Théodore de Bèze. Zijn leven, zijn werk. Willem Balke, Jan C. Klok en Willem van 't Spijker als redactie
De opzet en insteek van het boek.
Dit boek bestaat uit 11 hoofdstukken en is geschreven door een internationaal gezelschap bestaande uit professionele kerkhistorici. Tijdens het leven van Theodorus Beza (in het frans: Théodore de Bèze. Hij leefde van 1519-1605), waren er drie godsdienstoorlogen. Het boek laat zien dat Beza een prediker en docent was in deze roerige tijden van de vervolgingen. Hij was tevens de opvolger van Calvijn als docent en als prediker in Geneve.
Zijn werk.
Beza had ook rechten gestudeerd evenals Calvijn en was aanvankelijk docent Grieks in Lausanne. Hij werd de opvolger van Calvijn, na diens dood en werd bekend (en berucht) om zijn predestinatieleer. Hij onderzocht de Schrift heel gedegen, was een meester in het Grieks en tevens een zeer pastorale uitlegger van de Schrift.
Hij schreef bovendien een geschiedkundig werk, kende de kerkvaders, de klassieke oudheid. Hij schreef een biografie over Calvijn. Hij maakte een psalmberijming en niet te vergeten: belangrijke Nederlanders uit die tijd, zoals Marnix van St. Aldegonde, Jean Taffin (hofprediker Willem van Oranje), Joh. Bogerman (voorzitter Dordtse Synode en Statenbijbelvertaler) en Petrus Datheen studeerden aan de academie in Geneve waarvan Beza rector was. Kortom Geneve ten tijde van Beza was een ware kweekplaats voor het Hollandse calvinisme (p. 297-299).
Zijn verkiezingsleer.
Beza werd bekend om zijn verkiezingsleer. Zijn beste leerling Arminius (Johannes Wtenbogaert eveneens) was het niet met hem eens en veroorzaakte, omdat hij de verkiezingsleer van Calvijn en Beza bestreed, de synode van Dordrecht en de Dordtse leerregels. Beza maakte namelijk een tabel van de verkiezingsleer vanuit de Schrift (p.194-202). Daarbij was God de eerste Oorzaak van alles. Deze leer van de verkiezing en verwerping die Beza schematisch weergaf,' is telkens weer onderwerp van onderzoek geweest. Hij wordt veelal aangesproken op het grafisch onderwerp ervan. (...) Het betreft een overzicht van de daden van God van voor de grondlegging van de wereld tot aan de voleinding van de wereld' (p.199). Volgens prof. dr. W. van 't Spijker laat Beza in deze tabel zien dat God middellijk werkt via het evangelie van Zijn Zoon. Ongeloof is eigen schuld (p. 201). De tabel was overigens alleen bedoeld voor de studenten. De leer van de eeuwige verkiezing lag namelijk onder vuur (met name door Jérome Bolsec). Beza zag de leer van de verkiezing als een voorname zaak die men niet mag ontkennen. In tijden van vervolging was de verkiezing een enorme troostleer. Zo hanteerde Beza deze leer in zijn prediking: God laat Zijn werk wat hij begonnen is niet varen en dat is een troost in roerige tijden (p. 5).
Zijn visie op de voorzienigheid die naar voren komt in het boek Job.
In een pastoraal commentaar op het boek Job stelt hij dat de mensen de kennis van Gods voorzienigheid zijn kwijtgeraakt. Dat is jammer want alles wat op aarde gebeurt, dient uiteindelijk mee te werken aan Gods welbehagen. Dit is aanstootgevend voor wie de zaken met behulp van de logica wil ordenen Voor wie midden in de strijd staat en voor wie onderworpen is aan het lijden, is dit een grote kracht en een bron van troost. Job leert ons rust te vinden in Gods voorzienigheid en Zijn onbegrensde macht. God houdt zijn kinderen vast in zeer moeilijke omstandigheden. Zelfs als de satan hen op de hielen zit (p. 146)
Beza was een veelzijdig man met een pastorale insteek.
Uit heel het boek blijkt dat Beza een veelzijdig man was. Hij was absoluut geen star dogmaticus. Dat beeld is beslist te eenzijdig. Hij trachtte namelijk de Schrift nauwkeurig en ordelijk uitleggen en door te geven. We moeten vooral niet vergeten dat Beza in roerige tijden leefde. Zijn leer van de verkiezing stond daarom in het kader van troost in deze roerige tijden. God laat Zijn werk niet los, stelde Beza. Zo kon Beza, die een zeer bewogen pastoor was, troost bieden aan de vele vluchtelingen tijdens de godsdienstoorlogen (p. 5.).
Dit boek corrigeert het eenzijdige beeld van Beza.
Kortom dit boek geeft een veelzijdige kijk op een veelzijdig man die vaak eenzijdig wordt weergeven vanwege zijn verkiezingsleer en wordt getekend als de wat saaie en vooral starre opvolger van Calvijn. Op de achterkant van het boek staat het treffend verwoord: De redactie heeft de intentie gehad om op grond van recent onderzoek een aanzet te geven tot het bijstellen van het gangbare beeld van Beza. Deze reformator verdient het om niet alleen gezien te worden als de opvolger van Johannes Calvijn. Behalve theoloog was hij ook dichter, pedagoog, filoloog en diplomaat. Werkzaam op zo veel terreinen heeft hij een grote bijdrage geleverd aan de consolidatie van de Reformatie. Dit boek corrigeert dat eenzijdige beeld, dat men min of meer ook aantreft in het boek Jeruzalem en Athene (p. 406-408 , wat wij ook bespreken, zie de pagina boekbespreking) met betrekking tot zijn verkiezingsleer, op heel veel punten.
De opzet en insteek van het boek.
Dit boek bestaat uit 11 hoofdstukken en is geschreven door een internationaal gezelschap bestaande uit professionele kerkhistorici. Tijdens het leven van Theodorus Beza (in het frans: Théodore de Bèze. Hij leefde van 1519-1605), waren er drie godsdienstoorlogen. Het boek laat zien dat Beza een prediker en docent was in deze roerige tijden van de vervolgingen. Hij was tevens de opvolger van Calvijn als docent en als prediker in Geneve.
Zijn werk.
Beza had ook rechten gestudeerd evenals Calvijn en was aanvankelijk docent Grieks in Lausanne. Hij werd de opvolger van Calvijn, na diens dood en werd bekend (en berucht) om zijn predestinatieleer. Hij onderzocht de Schrift heel gedegen, was een meester in het Grieks en tevens een zeer pastorale uitlegger van de Schrift.
Hij schreef bovendien een geschiedkundig werk, kende de kerkvaders, de klassieke oudheid. Hij schreef een biografie over Calvijn. Hij maakte een psalmberijming en niet te vergeten: belangrijke Nederlanders uit die tijd, zoals Marnix van St. Aldegonde, Jean Taffin (hofprediker Willem van Oranje), Joh. Bogerman (voorzitter Dordtse Synode en Statenbijbelvertaler) en Petrus Datheen studeerden aan de academie in Geneve waarvan Beza rector was. Kortom Geneve ten tijde van Beza was een ware kweekplaats voor het Hollandse calvinisme (p. 297-299).
Zijn verkiezingsleer.
Beza werd bekend om zijn verkiezingsleer. Zijn beste leerling Arminius (Johannes Wtenbogaert eveneens) was het niet met hem eens en veroorzaakte, omdat hij de verkiezingsleer van Calvijn en Beza bestreed, de synode van Dordrecht en de Dordtse leerregels. Beza maakte namelijk een tabel van de verkiezingsleer vanuit de Schrift (p.194-202). Daarbij was God de eerste Oorzaak van alles. Deze leer van de verkiezing en verwerping die Beza schematisch weergaf,' is telkens weer onderwerp van onderzoek geweest. Hij wordt veelal aangesproken op het grafisch onderwerp ervan. (...) Het betreft een overzicht van de daden van God van voor de grondlegging van de wereld tot aan de voleinding van de wereld' (p.199). Volgens prof. dr. W. van 't Spijker laat Beza in deze tabel zien dat God middellijk werkt via het evangelie van Zijn Zoon. Ongeloof is eigen schuld (p. 201). De tabel was overigens alleen bedoeld voor de studenten. De leer van de eeuwige verkiezing lag namelijk onder vuur (met name door Jérome Bolsec). Beza zag de leer van de verkiezing als een voorname zaak die men niet mag ontkennen. In tijden van vervolging was de verkiezing een enorme troostleer. Zo hanteerde Beza deze leer in zijn prediking: God laat Zijn werk wat hij begonnen is niet varen en dat is een troost in roerige tijden (p. 5).
Zijn visie op de voorzienigheid die naar voren komt in het boek Job.
In een pastoraal commentaar op het boek Job stelt hij dat de mensen de kennis van Gods voorzienigheid zijn kwijtgeraakt. Dat is jammer want alles wat op aarde gebeurt, dient uiteindelijk mee te werken aan Gods welbehagen. Dit is aanstootgevend voor wie de zaken met behulp van de logica wil ordenen Voor wie midden in de strijd staat en voor wie onderworpen is aan het lijden, is dit een grote kracht en een bron van troost. Job leert ons rust te vinden in Gods voorzienigheid en Zijn onbegrensde macht. God houdt zijn kinderen vast in zeer moeilijke omstandigheden. Zelfs als de satan hen op de hielen zit (p. 146)
Beza was een veelzijdig man met een pastorale insteek.
Uit heel het boek blijkt dat Beza een veelzijdig man was. Hij was absoluut geen star dogmaticus. Dat beeld is beslist te eenzijdig. Hij trachtte namelijk de Schrift nauwkeurig en ordelijk uitleggen en door te geven. We moeten vooral niet vergeten dat Beza in roerige tijden leefde. Zijn leer van de verkiezing stond daarom in het kader van troost in deze roerige tijden. God laat Zijn werk niet los, stelde Beza. Zo kon Beza, die een zeer bewogen pastoor was, troost bieden aan de vele vluchtelingen tijdens de godsdienstoorlogen (p. 5.).
Dit boek corrigeert het eenzijdige beeld van Beza.
Kortom dit boek geeft een veelzijdige kijk op een veelzijdig man die vaak eenzijdig wordt weergeven vanwege zijn verkiezingsleer en wordt getekend als de wat saaie en vooral starre opvolger van Calvijn. Op de achterkant van het boek staat het treffend verwoord: De redactie heeft de intentie gehad om op grond van recent onderzoek een aanzet te geven tot het bijstellen van het gangbare beeld van Beza. Deze reformator verdient het om niet alleen gezien te worden als de opvolger van Johannes Calvijn. Behalve theoloog was hij ook dichter, pedagoog, filoloog en diplomaat. Werkzaam op zo veel terreinen heeft hij een grote bijdrage geleverd aan de consolidatie van de Reformatie. Dit boek corrigeert dat eenzijdige beeld, dat men min of meer ook aantreft in het boek Jeruzalem en Athene (p. 406-408 , wat wij ook bespreken, zie de pagina boekbespreking) met betrekking tot zijn verkiezingsleer, op heel veel punten.