In de Jean d’Ardennestraat nummer 50 in Brussel legt Karl Marx in 1848 de laatste hand aan Het Communistisch Manifest, samen met zijn spitsbroeder Friedrich Engels. ‘De geschiedenis van alle tot nu bestaande maatschappijen is de geschiedenis van klassenstrijden.’ Het Manifest zet de op zijn kop staande wereld op zijn voeten. De historische beweging van slavenmaatschappij naar feodaliteit en van feodaliteit naar kapitalisme, is een beweging van strijd. De strijdbeweging wordt gevoerd op stevige economische grond, die van de productie en de klassenverhoudingen daarbij. ‘Vandaag’, schrijft Friedrich Engels, ‘heeft deze strijd de trap bereikt waarop de onderdrukte klasse zich niet meer van haar onderdrukkende klasse kan bevrijden zonder tegelijk de hele samenleving van uitbuiting en onderdrukking te bevrijden.’ Nauwelijks 175 jaar later is Het Communistisch Manifest uitgegroeid tot een van de belangrijkste politieke boeken van de recente geschiedenis. Helder, beknopt en revolutionair. In het voorwoord gaat Peter Mertens op zoek naar de actualiteit van dit baanbrekende Manifest.
Wie Marx was
Karl Marx (1818-1883) is de geestelijke vader van het marxisme. Naast 'Het Communistisch Manifest' schreef Marx ook andere klassiekers als 'Het Kapitaal' en 'Loon, prijs en winst'. Friedrich Engels (1820-1895) bleef heel zijn leven aan de zijde van Karl Marx, met wie hij 'Het Communistisch Manifest' schreef. Hij publiceerde verder o.a. 'De toestand van de arbeidersklasse in Engeland'.
Marx en Engels
Marx vond in Friedrich Engels een goede makker in de strijd tegen het kapitalisme. Marx wilde namelijk geen filosoof zijn die slechts de maatschappij analyseert en vervolgens tot de orde van de dag overgaat. Marx wilde de maatschappij verbeteren. Engels zag in de fabriek van zijn vader in Manchester hoe slecht de omstandigheden van de arbeiders zijn. Ook Friedrich Engels had die zelfde drive...
Strijd
Centraal in "Het Communistisch Manifest" staat de strijd in de maatschappij. Die is van alle eeuwen volgens Marx en Engels. Strijd tussen heren en slaven, landheren en boeren, arbeiders en boeren maar deze spitst zich in de 19de eeuw toe. Nu verloopt de strijd tussen kapitalisten, zij die het vermogen en de productiemiddelen hebben (fabrieken) en de proletariers (de arbeiders die als enig bezit hun kinderen < in Latijn proles > hebben). De spanningen tussen deze twee groepen neemt steeds meer toe doordat het kapitalisme steeds opzoek is naar meer, mee, meer en nog eens meer. Fabrieken gaan over landsgrenzen heen... De arbeiders komt daardoor steeds meer in de verdrukking en er komen door de uitdijing steeds weer arbeiders bij wat weer zorgt voor meer spanning... Steeds meer en meer arbeiders voelen zich in de steek gelaten.
De oplossing
Marx en Engels zoeken in dit manifest de oplossing in het communisme (het gemeenschappelijke) en dus dé afschaffing van privébezit. Het bezit van particulieren ofwel het privébezit is dé oorzaak van het probleem en om die reden moet er dus een systeemverandering komen Het manifest bestaat uit 10 punten zoals: het grondbezit onteigenen, het erfrecht afschaffen, fabrieken in overheidshanden, een staatsbank etc.. Aan het einde van het manifest schrijven Marx en Engels: "Proletariers aller landen, verenig u!".
De houdbaarheid en bruikbaarheid
"Het Communistisch Manifest" is zonder twijfel een klassieker maar is het boek niet gedateerd? We weten inmiddels dat ook hét communisme niet dé oplossing is. Dus wat moeten we met dit manifest? In het voorwoord wijst Peter Mertens mijns inziens ons de weg. Arbeiders moeten niet in gewelddadige opstand komen maar zich wel verenigen in vakbonden. En de rol van de overheid dient niet zo groot te zijn als ten tijde van het communisme. Het kapitaal mag in privéhanden blijven maar een zekere herverdeling kan geen kwaad. Zeker in West-Europa en in Amerika groeit de kloof tussen rijk en arm. In die zin is dit manifest een zeer goede aansporing om daar een einde aan te maken!
Goede analyse van de maatschappij
Daarnaast is de analyse van Marx en Engels gedegen. Er is steeds sprake van een sociaaleconomische strijd tussen mensen. In de standenmaatschappij was die er ook maar toen lag alles meer vast maar in de klassenmaatschappij wordt de macht van de bourgeoisie steeds groter en de macht van de arbeiders steeds kleiner. Zo wordt de maatschappij een tikkende tijdsbom. Arbeiders die te weinig verdienen zullen ook geen producten afnemen. De fabrikanten moet dus nieuwe afzetmarkten zoeken... en weer nieuwe arbeiders zien te vinden die voor een karig loon hun werk verrichten.
Darwin en Marx
Tussen Darwin en Marx, beiden 19de eeuws, is er een overeenkomst in denken. Darwin en Marx hebben namelijk dit gemeenschappelijk dat ze allebei het begrip "strijd" zien als een belangrijke katalysator in de natuur of maatschappij die uiteindelijk voor verandering en vooruitgang zorgt. Darwin ziet deze strijd in de natuur. Dat zorgt er voor dat de fitste overleeft. Marx ziet deze strijd in de maatschappij en met name in de kapitalistische maatschappij. Deze strijd zorgt voor een ongekende dynamiek en een omwenteling van de maatschappij. De vraag is wel of het nieuwe systeem (hét communisme) wat dan volgens Marx en Engels ontstaat het meest fitte systeem is. De geschiedenis heeft geleerd dat, dat niet het geval is. Daarom is een tussenweg tussen kapitalisme en communisme een blijvende opdracht. In onze tijd slaat de balans meer door richting het kapitalisme en dus is correctie hard nodig.
Als uitsmijter
Strijd zal er altijd zijn. Altijd zullen mensen onderdrukt worden. De wijze Salomo merkt in Prediker (4:1) op: "Opnieuw zag ik al de onderdrukking die er onder de zon plaatsvindt. En zie, de tranen van de onderdrukten; zij hadden echter geen trooster. Aan de kant van hun onderdrukkers was macht, zij daarentegen hadden geen trooster". Marx en Engels hadden oog voor deze onderdrukten... Hun oplossing was echter te rigoureus maar onze maatschappij kan best een scheutje Marx en Engels gebruiken.
Het boek is bestelbaar bij: https://www.epo.be/nl/boeken/9789462674370/het-communistisch-manifest
