Calvijn en Seneca
Een inleidende studie van Calvijns commentaar op Seneca,
De Clementia, anno 1532
A.M. Hugo
Calvijns opleiding in de klassieken en diens uitgave van de Clementia
A.M Hugo tekent in dit proefschrift hoe Calvijn aanvankelijk rechten studeerde maar na de dood van zijn vader overgaat tot de klassieke talen. Calvijn besloot als kroon op zijn studie een commentaar te schrijven op 'De Clementia' (Over de mildheid/ zachtmoedigheid) van Seneca. Dit gaf hij in 1532 uit. Seneca tekent in dit werk het belang van medemenselijkheid en zachtmoedigheid (Clementia). Calvijn had toen al belangstelling voor theologie en was op de hoogte van de fictieve briefwisseling uit de Middeleeuwen tussen Seneca en Paulus over de deugden. De vroege Latijnse kerkvaders Tertullianus en Hieronymus zeiden van Seneca: de onze (noster)of veelal de onze (saepe noster). Dat is maar zeer ten dele waar.
Waarom een commentaar op 'De Clementia'
Opvallend is het dat Paulus de christenen wijst op onderdanigheid aan de overheid en Seneca schrijft als pedagoog van de jonge keizer Nero en vermaant hem tot clementie. Paulus schrijft in deze zelfde periode aan de christenen in Rome en vermaant hen tot onderdanigheid (p. 101).
Calvijn waardeerde de medemenselijkheid die Seneca in zijn werk beschreef maar moest later niets hebben van onbewogenheid die deze stoïcijn voorstond. Dat is niet christelijk. Calvijn zag de waarde in van de uitgave van het werk 'De Clementia' omdat dit werk in heel fraai Latijn was geschreven en omdat Seneca in dit boek mooi de deugden tekent die een leider ten toon dient te spreiden. Erasmus had aangetoond dat Seneca geen christen was en had de briefwisseling tussen Paulus en Seneca naar het rijk der fabelen verwezen. Calvijn sloot zich bij deze visie aan.
Tot slot
Uit deze dissertatie blijkt dat Calvijn een goede scholing had in de klassieke oudheid. Hierdoor kon hij de Vroege kerkvaders beter beoordelen en de Bijbel verklaren vanuit de grondtekst. De humanistische scholing hielp hem daarbij.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Eigen inbreng:
Calvijn en Seneca
Natuurlijk zijn er meer thema's die Calvijn en Seneca delen dan de clementie, de mildheid. Ik zet er een paar op een rijtje. Bij beiden gaat het om het goede deugdzame leven maar bij Calvijn is dit geen verdienste van de mens maar genade van God die door het geloof tot bloei komt in het leven van een christen.
Seneca heeft geschreven over de goede dood. Men moet aanvaarden dat men moet sterven maar hij gaat een stapje verder en stelt dat men ook de balans moet opmaken. Is het leven het waard? Een slaaf die onderdrukt wordt, heeft de vrijheid om zich van het leven te beroven. Seneca noemt dat de goede dood. Calvijn heeft daar ook over geschreven. Een christen verlangt als het goed is naar zijn of haar dood om dan altijd met Christus te zijn. Bij Calvijn krijgt 'goed sterven'(euthanasie in de goede zin) een christelijke inhoud en men stapt niet uit het leven (dat gaat in tegen het zesde gebod) maar men wordt Thuisgehaald door God op Zijn tijd. Seneca stelde dat men de gebeurtenissen waar men niets aan kan veranderen (ons menselijke lot) in kalmte moet aanvaarden. Calvijn stelde dat men dit alleen kan doen door genade als men Gods Vaderlijke leiding mag zien. Een goed christen kan kalm blijven omdat God Zijn Vader is. Kortom er is overlap in thema 's die Seneca en Calvijn gemeenschappelijk hebben maar er is inhoudelijk wel een groot verschil.
Seneca en Nero
De filosoof Seneca was stoïcijn en was zeer sociaal (hij riep heren op om gewoon met slaven te eten en met hen te praten. Zie zijn slavenbrief). Hij predikte de armoede maar kon op dat punt zelf geen goed voorbeeld geven. Door de moeder van Nero werd aan het hof gehaald om de jonge Nero met raad en daad bij te staan. In die periode schreef hij 'De Clementia' een geschrift waarin hij de jonge Nero erop wijst dat men als leider mild (clementie) moed omgaan richting de onderdanen.
Volgens Vincent Hunink moet Seneca zich aan het hof in de moeilijke positie hebben geweten. Hij kreeg daar enerzijds waardering en werd in de watten gelegd en anderzijds had hij te maken met machtsdenken van Nero. De latere Nero heeft namelijk afstand genomen van de visie van Seneca.
Seneca schreef ook een verhandeling over de goede dood. Vincent Hunink heeft dit werkje vertaald. Seneca roept mensen op om de kwaliteit van hun leven te bekijken en als men er onder zucht om dan er uit te stappen. Hij zegt: 'In elke slavernij ligt de vrijheid open, dat zal ik laten zien (...) Waarom zuchten? (...) Zie je die steile plek? Daar kun je omlaag richting vrijheid' (Seneca, De goede dood, vertaling en nawoord door Vincent Hunink, 49).
Ik zet even wat op een rijtje. Seneca schreef een boek 'De Clementia' waarin hij Nero (en alle leiders) opriep om mild te zijn en hij schreef een boek over 'De goed dood' waarvoor men moet kiezen in alle vrijheid wanneer de levenssituatie uitzichtloos is. Helaas wees Nero het boek 'De Clementia' van de hand en Nero dwong Seneca om het boek 'Een verhandeling over de goede dood' zelf in praktijk te brengen. Dat kwam Nero natuurlijk beter uit.
De historicus Tacitus beschreef Seneca's dood op een heroïsche wijze net als Plato dat deed met betrekking tot de dood van Socrates. Vincent Hunink, de vertaler van 'De goede dood' is er niet zeker van of het zo gegaan is want Tacitus had meer op met aristocraat Seneca dan met de machiavellist Nero.
Nero krijgt terecht een slechte pers in Tacitus' geschiedwerk. Zeker als het gaat om de brand van Rome waar Nero de onschuldige christenen de schuld van geeft en hij laat hen als fakkels verbranden in zijn tuin. Even op een rijtje: Nero vermoordde zijn moeder, broer en leermeester Seneca (dwong hem er toe) om zo zijn geweten te sussen. Tacitus had geen goed woord over voor Nero en dat is zeer terecht.
Een inleidende studie van Calvijns commentaar op Seneca,
De Clementia, anno 1532
A.M. Hugo
Calvijns opleiding in de klassieken en diens uitgave van de Clementia
A.M Hugo tekent in dit proefschrift hoe Calvijn aanvankelijk rechten studeerde maar na de dood van zijn vader overgaat tot de klassieke talen. Calvijn besloot als kroon op zijn studie een commentaar te schrijven op 'De Clementia' (Over de mildheid/ zachtmoedigheid) van Seneca. Dit gaf hij in 1532 uit. Seneca tekent in dit werk het belang van medemenselijkheid en zachtmoedigheid (Clementia). Calvijn had toen al belangstelling voor theologie en was op de hoogte van de fictieve briefwisseling uit de Middeleeuwen tussen Seneca en Paulus over de deugden. De vroege Latijnse kerkvaders Tertullianus en Hieronymus zeiden van Seneca: de onze (noster)of veelal de onze (saepe noster). Dat is maar zeer ten dele waar.
Waarom een commentaar op 'De Clementia'
Opvallend is het dat Paulus de christenen wijst op onderdanigheid aan de overheid en Seneca schrijft als pedagoog van de jonge keizer Nero en vermaant hem tot clementie. Paulus schrijft in deze zelfde periode aan de christenen in Rome en vermaant hen tot onderdanigheid (p. 101).
Calvijn waardeerde de medemenselijkheid die Seneca in zijn werk beschreef maar moest later niets hebben van onbewogenheid die deze stoïcijn voorstond. Dat is niet christelijk. Calvijn zag de waarde in van de uitgave van het werk 'De Clementia' omdat dit werk in heel fraai Latijn was geschreven en omdat Seneca in dit boek mooi de deugden tekent die een leider ten toon dient te spreiden. Erasmus had aangetoond dat Seneca geen christen was en had de briefwisseling tussen Paulus en Seneca naar het rijk der fabelen verwezen. Calvijn sloot zich bij deze visie aan.
Tot slot
Uit deze dissertatie blijkt dat Calvijn een goede scholing had in de klassieke oudheid. Hierdoor kon hij de Vroege kerkvaders beter beoordelen en de Bijbel verklaren vanuit de grondtekst. De humanistische scholing hielp hem daarbij.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Eigen inbreng:
Calvijn en Seneca
Natuurlijk zijn er meer thema's die Calvijn en Seneca delen dan de clementie, de mildheid. Ik zet er een paar op een rijtje. Bij beiden gaat het om het goede deugdzame leven maar bij Calvijn is dit geen verdienste van de mens maar genade van God die door het geloof tot bloei komt in het leven van een christen.
Seneca heeft geschreven over de goede dood. Men moet aanvaarden dat men moet sterven maar hij gaat een stapje verder en stelt dat men ook de balans moet opmaken. Is het leven het waard? Een slaaf die onderdrukt wordt, heeft de vrijheid om zich van het leven te beroven. Seneca noemt dat de goede dood. Calvijn heeft daar ook over geschreven. Een christen verlangt als het goed is naar zijn of haar dood om dan altijd met Christus te zijn. Bij Calvijn krijgt 'goed sterven'(euthanasie in de goede zin) een christelijke inhoud en men stapt niet uit het leven (dat gaat in tegen het zesde gebod) maar men wordt Thuisgehaald door God op Zijn tijd. Seneca stelde dat men de gebeurtenissen waar men niets aan kan veranderen (ons menselijke lot) in kalmte moet aanvaarden. Calvijn stelde dat men dit alleen kan doen door genade als men Gods Vaderlijke leiding mag zien. Een goed christen kan kalm blijven omdat God Zijn Vader is. Kortom er is overlap in thema 's die Seneca en Calvijn gemeenschappelijk hebben maar er is inhoudelijk wel een groot verschil.
Seneca en Nero
De filosoof Seneca was stoïcijn en was zeer sociaal (hij riep heren op om gewoon met slaven te eten en met hen te praten. Zie zijn slavenbrief). Hij predikte de armoede maar kon op dat punt zelf geen goed voorbeeld geven. Door de moeder van Nero werd aan het hof gehaald om de jonge Nero met raad en daad bij te staan. In die periode schreef hij 'De Clementia' een geschrift waarin hij de jonge Nero erop wijst dat men als leider mild (clementie) moed omgaan richting de onderdanen.
Volgens Vincent Hunink moet Seneca zich aan het hof in de moeilijke positie hebben geweten. Hij kreeg daar enerzijds waardering en werd in de watten gelegd en anderzijds had hij te maken met machtsdenken van Nero. De latere Nero heeft namelijk afstand genomen van de visie van Seneca.
Seneca schreef ook een verhandeling over de goede dood. Vincent Hunink heeft dit werkje vertaald. Seneca roept mensen op om de kwaliteit van hun leven te bekijken en als men er onder zucht om dan er uit te stappen. Hij zegt: 'In elke slavernij ligt de vrijheid open, dat zal ik laten zien (...) Waarom zuchten? (...) Zie je die steile plek? Daar kun je omlaag richting vrijheid' (Seneca, De goede dood, vertaling en nawoord door Vincent Hunink, 49).
Ik zet even wat op een rijtje. Seneca schreef een boek 'De Clementia' waarin hij Nero (en alle leiders) opriep om mild te zijn en hij schreef een boek over 'De goed dood' waarvoor men moet kiezen in alle vrijheid wanneer de levenssituatie uitzichtloos is. Helaas wees Nero het boek 'De Clementia' van de hand en Nero dwong Seneca om het boek 'Een verhandeling over de goede dood' zelf in praktijk te brengen. Dat kwam Nero natuurlijk beter uit.
De historicus Tacitus beschreef Seneca's dood op een heroïsche wijze net als Plato dat deed met betrekking tot de dood van Socrates. Vincent Hunink, de vertaler van 'De goede dood' is er niet zeker van of het zo gegaan is want Tacitus had meer op met aristocraat Seneca dan met de machiavellist Nero.
Nero krijgt terecht een slechte pers in Tacitus' geschiedwerk. Zeker als het gaat om de brand van Rome waar Nero de onschuldige christenen de schuld van geeft en hij laat hen als fakkels verbranden in zijn tuin. Even op een rijtje: Nero vermoordde zijn moeder, broer en leermeester Seneca (dwong hem er toe) om zo zijn geweten te sussen. Tacitus had geen goed woord over voor Nero en dat is zeer terecht.
