer op het leven voor de Heere. Luther legde het fundament voor het christelijke leven. Hij wees op de vrijspraak van zonde. Wittewrongel wees op de noodzaak van het leven met de Heere. De vrijgesproken zondaar dient ook te leven tot eer van God en heil van de naaste. De Oeconomia Christiana biedt op dat punt een goede handreiking.
De Nadere Reformatie van het gezin
De visie van Petrus Wittewrongel op de christelijke huishouding.
Het onderzoek
Petrus Wittewrongel schreef de 'Oeconomia Christiana', Het christelijke gezin. Groenendijk heeft dit boek onderzocht en deed dit onderzoek vanuit de vakgroep historische pedagogiek. Het onderzoek heeft daarom twee raakvlakken. Een met de pedagogiek in het verleden en omdat dit verleden verbonden is met de Nadere Reformatie ligt er ook een raakvlak met die beweging. Groenendijk toont dan ook aan dat het geschrift van Wittewrongel een verbintenis heeft met het puritanisme. Daar ligt de bron van de Oeconomia Christiana.
Waarom dit onderzoek
In 1979 heeft N.F. Noordam een hoofdstuk gewijd aan de 17de eeuw in zijn 'Historische pedagogiek van Nederland'. Noordam behandelt in dit werk Jacob Cats (1577-1670), Jacobus Koelman (1632-1695) en Johann Amos Comenius (1592-1670). Noordam noemde echter niet het werk van schoolmeester Johannes de Swaef (1594-1653). De Swaef schreef een handboek over de opvoeding met al titel 'De geestelijke kwekerij'. Ook werd het werk van Petrus Wittewrongel' Oeconomia Christiana', Het christelijke gezin, niet genoemd. Dit laatst genoemde boek wordt in dit onderzoek om die reden naar voren gesteld.
De Nadere Reformatie van de 17de eeuw
Groenendijk beschrijft de Nadere Reformatie als een beweging in de 17de eeuw die vooral de bakermat had in Zeeland. Het waren Willem Teellink (1579-1629) en Godefridus Udemans (1581-1649) die het volk in Zeeland opriepen om van de gereformeerde leer een zaak van het hart te maken en er naar te leven. Met name Teellink was beïnvloed door het puritanisme. Het 18de eeuwse gereformeerde pietisme daarentegen huisde vooral in Groningen. Daar ijverden Johannes Verschuir (1680-1737) en Wilhelmus Schortinghuis (700-1750) voor een 'innig christendom'. Hen ging het meer om het bevindelijke leven. In de 17de eeuw verschenen er ook reformatiegeschriften van diverse bezorgden Nadere Reformatoren. Zijn vonden dat het volk de leer van de reformatie misbruikten door hun zondige levenswandel. Te denken valt aan 'De twist van de Heere met Zijn wijngaard' (1669) van Herman Witsius (1636-1708), 'Beschouwing van Sion' (1674-1678) door Jodocus van Lodenstein en 'De punten van de Nodige Reformatie' (1678) van Jacobus Koelman. Men zag Nederland als een bijzonder land waar God veel bemoeienissen mee had gehad. Dit maakten hen des te kritischer op het geestelijke verval van Nederland. Zo beschreef Abraham van de Velde (1614-1677) Gods heerlijke werk in het verleden in zijn lijvige boek 'Wonderen van de Allerhoogste'. Nederland zag men als een tweede Israël. De kerk was daarbij de wijngaard van de Heere en de Heere mag goede vruchten verwachten van Zijn wijngaard. Dat was kort samengevat het gedachtegoed van de Nadere Reformatie. Wittewrongel bewoog zich in deze beweging en richtte zijn aandacht op de verbetering van het godsdienstige leven in het gezin. Ook daar was het een en ander mis...
Petrus Wittewrongel en zijn Oeconomia Christiana
Wittewrongel werd geboren in Middelburg in 1609, het centrum van het Zeeuwse pietisme. Hij studeerde in Leiden onder anderen bij Antonius Waleus (1573-1639). Wittewrongel stond eerst in Renesse en werd later in Zierikzee collega van Udemans. Tot slot diende hij in Amsterdam en woonde hij aan de Keizersgracht.
Wittewrongel maakte voor zijn geschrift 'Oeconomia Christiana', Het christelijke gezin veel gebruik van diverse puriteinse werken. Groenendijk somt een aantal puriteinen op: Amesius, Bolton, Dod, Downame, Gataker, Gouge, Hildersam en William Perkins. William Perkins had aan het einde van zijn leven in het Latijn een traktaat geschreven over 'Oeconomia Christiana', het christelijke gezin. Wittewrongel gebruikte dezelfde titel.
Het christelijke gezin
Wittewrongel schreef Oeconomia Christiana uit bezorgdheid. Hij zag hoe de zonde hand over hand toenam. Wittewrongel wilde de mensen laten ontwaken uit hun zorgeloze slaap. Men was op weg naar de eeuwigheid. Wittewrongel wees op de tekenen van de tijd. God komt met straffen over Nederland als men zich niet bekeert. Wittewrongel wees op het belang van de prediking van de wet zodat het hart van het volk verslagen wordt vanwege de zonde. De mensen moeten uit hun zondige slaap gehaald worden, vond hij. Vervolgens beschreef Wittewrongel het christelijke huwelijksleven en de grote waarde van het opvoeden van de kinderen voor de dienst van de Heere. In huis moet Gods woord centraal staan en de catechese is niet alleen een taak van de kerk maar vooral ook van de ouders van het gezin.
Verschil tussen Luther en Wittewrongel
Het is merkbaar dat Wittewrongel in een andere tijd leefde dan Luther. Luther legde meer de nadruk op de rechtvaardiging van de goddeloze en Wittewrongel meer op het leven voor de Heere. Luther legde het fundament voor het christelijke leven. Hij wees op de vrijspraak van zonde. Wittewrongel wees op de noodzaak van het leven met de Heere. De vrijgesproken zondaar dient ook te leven tot eer van God en heil van de naaste. De Oeconomia Christiana biedt op dat punt een goede handreiking.