Dr. René Süss
Luther, een sympathieke potentaat
Een vervolg op zijn proefschrift
In 2006 schreef dr. René Süss zijn proefschrift over Luther zijn visie op het Jodendom onder de naam 'Luthers theologisch Testament'. Zes jaar later, in 2012, verschijnt deze studie over Luther: Luther, een sympathieke potentaat. Eigenlijk is het een tweeluik. In zijn proefschrift stond het geschrift van Luther 'Over de Joden en hun leugen' centraal en de vraag of Luther al of niet een antisemiet was. In dit werk tracht dr. Süss Luther te teken als mens van vlees en bloed maar ook zijn haat jegens de Joden duikt op.
Wie is dr. Süss
Dr. Süss is een vrijzinnig theoloog met een grote liefde voor het Joodse volk. Hij is zelf ook van Joodse afkomst. Qua geloofsopvatting valt hij het Jodendom bij. De erfzondeleer van de reformatie en van Luther vindt hij te somber. In dit boek tracht dr. Süss Luther recht te doen en de rode draad van diens leven te beschrijven. Vanwege zijn achtergrond is dit een lastige positie.
Wat is de globale inhoud van het boek
Süss noemt Wittenberg Luthers Bethlehem. In Wittenberg aan universiteit wordt Luther, na zijn promotie, hoogleraar in de uitleg van de Bijbel. Eigenlijk was Luther naar Wittenberg gehaald om de ethiek van Aristoteles te onderwijzen. Luther kreeg in Wittenberg versterking van Melanchton (een Griekse naam betekent: zwart aarde en zijn Duitse naam was Schwartzerdt. In het Nederlands 'zwart'). Melanchton leerde Luther Grieks en Luther onderwees Melanchton in de theologie. Zo vulde men elkaar aan. Luther was een man van daadkracht en Melanchton was de vriendelijke geleerde. Luther zei: 'Ik hak om en hij tuiniert'. Melanchton schreef ook als eerste een dogmatiek in Lutherse kring: Loci communes rerum theologicarum.
Süss behandelt vervolgens de rijksdag te Worms, zijn verblijf daarna op de Wartburg en terugkeer naar Wittenberg. Vervolgens Luther en de Boerenoorlog en zijn visie op het avondmaal. Natuurlijk komt Luther en zijn verhouding tot het Jodendom ter sprake. Süss laat zien dat Luther als Bijbeluitlegger niet veel op heeft gehad met de uitleg van de Rabbijnen. In zijn commentaar op Genesis zegt Luther van de Rabbijnen: 'Zij weten wat de woorden betekenen, maar de inhoud kennen zij niet' (…) De verblinde Joden verloren alle inhoudelijke kennis en beperken zich tot grammaticale discussies over woorden (…) Vaak geven ze tien verschillende betekenissen aan een en hetzelfde woord'. Volgens Süss heeft dit als gevolg wat Luther schreef in zijn omstreden boek Over de Joden en hun leugen: 'Men moet de rabbijnen voortaan verbieden nog langer onderwijs te geven en wel op straffe van de dood'. Luther kende volgens Süss maar een eenvoudige betekenis toe aan de Schrift en dat is Christus. Omwille van Christus rechtvaardigt God goddelozen.
De Schriftvisie van Luther
Een paar hoofdstukken eerder beschrijft Süss de Schriftvisie van Luther. Luther noemde de brief van Paulus aan de Galaten zijn Kethe von Bor (Duitse naam van zijn vrouw). Luther had een canon in de canon. Niet alle Bijbelboeken achtte hij qua heil even diep. Luther richtte zich op het Nieuwe Testament en dan met name op het evangelie van Johannes, de brief aan de Romeinen en Galaten. Met het Bijbelboek Openbaring en de brief aan Jacobus had hij minder op. Dat het om Christus te doen is, blijkt ook uit het feit dat Luther in 12 weken tijd tijdens zijn verblijf op de Wartburg het Nieuwe Testament vertaalde. Süss spreekt van een topprestatie. Pas later bij zijn terugkeer in Wittenberg vertaalt hij met een team van medewerkers het Oude Testament. Daar deed hij 12 jaren over. Luther wilde van de Joden op zijn best Hebreeuws leren maar van hun uitleg van de Schrift hield Luther zich verre, stelt Süss.
Luther en de Joden.
Süss is nog niet klaar met Luthers visie op de Joden. Luther stelde in zijn commentaar op Genesis 10:1-3 dat Jafeth Europa is en dat Azkenas Duitsland is . In vers 2 wordt Jafeth eerder genoemd dan Sem (onder andere de Joden). Dat is ook de volgorde die Luther goed uitkomt, meent Süss. Ook de Joden zien Duitsland als Azkenas, stelde Luther. God heeft een plan met Duitsland, meende Luther. Het land is ontvankelijk voor het evangelie. Luther zag ook de overwinning van de Germaan Arminius in Teutoburger Wald op het Romeinse leger onder leiding van Varus als een symbool voor de overwinning van de Germanen op Rome. De Romeinse geschiedschrijver Tacitus schreef in zijn geschrift Germania vol lof over de Germanen. Zij waren een zuiver ras en hadden blauwe ogen. Ook moreel waren zij van goede aard.
Süss borduurt hierop door. De Duitsers in de 19de eeuw noemden Arminius Hermann. Er is een gravure uit de 19de eeuw waar Luther en Hermann op afgebeeld staan. Luther verslaat op de rijksdag te Worms de Roomse kerk en Hermann verslaat in het Teutoburger Wald de Romeinse legioenen. Hier is duidelijk sprake van een stevig nationaal bewustzijn. Hitler nam dit later over. Hij beriep zich op de passaga's van Tacitus waar deze de Germanen beschreef als een zuiver en goed ras. Wel ging hij selectief te werk. Maar wat is nog het verband met Luther? Schuift Süss Luther niet teveel in de schoenen?
Een beoordeling van dit boek
We komen even terug op de kern van de theologie van Luther. Dat is het evangelie van Christus. Een Bijbelboek moet naar Christus heen drijven daar ging het Luther om, vermeldt Süss terecht. Daar lag mijns inziens ook zijn twist met de Roomse kerk die de mensen wierp op hun vermeende goede werken of hun gekochte aflaten. Maar tevens lag daar ook het heikele geschilpunt met het Jodendom. De Rabbijnen kennen wel de woorden van de Schrift maar de echte genadeleer in Christus verstaan zij niet, volgens Luther. Süss merkt dit wel op maar is geen echte liefhebber van de leer van Luther. Hij voelt slechts op veilige afstand met Luther mee en hij passeert Luther als schepen elkaar in de nacht passeren. Hij blijft niet hangen bij de leer van vrije genade die het centrum vormt van de theologie van Luther. Hij is meer toeschouwer van genadeleer van Luther dan deelnemer.
In het laatste hoofdstuk tracht Süss de verhalen over het sterfbed van Luther te ontkrachten. Volgens de Roomse theologen pleegde hij zelfmoord en volgens de protestanten ging hij heen in vrede heen terwijl zijn vrienden aanwezig waren. Süss wijst beide visies af als mythen. Süss stelt op basis een kritisch bronnenonderzoek vast dat Luther in de eenzaamheid een natuurlijke dood stierf en dat zijn huisknecht hem vond.
Süss eindigt zijn trektocht langs het leven van Luther met de woorden van Katharina van Bora: Wie zou niet terecht bedroefd en verdrietig zijn om zo'n dierbare man als mijn echtgenoot was? Hij heeft niet alleen een stad of een enkel land maar de gehele wereld buitengewoon gediend'. Daar hoeft men mijns ziens niets aan toe te voegen. Zo eindigt het boek dat langs de hoogten en de diepten ging van het leven van Luther toch fraai. Hij (s)preekt nog nadat hij is gestorven... Süss heeft toch een beetje sympathie voor Luther maar kan hem vanwege diens visie op de Joden niet helemaal meemaken. Het is om die reden een halfslachtige biografie. Luther is en blijft een sympathieke potentaat.
Luther, een sympathieke potentaat
Een vervolg op zijn proefschrift
In 2006 schreef dr. René Süss zijn proefschrift over Luther zijn visie op het Jodendom onder de naam 'Luthers theologisch Testament'. Zes jaar later, in 2012, verschijnt deze studie over Luther: Luther, een sympathieke potentaat. Eigenlijk is het een tweeluik. In zijn proefschrift stond het geschrift van Luther 'Over de Joden en hun leugen' centraal en de vraag of Luther al of niet een antisemiet was. In dit werk tracht dr. Süss Luther te teken als mens van vlees en bloed maar ook zijn haat jegens de Joden duikt op.
Wie is dr. Süss
Dr. Süss is een vrijzinnig theoloog met een grote liefde voor het Joodse volk. Hij is zelf ook van Joodse afkomst. Qua geloofsopvatting valt hij het Jodendom bij. De erfzondeleer van de reformatie en van Luther vindt hij te somber. In dit boek tracht dr. Süss Luther recht te doen en de rode draad van diens leven te beschrijven. Vanwege zijn achtergrond is dit een lastige positie.
Wat is de globale inhoud van het boek
Süss noemt Wittenberg Luthers Bethlehem. In Wittenberg aan universiteit wordt Luther, na zijn promotie, hoogleraar in de uitleg van de Bijbel. Eigenlijk was Luther naar Wittenberg gehaald om de ethiek van Aristoteles te onderwijzen. Luther kreeg in Wittenberg versterking van Melanchton (een Griekse naam betekent: zwart aarde en zijn Duitse naam was Schwartzerdt. In het Nederlands 'zwart'). Melanchton leerde Luther Grieks en Luther onderwees Melanchton in de theologie. Zo vulde men elkaar aan. Luther was een man van daadkracht en Melanchton was de vriendelijke geleerde. Luther zei: 'Ik hak om en hij tuiniert'. Melanchton schreef ook als eerste een dogmatiek in Lutherse kring: Loci communes rerum theologicarum.
Süss behandelt vervolgens de rijksdag te Worms, zijn verblijf daarna op de Wartburg en terugkeer naar Wittenberg. Vervolgens Luther en de Boerenoorlog en zijn visie op het avondmaal. Natuurlijk komt Luther en zijn verhouding tot het Jodendom ter sprake. Süss laat zien dat Luther als Bijbeluitlegger niet veel op heeft gehad met de uitleg van de Rabbijnen. In zijn commentaar op Genesis zegt Luther van de Rabbijnen: 'Zij weten wat de woorden betekenen, maar de inhoud kennen zij niet' (…) De verblinde Joden verloren alle inhoudelijke kennis en beperken zich tot grammaticale discussies over woorden (…) Vaak geven ze tien verschillende betekenissen aan een en hetzelfde woord'. Volgens Süss heeft dit als gevolg wat Luther schreef in zijn omstreden boek Over de Joden en hun leugen: 'Men moet de rabbijnen voortaan verbieden nog langer onderwijs te geven en wel op straffe van de dood'. Luther kende volgens Süss maar een eenvoudige betekenis toe aan de Schrift en dat is Christus. Omwille van Christus rechtvaardigt God goddelozen.
De Schriftvisie van Luther
Een paar hoofdstukken eerder beschrijft Süss de Schriftvisie van Luther. Luther noemde de brief van Paulus aan de Galaten zijn Kethe von Bor (Duitse naam van zijn vrouw). Luther had een canon in de canon. Niet alle Bijbelboeken achtte hij qua heil even diep. Luther richtte zich op het Nieuwe Testament en dan met name op het evangelie van Johannes, de brief aan de Romeinen en Galaten. Met het Bijbelboek Openbaring en de brief aan Jacobus had hij minder op. Dat het om Christus te doen is, blijkt ook uit het feit dat Luther in 12 weken tijd tijdens zijn verblijf op de Wartburg het Nieuwe Testament vertaalde. Süss spreekt van een topprestatie. Pas later bij zijn terugkeer in Wittenberg vertaalt hij met een team van medewerkers het Oude Testament. Daar deed hij 12 jaren over. Luther wilde van de Joden op zijn best Hebreeuws leren maar van hun uitleg van de Schrift hield Luther zich verre, stelt Süss.
Luther en de Joden.
Süss is nog niet klaar met Luthers visie op de Joden. Luther stelde in zijn commentaar op Genesis 10:1-3 dat Jafeth Europa is en dat Azkenas Duitsland is . In vers 2 wordt Jafeth eerder genoemd dan Sem (onder andere de Joden). Dat is ook de volgorde die Luther goed uitkomt, meent Süss. Ook de Joden zien Duitsland als Azkenas, stelde Luther. God heeft een plan met Duitsland, meende Luther. Het land is ontvankelijk voor het evangelie. Luther zag ook de overwinning van de Germaan Arminius in Teutoburger Wald op het Romeinse leger onder leiding van Varus als een symbool voor de overwinning van de Germanen op Rome. De Romeinse geschiedschrijver Tacitus schreef in zijn geschrift Germania vol lof over de Germanen. Zij waren een zuiver ras en hadden blauwe ogen. Ook moreel waren zij van goede aard.
Süss borduurt hierop door. De Duitsers in de 19de eeuw noemden Arminius Hermann. Er is een gravure uit de 19de eeuw waar Luther en Hermann op afgebeeld staan. Luther verslaat op de rijksdag te Worms de Roomse kerk en Hermann verslaat in het Teutoburger Wald de Romeinse legioenen. Hier is duidelijk sprake van een stevig nationaal bewustzijn. Hitler nam dit later over. Hij beriep zich op de passaga's van Tacitus waar deze de Germanen beschreef als een zuiver en goed ras. Wel ging hij selectief te werk. Maar wat is nog het verband met Luther? Schuift Süss Luther niet teveel in de schoenen?
Een beoordeling van dit boek
We komen even terug op de kern van de theologie van Luther. Dat is het evangelie van Christus. Een Bijbelboek moet naar Christus heen drijven daar ging het Luther om, vermeldt Süss terecht. Daar lag mijns inziens ook zijn twist met de Roomse kerk die de mensen wierp op hun vermeende goede werken of hun gekochte aflaten. Maar tevens lag daar ook het heikele geschilpunt met het Jodendom. De Rabbijnen kennen wel de woorden van de Schrift maar de echte genadeleer in Christus verstaan zij niet, volgens Luther. Süss merkt dit wel op maar is geen echte liefhebber van de leer van Luther. Hij voelt slechts op veilige afstand met Luther mee en hij passeert Luther als schepen elkaar in de nacht passeren. Hij blijft niet hangen bij de leer van vrije genade die het centrum vormt van de theologie van Luther. Hij is meer toeschouwer van genadeleer van Luther dan deelnemer.
In het laatste hoofdstuk tracht Süss de verhalen over het sterfbed van Luther te ontkrachten. Volgens de Roomse theologen pleegde hij zelfmoord en volgens de protestanten ging hij heen in vrede heen terwijl zijn vrienden aanwezig waren. Süss wijst beide visies af als mythen. Süss stelt op basis een kritisch bronnenonderzoek vast dat Luther in de eenzaamheid een natuurlijke dood stierf en dat zijn huisknecht hem vond.
Süss eindigt zijn trektocht langs het leven van Luther met de woorden van Katharina van Bora: Wie zou niet terecht bedroefd en verdrietig zijn om zo'n dierbare man als mijn echtgenoot was? Hij heeft niet alleen een stad of een enkel land maar de gehele wereld buitengewoon gediend'. Daar hoeft men mijns ziens niets aan toe te voegen. Zo eindigt het boek dat langs de hoogten en de diepten ging van het leven van Luther toch fraai. Hij (s)preekt nog nadat hij is gestorven... Süss heeft toch een beetje sympathie voor Luther maar kan hem vanwege diens visie op de Joden niet helemaal meemaken. Het is om die reden een halfslachtige biografie. Luther is en blijft een sympathieke potentaat.