Bonhoeffer (1906-1945)
Goedkope genade
Bonhoeffer wees de volgelingen van Luther in zijn dagen in Duitsland op het gevaar van goedkope genade. Dit deed hij in zijn boek 'Navolging'. Luther leerde de rechtvaardiging van de goddeloze maar deze genade was niet goedkoop, stelde Bonhoeffer. Luther volgde ook Jezus. De opvolgers van Luther, de lutheranen, maakten echter van de rechtvaardiging van de zondaar de rechtvaardiging van de zonde in de wereld (zie dr. M. Ruppert 'Het rijk Gods en de wereld' p. 196).
Duur gekocht en dus is navolging vereist
Bonhoeffer wees op de navolging van Christus. Dat had Luther ook in zijn leven gedaan. Wel vraagt Bonhoeffer zich af of Luther ook de genade niet verdraaid had daar hij zei: 'zondig maar moedig maar geloof des te moediger en verheug u in Christus' (pecca fortiter, sed fortius et gaude in Christo). Luther leerde dit echter niet op een goedkope wijze zoals zijn volgelingen wel doen, stelt Bonhoeffer. Deze uitspraak staat in het kader van de navolging en is pastoraal bedoeld. Wie Jezus volgt schiet namelijk altijd tekort. De uitspraak 'zondig maar moedig maar geloof des te moediger' is tot troost voor hen die de onnavolgbare Jezus uit liefde voor Hem willen navolgen. Het is geen goedkoop excuses maar bedoeld als troost voor hen die zo dikwijls struikelen in de navolging. Zo moet men deze uitspraak verstaan, volgens Bonhoeffer. Het is dus geen vrijbrief om te zondigen maar als men zondigt en wie doet dat niet in de navolging van de volmaakte onnavolgbare Jezus! dan is daar deze troost! Zondigen mag dus in dat geval, een gevallen mens kan niet anders, daar er volop genade is.(zie dr. M Ruppert 'Het rijk Gods en de wereld' p. 197). Het is echter geen vrijbrief voor goedkope genade. Genade is duur en vraagt om gehoorzaamheid en navolging. De gerechtvaardigde zondaar is duur gekocht (1 Korinthe 6:20).
Volgt Bonhoeffer Luther geheel en al na
In zijn Schriftopvatting is Bonhoeffer een Barthiaan. Luther zou als hij die Schriftopvatting gekend had die afkeuren. Tevens krijgt de navolging bij Bonhoeffer een veel groter accent dan bij Luther. Bij Luther staat de rechtvaardiging van de goddeloze meer centraal en is het startpunt voor de navolging. Bij Bonhoeffer krijgt de navolging een veel groter accent en is de rechtvaardiging van de goddeloze en de beleving omtrent de rechtvaardiging tamelijk karig aanwezig in vergelijking met Luther. Er zijn dus zondermeer verschillen aan te wijzen waar men niet aan voorbij kan gaan.
Respect
Voor de persoon van Bonhoeffer en diens navolging kan men alleen maar respect hebben. Hij werd vlak voor de bevrijding gedood daar hij betrokken was geweest bij een aanslag op Hitler. Net voor hij stierf hield hij nog het avondmaal in de gevangenis. Centraal stonden de woorden 'als een lam werd Hij ter slachting geleid'. Bonhoeffer werd even later zelf als een lam, in navolging van Jezus, door de Duitsers ter slachting geleid. Zijn boek 'Navolging' bleek geen boekentaal te zijn. Hij heeft het getekend met zijn eigen dood. Dat vraagt om respect.
Maar toch een kanttekening
Respect voor deze navolging van Bonhoeffer betekent echter nog niet dat men zomaar zijn hele theologie kan en moet overnemen. Daar kleven wel wat bezwaren aan zoals we hier boven beschreven hebben. Bonhoeffer is ondertussen wel een bron van inspiratie. Hij heeft terecht gewezen op het gevaar van goedkope genade. Genade zonder radicale levensverandering en navolging van Jezus is behoorlijk goedkoop. Toch stelde Bonhoeffer niet iets nieuws aan de orde.
De navolging van Christus bij Kierkegaard (1813-1855)
Kierkegaard heeft eveneens gewezen op de navolging. De Lutherse kerk in Denemarken was in de dagen van Kierkegaard lauw. Kierkegaard stelde dat predikanten en gemeenteleden Jezus moesten navolgen. Christus was niet uit op bewonderaars of kletskousen maar op leerlingen. In zijn geschrift 'Vrees en beven'' nam hij Abraham die bereid was zijn zoon te offeren als voorbeeld. Het geloof is aan God gehoorzaam zelfs als het geheel en al in gaat tegen de menselijke rede (Drs. Jac. Kruidenier, Historische schetsen van filosofen uit de nieuwste tijd, p. 32-33 en 35)
De navolging van Christus vindt men terug in de geschriften van Calvijn
Maar Calvijn heeft ook gewezen op het gevaar van goedkope genade. Zij het dan in andere bewoordingen. Bovendien heeft hij over de navolging van Jezus geen zelfstandig geschrift geschreven zoals Bonhoeffer (Nachfolge, Navolging) en Thomas a Kempis (Imitatio Christi, Navolging van Christus) wel hebben gedaan. Echter heel Calvijns theologie staat in het teken van vroomheid en navolging zonder af te dingen op de rechtvaardiging van de goddeloze. De navolging ligt verweven in zijn geschriften daar de vergeving van de zonde nooit kan zonder gehoorzaamheid aan Gods geboden, volgens Calvijn. Kortom men heeft Bonhoeffer niet nodig om op het idee van de navolging te komen. Bonhoeffer kan wel zijn steentje bijdrage en aan het denken zetten... De rechtvaardiging van de goddeloze is namelijk totaal iets anders dan de rechtvaardiging van het goddeloze.
Goedkope genade
Bonhoeffer wees de volgelingen van Luther in zijn dagen in Duitsland op het gevaar van goedkope genade. Dit deed hij in zijn boek 'Navolging'. Luther leerde de rechtvaardiging van de goddeloze maar deze genade was niet goedkoop, stelde Bonhoeffer. Luther volgde ook Jezus. De opvolgers van Luther, de lutheranen, maakten echter van de rechtvaardiging van de zondaar de rechtvaardiging van de zonde in de wereld (zie dr. M. Ruppert 'Het rijk Gods en de wereld' p. 196).
Duur gekocht en dus is navolging vereist
Bonhoeffer wees op de navolging van Christus. Dat had Luther ook in zijn leven gedaan. Wel vraagt Bonhoeffer zich af of Luther ook de genade niet verdraaid had daar hij zei: 'zondig maar moedig maar geloof des te moediger en verheug u in Christus' (pecca fortiter, sed fortius et gaude in Christo). Luther leerde dit echter niet op een goedkope wijze zoals zijn volgelingen wel doen, stelt Bonhoeffer. Deze uitspraak staat in het kader van de navolging en is pastoraal bedoeld. Wie Jezus volgt schiet namelijk altijd tekort. De uitspraak 'zondig maar moedig maar geloof des te moediger' is tot troost voor hen die de onnavolgbare Jezus uit liefde voor Hem willen navolgen. Het is geen goedkoop excuses maar bedoeld als troost voor hen die zo dikwijls struikelen in de navolging. Zo moet men deze uitspraak verstaan, volgens Bonhoeffer. Het is dus geen vrijbrief om te zondigen maar als men zondigt en wie doet dat niet in de navolging van de volmaakte onnavolgbare Jezus! dan is daar deze troost! Zondigen mag dus in dat geval, een gevallen mens kan niet anders, daar er volop genade is.(zie dr. M Ruppert 'Het rijk Gods en de wereld' p. 197). Het is echter geen vrijbrief voor goedkope genade. Genade is duur en vraagt om gehoorzaamheid en navolging. De gerechtvaardigde zondaar is duur gekocht (1 Korinthe 6:20).
Volgt Bonhoeffer Luther geheel en al na
In zijn Schriftopvatting is Bonhoeffer een Barthiaan. Luther zou als hij die Schriftopvatting gekend had die afkeuren. Tevens krijgt de navolging bij Bonhoeffer een veel groter accent dan bij Luther. Bij Luther staat de rechtvaardiging van de goddeloze meer centraal en is het startpunt voor de navolging. Bij Bonhoeffer krijgt de navolging een veel groter accent en is de rechtvaardiging van de goddeloze en de beleving omtrent de rechtvaardiging tamelijk karig aanwezig in vergelijking met Luther. Er zijn dus zondermeer verschillen aan te wijzen waar men niet aan voorbij kan gaan.
Respect
Voor de persoon van Bonhoeffer en diens navolging kan men alleen maar respect hebben. Hij werd vlak voor de bevrijding gedood daar hij betrokken was geweest bij een aanslag op Hitler. Net voor hij stierf hield hij nog het avondmaal in de gevangenis. Centraal stonden de woorden 'als een lam werd Hij ter slachting geleid'. Bonhoeffer werd even later zelf als een lam, in navolging van Jezus, door de Duitsers ter slachting geleid. Zijn boek 'Navolging' bleek geen boekentaal te zijn. Hij heeft het getekend met zijn eigen dood. Dat vraagt om respect.
Maar toch een kanttekening
Respect voor deze navolging van Bonhoeffer betekent echter nog niet dat men zomaar zijn hele theologie kan en moet overnemen. Daar kleven wel wat bezwaren aan zoals we hier boven beschreven hebben. Bonhoeffer is ondertussen wel een bron van inspiratie. Hij heeft terecht gewezen op het gevaar van goedkope genade. Genade zonder radicale levensverandering en navolging van Jezus is behoorlijk goedkoop. Toch stelde Bonhoeffer niet iets nieuws aan de orde.
De navolging van Christus bij Kierkegaard (1813-1855)
Kierkegaard heeft eveneens gewezen op de navolging. De Lutherse kerk in Denemarken was in de dagen van Kierkegaard lauw. Kierkegaard stelde dat predikanten en gemeenteleden Jezus moesten navolgen. Christus was niet uit op bewonderaars of kletskousen maar op leerlingen. In zijn geschrift 'Vrees en beven'' nam hij Abraham die bereid was zijn zoon te offeren als voorbeeld. Het geloof is aan God gehoorzaam zelfs als het geheel en al in gaat tegen de menselijke rede (Drs. Jac. Kruidenier, Historische schetsen van filosofen uit de nieuwste tijd, p. 32-33 en 35)
De navolging van Christus vindt men terug in de geschriften van Calvijn
Maar Calvijn heeft ook gewezen op het gevaar van goedkope genade. Zij het dan in andere bewoordingen. Bovendien heeft hij over de navolging van Jezus geen zelfstandig geschrift geschreven zoals Bonhoeffer (Nachfolge, Navolging) en Thomas a Kempis (Imitatio Christi, Navolging van Christus) wel hebben gedaan. Echter heel Calvijns theologie staat in het teken van vroomheid en navolging zonder af te dingen op de rechtvaardiging van de goddeloze. De navolging ligt verweven in zijn geschriften daar de vergeving van de zonde nooit kan zonder gehoorzaamheid aan Gods geboden, volgens Calvijn. Kortom men heeft Bonhoeffer niet nodig om op het idee van de navolging te komen. Bonhoeffer kan wel zijn steentje bijdrage en aan het denken zetten... De rechtvaardiging van de goddeloze is namelijk totaal iets anders dan de rechtvaardiging van het goddeloze.