500 jaar Luther - Alles over het leven van Luther
  • Wij
    • De juichkreet van de reformatie
    • Actueel
    • Thomas More
    • Zijn Joden intelligent?
    • Met een beroep op Luther
    • De bede in de doop: Altijd wil regeren
    • Een moderne vraag
    • Het genadeverbond in het doopformulier
    • Het genadeverbond volgens Jongeleen
    • De volkomen leer van de zaligheid
    • Werkverbond
    • Apologie in tweevoud
    • De almacht van God
    • Een kanttekening bij de theocratie
    • De uitverkiezing bij Luther, Kohlbrugge en Boston
    • Studentenangst
  • Leven
    • Zijn voornaam
    • Zijn achternaam
    • Zijn levensloop
    • Zijn navolgers
    • Zijn ontwikkeling
    • Zijn tijd
    • Zijn worsteling
    • Zijn Augustinus
    • Zijn vrouw en zijn vriend
    • Zijn Nicolaas van Lyra
    • Zijn Psalm 118
    • Zijn Johannes Hus
    • Zijn Reuchlin
    • Zijn Erasmus
    • Zijn tegenstander: Aristoteles
    • Zijn pausen
    • Zijn begin als reformator
    • Zijn pleidooi voor kerkhervorming
    • Zijn besmette imago
    • Zijn Thomas Müntzer
    • Zijn Schriftuitleg
    • Zijn Johannes Agricola
    • Zijn disputen
    • Zijn onderscheid tussen schrift en gesproken Woord
    • Zijn Schriftvisie
    • Zijn postmodernisme
    • Zijn leesroute
    • Zijn uitleg
    • Zijn tafelgesprekken
  • Geschriften
    • Zijn 97 stellingen
    • Zijn 95 Stellingen
    • Brief aan Albrecht von Mainz
    • Brief aan christelijke adel
    • Babylonische gevangenschap
    • Over de goede werken
    • De vrijheid van een christen
    • Brief aan de raadsheren
    • Brief aan Nederland
    • De bruiloft te Kana.
    • De kloostergeloften en het huwelijk
    • Brief van een vertaler
    • Brief van Jacobus
    • Brief aan de Romeinen
    • De brief aan de Galaten
    • De goede Herder
    • De studie theologie
    • De knechtelijke wil
    • Tegen de Joden
    • Tegen het pausdom.
  • Verwant
    • Johannes Huss
    • Reuchlin als voorloper
    • Calvijn
    • Guido de Brès en Menso Alting
    • Borstius
    • Koelman
    • Van der Groe
    • Maccovius
    • Comrie
    • Comrie' s volgers (1)
    • Comrie's volgers (2)
    • Ebenezer Erskine
    • Ralph Erskine (1)
    • Ralph Erskine ( 2)
    • Breuk: Kant en Nietzsche
    • Kohlbrugge
    • J A Wornser sr
    • Ferdinand Domela Nieuwenhuis
    • Barth
    • Bonhoeffer
    • Bultmann
    • Hoornbeeck
    • Eta Linnemann
  • Bijbel
    • The gospel according to Isaiah 53
    • De zeventig weken en de grote verdrukking
    • Lukas 2
    • Wees sterk en moedig (Salomo)
    • Gods rechtszaak in Jesaja 1 en Micha 6
    • Jeremia 46:10 een slachting voor de HEERE
    • Het boek Job
    • Psalm 1 en 2
    • Psalm 7
    • Psalm 42
    • Psalm 51
    • Psalm 72
    • Psalm 77
    • Psalm 124
    • Leeslint Psalm 110
    • Psalm 110 in Hebreeën
    • Psalm 110
    • Psalm 120
    • Psalm 121
    • Psalm 122
    • Psalm 123
    • Vergilius en Jesaja
    • Klacht op goede vrijdag van Jezus
    • (niet) ter wille van Israel (Jesaja 40-55)
    • De ware wijnstok
    • Nieuwe vertalingen
    • Subtiele Schriftkritiek
    • Leeslint Jeremia
    • Gedichten en Psalmen
    • Cursus Bijbels Grieks
    • Aramees in Jeremia 10:11
    • Openbaring 13
    • Vertaling Jesaja 63:1-6
    • Edom in Jesaja 34 en 63
    • Wie schreef Genesis ?
    • De betekenis van de men in Jesaja 35:1a
    • Geduld volgens Jakobus
    • Lopend vuur
    • Retoriek in 1 Korinthe 15
    • Het misoffer en Maleachi 1:11
    • De instructies in 1 Timotheus 4 nader bekeken
    • Het eenmalige offer
    • Keizer Augustus
    • De verwoesting van Jeruzalem
    • De tweevoudige gebiedende wijs in het Nieuwe Testament
    • Een afgesneden zaak
    • Schepping in Genesis 1
    • Schepping in Genesis 2 vers 4 b en verder
    • De val in Genesis 3
    • Meditatieve momenten
    • Het Hooglied is meer dan een liefdeslied
    • De oerrol van Jeremia
    • Schriftoverdenking
    • Cursus Hebreeuws
    • Cursus Hebreeuws vervolg
    • Wat staat er in het Hebreeuws en in het Grieks??
    • Joodse gebeden en liederen
    • Openbaring 7,8,9
    • Openbaring 15 en 16
    • Zijn de brieven aan Timotheus van Paulus?
    • jongeling te Nain
    • Het paradijs
    • Tekst en uitleg
    • Een bewogen prediker
    • Gezanten namens Christus
    • Het tweevoudige doel van de doop
    • De dode zeerollen
    • Het genadeverbond in de Schrift
    • De evolutie van de Bijbel
    • De 'theios aner' en Jezus
    • Esther en de Reformatie
    • De plaats en de betekenis van het boek Ruth
    • Zie Mijn Knecht
    • Jesaja 53
    • 'Ere zij God' nader bekeken
    • Gods woord houdt stand
    • Laat ons overvaren
    • 666
    • Simson
    • Bart Kamphuis
    • Jesaja 7:14
    • De auteurs van Jesaja
    • Psalm 137
    • De geloofstaal van Jona
    • Job de lijdende rechtvaardige
  • Boek
    • Er klopt niks van Onthutsende onthullingen over de evolutietheorie
    • Vergeving en herstel (Anselmus)
    • Evolutie Een ei zonder kip
    • Kan de wetenschap alles verklaren?
    • Boven tijd en toeval
    • Zwingli De Labadie Kohlbrugge
    • De doop in de Nederlandse belijdenisgeschriften
    • Erasmus Begrepen uit de geest der renaissance
    • Athanasius De menswording des Woords
    • Ontluikend christendom
    • Ik ben de HEERE, Uw God, Ebenezer Erskine
    • Boeken over de Psalmen
    • Het verraad der clercken
    • Willem Teellinck Soliloquium
    • Brokkelbrein
    • 1 zo'n mannetje
    • Benne Holwerda herdacht
    • De wereldwijde vloed
    • Een nieuwe geboorte
    • De heruitgave van "Een beschouwing van het verbond der genade"
    • De val van Prometheus
    • De held met duizend gezichten
    • De slag om het hart
    • Het paradijs
    • The Hebrew Bible
    • De doop volgens ds G Boer
    • De zekerheid van het heil
    • Luther voor leken
    • Midden in het leven
    • Adam waar ben jij?
    • Calvijn en zijn uitleg van de Psalmen
    • Kerstens visie op Boston
    • Bemind Henri Nouwen in gesprek
    • Het Hooglied van Salomo
    • Verhaal en feit in de Bijbelse tijd
    • De tijdgeest verstaan
    • Als vrouwen het woord doen
    • Luther on Jews and Judaism
    • Dominicanen in meervoudig perspectief
    • Jesus and the eyewitnesses The Gospels as Eyewitness Testimony
    • Boeken over Jesaja
    • Calvijns klassieke opleiding
    • Academische herdenkingen
    • Dr. C Steenblok
    • Boeken in het kort
    • Kersten in kleur
    • Kersten en het genadeverbond
    • Boston en het genadeverbond
    • Bullinger en het genadeverbond
    • Laurus Boone
    • Eerherstel voor Boone
    • Leeslint doopbelofte
    • Leeslint kinderdoop
    • Dr. J.G. Woelderink Verbond en bevinding
    • Reformatie toen en nu
    • Reformatie vandaag
    • Om het behoud
    • Thomas Boston
    • Separatisme en wereldgelijkvormigheid
    • Wetenschap of vooroordeel?
    • Jeruzalem en Athene
    • Gereformeerde scholastiek
    • Théodore de Bèze
    • De jonge Luther
    • Luther, een sympathieke potentaat.
    • En alzo zal geheel Israel gered worden'
    • Liefde voor Israel
    • Verwacht u Hem?
    • Voetius en de sabbat
    • Het rechtvaardigend geloof
    • Letterknechten
    • Israel in het geding
    • Comrie en het ABC van het geloof
    • Het Oude Testament
    • Het hart van Torah
    • Algemene genade
    • Herman Dooyeweerd
    • De reformatie der prediking
    • De gemeene gratie
    • De grote ontsporing
    • Athanasius als bestrijder der Arianen
    • De reformatie van koning Josia
    • Melanchtons humanisme
    • Melanchton en de oude kerkvaders
    • De Verlichting als kraamkamer
    • Was de Reformatie een vergissing?
    • Luther in het oordeel van Sorbonne
    • Katharina von Bora
    • Het merk Luther
    • De Bijbel als boek van schoonheid
    • Leeslint de dochter van Jefta
    • De Nadere Refomatie van het gezin
    • C.S Lewis De zeebries der eeuwen
    • Mozes en Hammurabi
    • Leeslint de grondtekst
    • Leeslint scriptie schrijven
    • Leeslint de hereniging van 1892
    • Leeslint divers
    • Leeslint vader en zoon
    • Leeslint schepping en evolutie
    • Leeslint Bijbelse sleutelwoorden
  • Politiek
    • Wokeland Coen de Jong
    • Geuzen en glippers
    • Weimarrepubliek
    • Geuzen aan de macht
    • Geuzen in de lage landen
    • Hoop voor de aarde
    • Ruw ontwaken uit de neoliberale droom
    • Huntingto versus Fukuyama
    • De schijn-elite van valse munters
    • Ode aan het klootjesvolk
    • Op de bank
    • Socratisch motiveren
    • Gevaren van de moderne kapitalistische wereld
    • Luther over de koopman en dewoeker
    • Een land van kleine buffers
    • Democratie en autocratie
    • J.J. Buskes Het nationaalsocialisme
    • De draagbare Ter Braaak
    • Een ongemakkelijke waarheid
    • Dames voor Darwin
    • Prinses Irene en prins Carlos Hugo
    • Microfobie De cult van het kolossale
    • Strijdvaardig leven. In het spoor van Socrates, Seneca en Samoerai
    • De onmisbaren
    • Zetelroof Geerten Waling
    • Framing
    • Bore out
    • Kemal Mustafa
    • Politiek bij een geopende Bijbel
    • Eigen volk eerst
    • Edmund Burke
    • Oikofobie Thierry Baudet
    • Baudet en het kabinet
    • Keynes en de staatskas
    • Marx: zijn geboorteplaats en zijn leven
    • Standbeeld voor Marx
    • Marx' materialisme
    • Opium van het volk
    • Vervreemding
    • Ottho Gerhard Heldring
    • Pieter Jelles Troelstra
    • Het doopformulier besproken
    • Niet bij brood alleen
  • Dordt 400
    • De synode van Emden 1571
    • Leerregels les 1
    • Samenvatting Les 1
    • Leerregels les 2
    • Samenvatting les 2
    • Leerregels les 3
    • Wat maar vooral ook hoe
    • Leerregels les 4
    • Leerregels les 5
    • Leerregels les 6
    • Beelden van synode en land
    • Beeld van een vis in sterk stromend water
    • Theologische uitdrukkingen
    • De plaats van de leerregels
    • Les opzet eerste ochtend
    • Historische context
    • Waarom de Synode
    • Waarom Dordrecht
    • Waarom Bogerman
    • Synodeleden
    • Johannes Drusius de voorbereider van de Statenvertaling
    • De Statenvertaling
    • Johannes Maccovius
    • Kloosterkerk Den Haag
    • Kerend tij in Utrecht
    • Algenoegzaam
    • De welmenende roeping in de Dordtse leeregels
    • Pastoraal
    • Zondag 20
    • Het doopformulier uitgelegd
    • Dordt in diskrediet
    • Van Dordt naar Ulrum
    • Beza en de verkiezing
    • De verschillen na de Synode
    • Cornelis Hoen
    • Jacobus Trigland
    • De (theo)logische visie tijdens en na Dordt
    • Wordt heel de wereld zalig?
    • Rechtvaardigmaking van eeuwigheid
    • Bavianen en slijkgeuzen
    • Dubbele predestinatie
    • Augustinus' uitleg van Romeinen 9
    • Luther en de verkiezing
    • De aard van het geloof
    • Natuurlijk licht
    • Catechese
    • Artikel 8 dominees
    • Luther en artikel 8
    • Willem Teellinck en zijn avondmaalsvisie
    • Heilszekerheid
Foto
​Aristoteles (384 v. Chr.-322 v. Chr.)

​Wie hij was

Aristoteles was een Grieks filosoof die met Socrates en Plato wordt beschouwd als een van de invloedrijkste klassieke filosofen in de westerse traditie. Hij was een leerling van Plato. Plato zag het aardse leven slechts als een schaduw van het hemelse leven en wees naar boven. Aristoteles echter legde juist de nadruk op het aardse leven hoe men dat het beste kan leven en wees naar beneden (zie fresco hieronder) Aristoteles hield zich onder andere bezig met de logica, de politiek en hoe men behoort te leven, de ethiek. Wij willen ons richten op zijn ethiek die hij heeft beschreven in de Ethica Nicomachea.  De naam  Nicomachea is afgeleid van de zoon van Aristoteles die Nicomachos heette. De ene verklaring stelt dat zijn zoon de Ethica zou hebben geschreven en deze zou gebaseerd zijn op aantekeningen van lezingen van zijn vader. Een andere verklaring stelt dat Aristoteles zelf de Ethica heeft geschreven en de titel aan zijn zoon Nicomachos heeft opgedragen.

​Twee hoofdlijnen
​Men zou de theologie tot aan de Middeleeuwen in twee hoofdlijnen kunnen weergeven als het gaat om de gerichtheid op de filosofie (zie voor deze twee lijnen Richard Rubenstein, Kinderen van Aristoteles).  

De ene lijn is die van Plato (427 v. Chr.-347 v. Chr.), Augustinus (354 v. Chr. - 430 v. Chr.) en Anselmus (1033-1109). Centraal in deze lijn staat het gericht zijn op het Hogere (God) en het gebrekkige van het ondermaanse leven. Op dit punt stemmen Plato en Augustinus overeen. Bij Augustinus en Anselmus is echter sprake van een negatief mensbeeld. De mens is door en door zondig en heeft het heil in Christus nodig. Bij Plato is de verkeerde neiging van de mens er slechts door een gebrek aan kennis.

​De tweede lijn is die van Aristoteles (384 v. Chr. -322 v. Chr.) en Thomas van Aquino (1225-1274). Aquino heeft Aristoteles, een heidens filosoof, omgevormd tot een christelijk denker. Aristoteles stelde dat de mens van nature een sociaal wezen is die bereid is andere mensen te helpen. Aquino volgde Aristoteles op dit punt. Wel dient de genade de menselijke tekorten aan te vullen maar de genade heft de natuur niet op maar volmaakt haar.
Aristoteles (rechts) met Plato (links),
​een fresco van Italiaanse schilder Rafaël (1483-1520)


Luther als moraaltheoloog
​In 1508 werd Luther benoemd als professor in de moraaltheologie te Wittenberg. De ethiek in de tijd van Luther was verbonden met de Ethica Nicomachea van Aristoteles. Aristoteles had een deugdethiek. Een deugd staat  volgens hem altijd in het midden tussen twee uitersten, zoals de deugd moed staat tussen lafheid en roekeloosheid (overmoed). In zijn fysica, de leer van de natuur stelt hij dat een eikel een neiging heeft een eikenboom te worden. Een eikel is dus in potentie een eikenboom. Wordt de eikel inderdaad een eikenboom dat is de potentie (aanleg) verwerkelijkt en actueel geworden (zie voorwoord op Ethica Nicomachea, uitgave van Damon, 2005,  p32). De natuur heeft dus zijn aanleg. Zo is de mens ook in principe aangelegd om het goede te doen. Volgens Aristoteles kan de mens dus door oefening zijn mogelijkheden verwerkelijken en deugdzaam worden om uiteindelijk uit eigen kracht de volkomen gelukzaligheid te bereiken (H.N Hagoort, Wijsheid van het vlees. Over de 97 onbekende stellingen van Maarten Luther. p. 31).

De kerk in het spoor van filosofie
De kerk ging in dit spoor en leerde dat men die goede hoedanigheid door genade krijgt ingestort. De leer van Aristoteles kreeg een schijnbaar christelijk karakter. Zo leerde Aquino dat de leer van de rechtvaardiging uit vier elementen bestond. Het eerste element is de ingestorte genade (gratia infusa, een goede hoedanigheid ingegoten door de sacramenten), het tweede is dat door het geloof de wil wordt beïnvloed richting God. Het derde is de beïnvloeding van de vrij wil met betrekking tot de zonde. Tot slot de vergeving van de zonde (zie, www.crystalinks.com/aquinas.html). Met die potentiele genade, die men krijgt ingestort door de sacramenten moet de mens aan de slag om zo een goed en rechtvaardig mens te worden voor God. Dan heeft men de genade geactualiseerd en verwerkelijkt en dan mag men weten dat de zonde vergeven zijn. God zal er zijn goedkeuring over geven. Opvallend is de zeer samengestelde en ingewikkelde leer van de rechtvaardiging. Door de leer van de ingestorte genade wordt de mens weer geworpen op zichzelf en niet op de belofte van de vergeving van de zonde. (Het substantia denken met de gnadeneingiessung heeft het geestelijke leven en de leer van de rechtvaardiging in de boeien geslagen, stelt Hans Emil Weber, bron: C. Ouwendorp, Jeruzalem en Athene. Een blijvende worsteling in de theologie, p. 325).                                                                                                        Gabriel Biel een vertegenwoordiger van een invloedrijke scholastieke stroming, waarin ook Luther als student werd geschoold, ging nog een stap verder dan Aquino. Biel leerde dat de mens dankzij diens verstand de vrij wil kan sturen richting het goede. De wil heeft het streefvermogen om een doel te bereiken en het verstand kan de wil sturen richting het goede. De wil is dus vrij en kan door het verstand het goede kiezen. God beloont dat. Christus is er alleen voor de kleine kinderen die niet het verstand hebben om het goede te kiezen (H.N Hagoort, Wijsheid van het vlees. Over de 97 onbekende stellingen van Maarten Luther. p. 31-33).    

​​Luther krijgt onderwijs in de brief aan de Romeinen en door Augustinus
​Luther vond geen rust. Hij merkte dat hij zondaar was en het goede niet kon doen. Hij kon niet uit de voeten met de leer van de ingestorte genade (gratia infusa). Hij ging naar de heilige stad Rome maar kwam ontsteld terug. Luther raakte alleen maar verder in de problemen en werpt zich op de bijbelwetenschappen. Door het lezen van de brief aan de Romeinen ontdekte Luther dat God niet alleen gerechtigheid eist zoals de kerk leerde maar dit ook schenkt als men in Jezus gelooft. Luther ontdekte dat Augustinus dit ook leerde in zijn geschrift De Geest en de letter (De spiritu et littera). Augustinus zegt in De Geest en de letter (De spiritu et littera, Agora-editie, p46) ): 'Want de wet geeft juist doordat zij gebiedt, dreigt en niemand rechtvaardigt heel duidelijk aan dat de mens door Gods gave wordt gerechtvaardigd met de hulp van de Geest (...) dat wil zeggen: door het geloof waarmee wij in Christus geloven.           

​Luther keert zich tegen Aristoteles.                                                                                                                           Luther ontdekte dus dat de mens  geen vermogen heeft om God te dienen om op die wijze rechtvaardig te worden voor God. God spreekt de schuldige zondaar die Jezus en Zijn verdienste aangrijpt helemaal vrij, zo ontdekte hij.  Door deze nieuwe zienswijze brak Luther met de leer van de scholastische kerk die gebaseerd was op Aristoteles. In 1517 schreef hij een geschrift  tegen de scholastische theologie van de kerk: Disputatio contra scholasticam theologiam. Een geschrift met 97 stellingen tegen de scholastiek van de kerk. In een van zijn stellingen zegt hij: 'De gehele Aristoteles is voor de theologie als duisternis voor het licht' (zie C. Ouwendorp, Jeruzalem en Athene, p.130) Luther noemde Aristoteles een vlijtige ezel en Hij zei: 'Op niets ben ik zo gebrand als om die clown, die met zijn Griekse masker de kerk beduveld heeft, voor aller ogen te ontmaskeren...'  Luther wilde Aristoteles dus graag ontmaskeren (zie de dissertatie van K.A. Bril, Westerse denkstructuren, p. 124)

​Luther kiest voor de lijn van Augustinus
​Luther richt zich niet meer op de scholastische leer van de kerk. Maar keerde terug naar de Schrift en naar Augustinus. Met name het geschrift De Geest en de letter (De spiritu et littera) waarin Augustinus de genadeleer van de apostel Paulus naar voren brengt, was in trek bij Luther. Dat is begrijpelijk want in De Geest en de letter stelt Augustinus dat Paulus zich keert tegen hoogmoedige mensen die over hun eigen werken opscheppen. Paulus doet dit om zo de genade van God onder de aandacht te brengen, stelt Augustinus. Niet voor niets luidt elke groet van Paulus aan de gemeente: Genade en vrede zij u van God onze Vader en van de Heere Jezus Christus (zie De Geest en de letter p.41).  Luther stemde hier van harte mee in. Door zijn colleges over de brief aan de Romeinen was Luther ook tot de ontdekking gekomen dat dit de leer van de apostel Paulus is.

God rechtvaardigt goddelozen zonder de werken van de wet
God spreekt de goddeloze zondaar die Christus en Zijn verdienste aanneemt vrij. De zondaar hoeft niet eerst met de genade aan de slag om zich door het onderhouden van Gods wet aangenaam te maken voor God om dan vervolgens vrij gesproken te worden. God spreekt om de verdienste van Zijn Zoon zondaren vrij die door het geloof zich tot Christus en Zijn kruisverdienste wenden. Dat werd voortaan de leer van Luther nadat hij gebroken had met de scholastieke theologie van zijn kerk.  

Powered by Create your own unique website with customizable templates.