500 jaar Luther - Alles over het leven van Luther
  • Wij
    • De juichkreet van de reformatie
    • Actueel
    • Thomas More
    • Zijn Joden intelligent?
    • Met een beroep op Luther
    • De bede in de doop: Altijd wil regeren
    • Een moderne vraag
    • Het genadeverbond in het doopformulier
    • Het genadeverbond volgens Jongeleen
    • De volkomen leer van de zaligheid
    • Werkverbond
    • Apologie in tweevoud
    • De almacht van God
    • Een kanttekening bij de theocratie
    • De uitverkiezing bij Luther, Kohlbrugge en Boston
    • Studentenangst
  • Leven
    • Zijn voornaam
    • Zijn achternaam
    • Zijn levensloop
    • Zijn navolgers
    • Zijn ontwikkeling
    • Zijn tijd
    • Zijn worsteling
    • Zijn Augustinus
    • Zijn vrouw en zijn vriend
    • Zijn Nicolaas van Lyra
    • Zijn Psalm 118
    • Zijn Johannes Hus
    • Zijn Reuchlin
    • Zijn Erasmus
    • Zijn tegenstander: Aristoteles
    • Zijn pausen
    • Zijn begin als reformator
    • Zijn pleidooi voor kerkhervorming
    • Zijn besmette imago
    • Zijn Thomas Müntzer
    • Zijn Schriftuitleg
    • Zijn Johannes Agricola
    • Zijn disputen
    • Zijn onderscheid tussen schrift en gesproken Woord
    • Zijn Schriftvisie
    • Zijn postmodernisme
    • Zijn leesroute
    • Zijn uitleg
    • Zijn tafelgesprekken
  • Geschriften
    • Zijn 97 stellingen
    • Zijn 95 Stellingen
    • Brief aan Albrecht von Mainz
    • Brief aan christelijke adel
    • Babylonische gevangenschap
    • Over de goede werken
    • De vrijheid van een christen
    • Brief aan de raadsheren
    • Brief aan Nederland
    • De bruiloft te Kana.
    • De kloostergeloften en het huwelijk
    • Brief van een vertaler
    • Brief van Jacobus
    • Brief aan de Romeinen
    • De brief aan de Galaten
    • De goede Herder
    • De studie theologie
    • De knechtelijke wil
    • Tegen de Joden
    • Tegen het pausdom.
  • Verwant
    • Johannes Huss
    • Reuchlin als voorloper
    • Calvijn
    • Guido de Brès en Menso Alting
    • Borstius
    • Koelman
    • Van der Groe
    • Maccovius
    • Comrie
    • Comrie' s volgers (1)
    • Comrie's volgers (2)
    • Ebenezer Erskine
    • Ralph Erskine (1)
    • Ralph Erskine ( 2)
    • Breuk: Kant en Nietzsche
    • Kohlbrugge
    • J A Wornser sr
    • Ferdinand Domela Nieuwenhuis
    • Barth
    • Bonhoeffer
    • Bultmann
    • Hoornbeeck
    • Eta Linnemann
  • Bijbel
    • The gospel according to Isaiah 53
    • De zeventig weken en de grote verdrukking
    • Lukas 2
    • Wees sterk en moedig (Salomo)
    • Gods rechtszaak in Jesaja 1 en Micha 6
    • Jeremia 46:10 een slachting voor de HEERE
    • Het boek Job
    • Psalm 1 en 2
    • Psalm 7
    • Psalm 42
    • Psalm 51
    • Psalm 72
    • Psalm 77
    • Psalm 124
    • Leeslint Psalm 110
    • Psalm 110 in Hebreeën
    • Psalm 110
    • Psalm 120
    • Psalm 121
    • Psalm 122
    • Psalm 123
    • Vergilius en Jesaja
    • Klacht op goede vrijdag van Jezus
    • (niet) ter wille van Israel (Jesaja 40-55)
    • De ware wijnstok
    • Nieuwe vertalingen
    • Subtiele Schriftkritiek
    • Leeslint Jeremia
    • Gedichten en Psalmen
    • Cursus Bijbels Grieks
    • Aramees in Jeremia 10:11
    • Openbaring 13
    • Vertaling Jesaja 63:1-6
    • Edom in Jesaja 34 en 63
    • Wie schreef Genesis ?
    • De betekenis van de men in Jesaja 35:1a
    • Geduld volgens Jakobus
    • Lopend vuur
    • Retoriek in 1 Korinthe 15
    • Het misoffer en Maleachi 1:11
    • De instructies in 1 Timotheus 4 nader bekeken
    • Het eenmalige offer
    • Keizer Augustus
    • De verwoesting van Jeruzalem
    • De tweevoudige gebiedende wijs in het Nieuwe Testament
    • Een afgesneden zaak
    • Schepping in Genesis 1
    • Schepping in Genesis 2 vers 4 b en verder
    • De val in Genesis 3
    • Meditatieve momenten
    • Het Hooglied is meer dan een liefdeslied
    • De oerrol van Jeremia
    • Schriftoverdenking
    • Cursus Hebreeuws
    • Cursus Hebreeuws vervolg
    • Wat staat er in het Hebreeuws en in het Grieks??
    • Joodse gebeden en liederen
    • Openbaring 7,8,9
    • Openbaring 15 en 16
    • Zijn de brieven aan Timotheus van Paulus?
    • jongeling te Nain
    • Het paradijs
    • Tekst en uitleg
    • Een bewogen prediker
    • Gezanten namens Christus
    • Het tweevoudige doel van de doop
    • De dode zeerollen
    • Het genadeverbond in de Schrift
    • De evolutie van de Bijbel
    • De 'theios aner' en Jezus
    • Esther en de Reformatie
    • De plaats en de betekenis van het boek Ruth
    • Zie Mijn Knecht
    • Jesaja 53
    • 'Ere zij God' nader bekeken
    • Gods woord houdt stand
    • Laat ons overvaren
    • 666
    • Simson
    • Bart Kamphuis
    • Jesaja 7:14
    • De auteurs van Jesaja
    • Psalm 137
    • De geloofstaal van Jona
    • Job de lijdende rechtvaardige
  • Boek
    • Er klopt niks van Onthutsende onthullingen over de evolutietheorie
    • Vergeving en herstel (Anselmus)
    • Evolutie Een ei zonder kip
    • Kan de wetenschap alles verklaren?
    • Boven tijd en toeval
    • Zwingli De Labadie Kohlbrugge
    • De doop in de Nederlandse belijdenisgeschriften
    • Erasmus Begrepen uit de geest der renaissance
    • Athanasius De menswording des Woords
    • Ontluikend christendom
    • Ik ben de HEERE, Uw God, Ebenezer Erskine
    • Boeken over de Psalmen
    • Het verraad der clercken
    • Willem Teellinck Soliloquium
    • Brokkelbrein
    • 1 zo'n mannetje
    • Benne Holwerda herdacht
    • De wereldwijde vloed
    • Een nieuwe geboorte
    • De heruitgave van "Een beschouwing van het verbond der genade"
    • De val van Prometheus
    • De held met duizend gezichten
    • De slag om het hart
    • Het paradijs
    • The Hebrew Bible
    • De doop volgens ds G Boer
    • De zekerheid van het heil
    • Luther voor leken
    • Midden in het leven
    • Adam waar ben jij?
    • Calvijn en zijn uitleg van de Psalmen
    • Kerstens visie op Boston
    • Bemind Henri Nouwen in gesprek
    • Het Hooglied van Salomo
    • Verhaal en feit in de Bijbelse tijd
    • De tijdgeest verstaan
    • Als vrouwen het woord doen
    • Luther on Jews and Judaism
    • Dominicanen in meervoudig perspectief
    • Jesus and the eyewitnesses The Gospels as Eyewitness Testimony
    • Boeken over Jesaja
    • Calvijns klassieke opleiding
    • Academische herdenkingen
    • Dr. C Steenblok
    • Boeken in het kort
    • Kersten in kleur
    • Kersten en het genadeverbond
    • Boston en het genadeverbond
    • Bullinger en het genadeverbond
    • Laurus Boone
    • Eerherstel voor Boone
    • Leeslint doopbelofte
    • Leeslint kinderdoop
    • Dr. J.G. Woelderink Verbond en bevinding
    • Reformatie toen en nu
    • Reformatie vandaag
    • Om het behoud
    • Thomas Boston
    • Separatisme en wereldgelijkvormigheid
    • Wetenschap of vooroordeel?
    • Jeruzalem en Athene
    • Gereformeerde scholastiek
    • Théodore de Bèze
    • De jonge Luther
    • Luther, een sympathieke potentaat.
    • En alzo zal geheel Israel gered worden'
    • Liefde voor Israel
    • Verwacht u Hem?
    • Voetius en de sabbat
    • Het rechtvaardigend geloof
    • Letterknechten
    • Israel in het geding
    • Comrie en het ABC van het geloof
    • Het Oude Testament
    • Het hart van Torah
    • Algemene genade
    • Herman Dooyeweerd
    • De reformatie der prediking
    • De gemeene gratie
    • De grote ontsporing
    • Athanasius als bestrijder der Arianen
    • De reformatie van koning Josia
    • Melanchtons humanisme
    • Melanchton en de oude kerkvaders
    • De Verlichting als kraamkamer
    • Was de Reformatie een vergissing?
    • Luther in het oordeel van Sorbonne
    • Katharina von Bora
    • Het merk Luther
    • De Bijbel als boek van schoonheid
    • Leeslint de dochter van Jefta
    • De Nadere Refomatie van het gezin
    • C.S Lewis De zeebries der eeuwen
    • Mozes en Hammurabi
    • Leeslint de grondtekst
    • Leeslint scriptie schrijven
    • Leeslint de hereniging van 1892
    • Leeslint divers
    • Leeslint vader en zoon
    • Leeslint schepping en evolutie
    • Leeslint Bijbelse sleutelwoorden
  • Politiek
    • Wokeland Coen de Jong
    • Geuzen en glippers
    • Weimarrepubliek
    • Geuzen aan de macht
    • Geuzen in de lage landen
    • Hoop voor de aarde
    • Ruw ontwaken uit de neoliberale droom
    • Huntingto versus Fukuyama
    • De schijn-elite van valse munters
    • Ode aan het klootjesvolk
    • Op de bank
    • Socratisch motiveren
    • Gevaren van de moderne kapitalistische wereld
    • Luther over de koopman en dewoeker
    • Een land van kleine buffers
    • Democratie en autocratie
    • J.J. Buskes Het nationaalsocialisme
    • De draagbare Ter Braaak
    • Een ongemakkelijke waarheid
    • Dames voor Darwin
    • Prinses Irene en prins Carlos Hugo
    • Microfobie De cult van het kolossale
    • Strijdvaardig leven. In het spoor van Socrates, Seneca en Samoerai
    • De onmisbaren
    • Zetelroof Geerten Waling
    • Framing
    • Bore out
    • Kemal Mustafa
    • Politiek bij een geopende Bijbel
    • Eigen volk eerst
    • Edmund Burke
    • Oikofobie Thierry Baudet
    • Baudet en het kabinet
    • Keynes en de staatskas
    • Marx: zijn geboorteplaats en zijn leven
    • Standbeeld voor Marx
    • Marx' materialisme
    • Opium van het volk
    • Vervreemding
    • Ottho Gerhard Heldring
    • Pieter Jelles Troelstra
    • Het doopformulier besproken
    • Niet bij brood alleen
  • Dordt 400
    • De synode van Emden 1571
    • Leerregels les 1
    • Samenvatting Les 1
    • Leerregels les 2
    • Samenvatting les 2
    • Leerregels les 3
    • Wat maar vooral ook hoe
    • Leerregels les 4
    • Leerregels les 5
    • Leerregels les 6
    • Beelden van synode en land
    • Beeld van een vis in sterk stromend water
    • Theologische uitdrukkingen
    • De plaats van de leerregels
    • Les opzet eerste ochtend
    • Historische context
    • Waarom de Synode
    • Waarom Dordrecht
    • Waarom Bogerman
    • Synodeleden
    • Johannes Drusius de voorbereider van de Statenvertaling
    • De Statenvertaling
    • Johannes Maccovius
    • Kloosterkerk Den Haag
    • Kerend tij in Utrecht
    • Algenoegzaam
    • De welmenende roeping in de Dordtse leeregels
    • Pastoraal
    • Zondag 20
    • Het doopformulier uitgelegd
    • Dordt in diskrediet
    • Van Dordt naar Ulrum
    • Beza en de verkiezing
    • De verschillen na de Synode
    • Cornelis Hoen
    • Jacobus Trigland
    • De (theo)logische visie tijdens en na Dordt
    • Wordt heel de wereld zalig?
    • Rechtvaardigmaking van eeuwigheid
    • Bavianen en slijkgeuzen
    • Dubbele predestinatie
    • Augustinus' uitleg van Romeinen 9
    • Luther en de verkiezing
    • De aard van het geloof
    • Natuurlijk licht
    • Catechese
    • Artikel 8 dominees
    • Luther en artikel 8
    • Willem Teellinck en zijn avondmaalsvisie
    • Heilszekerheid
Foto
Ontluikend christendom 
Cultuurgeschiedenis van een nieuwe religie
in de Griekse-Romeinse wereld

Daniel de Waele


​De schrijver 
Dr. Daniël De Waele is leraar Protestantse Godsdienst en docent Nieuwe Testament aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen (HIPGO) te Brussel. De Waele heeft een grote kennis van de leefwereld van het Nieuwe Testament. 
. 
Wat er globaal gezien te lezen valt 
Hoe beleefden heidenen, joden en christenen het ondermaanse bestaan in de eerste eeuwen van onze jaartelling, zo ongeveer van de eerste tot de vierde eeuw? Hoe leefden zij, wat geloofden zij, hoe dachten zij en hoe beïnvloedden zij elkaar? Natuurlijk, het waren mensen zoals wij, maar de moderne mens valt van de ene verbazing in de andere, en staat soms verbluft als hij ontdekt hoe anders mensen toen tegen het leven aankeken. Kennis van die pluriforme, multireligieuze wereld draagt ook bij aan de verheldering van een reeks geschriften die in die tijd het licht zagen: het Nieuwe Testament.

​
Het ontluikend christendom geeft veel achtergrondinformatie
​maar is op de moderne leest geschoeid 
 


Sterke punten en zwakke punten
​De  Waele brengt de leefomgeving goed in kaart en dat geeft mooie doorkijkjes en beslist een beter verstaan van de teksten van het Nieuwe Testament maar hij maakt wel beslissingen vanuit de moderne visie. Zo gaat hij uit van allerlei ontwikkelingen en processen zoals de rol van de vrouw in de gemeenten. Deze zou aanvankelijk spontaan en groter zijn en later  zijn ingedamd. Dit zogenaamde proces wordt mijns inziens niet onderbouwd maar verondersteld. Ook geeft hij niet alle Schriftgegevens weer als hij een thema behandelt (bijvoorbeeld de onsterfelijkheid van de ziel). Daarnaast komt hij met zeer late dateringen van (delen van) Bijbelboeken (bijvoorbeeld van het slot van het boek Daniël zou veel later zijn geschreven) en hij is niet wars van historische kritiek. Het boek Ester zou volgens De Waele hooguit een kern van historiciteit bevatten.                                        Orthodoxe christenen zullen het fraaie boek om die reden met enige argwaan en reserves lezen maar wie hier doorheen prikt en mee om weet te gaan, krijgt heel wat goede en bruikbare informatie aangeleverd.  
​​
Mooi contrasten  
​De Waele mag dan niet wars zijn van historische kritiek en daarmee het unieke karakter van de Bijbelse openbaring aantasten toch laat hij het unieke van het christendom wel degelijk zien. Om twee voorbeelden te geven: 
 - Allereerst was bij de heidenen hun sterfdag een sombere dag volgens De Waele. Er was geen blij vooruitzicht. De ziel ging op zijn best naar een sombere donkere ruimte. Alleen de helden kwam in het Elysium, de gelukzaligheid. Voor de eenvoudige christenen echter was hun sterfdag hun geboortedag omdat ze dan altijd bij hun Heiland zijn in de eeuwige vreugde. Dat geloof gaf hen een heerlijke prospectus, een blij vooruitzicht. 
- Ten tweede was het een Bijbels gebod voor de christenen om hun slaven goed te behandelen. Bij de stoïcijn Seneca  bijvoorbeeld was het meer een advies om dit te doen. Bovendien was hij één van de weinigen die kritiek had op de slavernij. Het was weliswaar niet zo dat de christenen schaften de slavernij afschaften maar ze gaven er wel een betere en warmere socialere invulling aan. Geen revolutie met gebalde vuisten maar hervorming van het hart. Met als inzet: een zorgzame liefdevolle heer en een trouwe gewetensvolle arbeider die in Christus allebei één en eender zijn maar in de maatschappij elk hun eigen verantwoordelijkheid hebben. 

Achtergrondinformatie bij de liefdesmaaltijd 
De misstanden in de gemeente van Korinthe bij het avondmaal (1 Korinthe 11:17-34) kunnen we ook beter begrijpen als we iets weten van Grieks-Romeinse samenleving van destijds. De Waele geeft ook op dit punt goede achtergrondinformatie. De Waele brengt namelijk gedetailleerd de eetgewoonten in kaart en daaruit blijkt dat gerechten en wijnen van verschillende kwaliteiten waren. De betere en welgestelde gasten kregen het betere eten en de betere wijn. Zo hield men de maatschappelijke hiërarchie in stand                                                                  Deze voedselhiërarchie had zijn doorwerking in de gemeente van Korinthe. Cultuur houdt namelijk niet op bij de voordeur van de kerk maar glipt mee naar binnen. Tijdens de liefdesmaaltijden namen de rijkere gemeenteleden in de gemeente van Korinthe het betere voedsel. De arme gemeenteleden moesten het doen met een klein portie. Het rijkere gemeentelid dat op deze manier omgaat met de liefdesmaaltijd en daarna deelneemt aan het avondmaal eet en drinkt zichzelf een oordeel en is schuldig aan het LICHAAM en BLOED van Christus volgens Paulus.           
​Wat het LICHAAM van Christus precies inhoudt daar komt Paulus op terug in 1 Korinthe 12 (het ziet op de eenheid van de gemeente) waarbij hij opmerkt dat de hand niet tegen de voet kan zeggen: ik heb je niet nodig. Leden dienen voor elkaar gelijke zorg te dragen en als het goed is het zo dat als één lid lijdt dat dan alle leden meelijden (1 Korinthe 12:25-26). Die gestalte was afwezig tijdens de liefdesmaaltijd. Daarbij komt het dat Jezus Zijn BLOED niet alleen gestort heeft voor rijkere gemeenteleden maar ook voor de armere gemeenteleden. Bij het eten aan de tafel geldt namelijk niet het recht van de sterkste maar het recht van de zwakste. Armen worden met heilsgoederen vervuld. Ook dat moet vertaald worden tijdens de liefdesmaaltijd.  


Achtergrondinformatie bij de zendingsreizen van Paulus
De Waele merkt op dat goede wegen die vooral aangelegd werden door het leger niet alleen fungeerden als handelsroutes maar ook de zendeling Paulus maakte gebruik van deze wegen. De Waele komt tot deze conclusie door de route van zendingsreizen van Paulus te vergelijken met de wegenkaart en dan blijkt het dat Paulus de gebaande wegen volgde. Ook voor het sturen van brieven naar deze gemeenten maakte Paulus gebruik van deze wegen die tevens fungeerden als postroutes. 


De Schrift laten spreken
De opstanding van het lichaam uit het stof in Daniel 12 dateert De Waele laat. Daniel 12 is niet van Daniel zelf volgens de moderne visie.  De Waele tast door deze moderne visie te volgen de Bijbelse openbaring aan. De opstanding zou meer een menselijke vinding zijn ten tijde van het martelaarschap van de Makkabeeën. Over de onsterfelijkheid van de ziel schrijft De Waele: "De Bijbel kent geen onsterfelijke ziel. (...) nefesj werd door de LXX vertaald met 'psuchè' ziel'. Maar door deze vertaling kwam ook de Griekse invulling ervan mee: de ziel werd gezien als iets eeuwigs dat intrek in het lichaam had genomen en daar uit weg zou gaan als het lichaam stierf. Soms werd het lichaam ook nog eens negatief gewaardeerd als een kerker van ziel, zoals in de latere gnostiek" (p. 170).

De onsterfelijke ziel is zakelijk aanwezig in de Bijbel 
Het begrip onsterfelijke ziel is inderdaad Grieks en wordt zeer uitdrukkelijk beschreven in Phaedo van Plato. Wie in de Bijbel het woord ziel onlosmakelijk verbindt met onsterfelijkheid komt in de problemen. Zo lezen we: "de ziel die zondigt, zal sterven". Maar betekent dat meteen dat de zaak zelf afwezig is? In Job 19:26 zegt Job: "En als zij na mijn huid dit doorknaagd hebben, zal ik uit mijn vlees God aanschouwen (mibbesarie uit mijn vlees, ik volg de post-mortem lezing en niet: in mijn vlees want dan had er bebbesarie moeten staan)".  Of Psalm 73:24: "U zult mij leiden door uw raad en daarna zal U mij opnemen in uw heerlijkheid (ook volg ik de post-mortem lezing: God is voor eeuwig mijn deel 73:26 b)". En hoe kan elke daad van de mens in het gericht komen, zoals Salomo opmerkt aan het slot van Prediker (12:14) als er geen onsterfelijke ziel is want zonder onsterfelijke ziel kan er toch geen eindoordeel zijn maar slechts een oordeel in dit leven? Juist Salomo worstelt in Prediker met het feit dat in dit leven de goddelozen vaak vrijuit gaan. Alles is vluchtig en leeg. Hoewel het stof terugkeert naar de aarde keert de geest terug tot God die hem gegeven heeft (Prediker 12:7). Hier wordt de onsterfelijke ziel zakelijk gezien besproken met het woord geest (roeach)... 

Uitgedaagd 
Ondanks deze gebreken is het boek het lezen waard. De geoefende orthodoxe Bijbellezer wordt uitgedaagd om een weerwoord te geven en wordt aan het denken gezet en wie wordt uitgedaagd is niet gauw "uitgedacht".   Om een voorbeeld te geven: er waren in de Grieks-Romeinse samenleving volgens De Waele welgestelde vrouwen. Dat waren vrouwen met gezag. Zulke vrouwen stonden hun mannetje. Als Paulus dus schrijft dat de vrouw in de gemeente moet zwijgen dan was dat een reëel probleem. Paulus verbood de vrouw dus niet om onderwijs te geven tijdens de erediensten omdat hij aan wilde sluiten bij de volledig geaccepteerde maatschappelijke opvatting over de rol van vrouw in de maatschappij en gemeente. Integendeel! Ook Paulus had te maken met emancipatie van welgestelde vrouwen die de andere vrouwen meenamen in hun visie op de rol van man en de vrouw in de gemeente. In de gemeente handhaafde Paulus dus niet de maatschappelijke opvatting van de maatschappij maar de scheppingsordinantie want hij schrijft: "Adam is eerst gemaakt daarna Eva" (1 Timotheüs 2:12-13) en hij voegt de zondeval er nog aan toe: "En niet Adam is misleid maar de vrouw" (1 Timotheüs 2:14). 

Powered by Create your own unique website with customizable templates.