Zijn achternaam in meervoudig perspectief

​1. Zijn naamsverandering volgens de theologen
​
1.1. Maarten Vrijheid
Oorspronkelijk heette Maarten Luther, Maarten Luder. Zijn vader heette Hans Luder. Er zijn allerlei theorieën wanneer en hoe deze naamsverandering heeft plaatsgevonden. Was het zijn vader die steeg op de maatschappelijke ladder en zich Luther noemde? Luther komt hoogst vermoedelijk van het Griekse woord Eleutheros wat 'vrijheid' betekent. Er zijn er die zeggen dat Luther in 1512 of 1517 deze naam is gaan gebruiken (maar dan gelatiniseerd tot Eleutherius) en dus zelf zijn naam heeft veranderd. Hoe het ook zij Luther heeft de symbolische waarde van deze naam begrepen. Gegrepen door de vrijheid van het evangelie die met name verwoord wordt in de brief aan de Galaten heeft hij deze naam triomfantelijk gevoerd en greep hij niet terug op zijn oude naam Luder. Luder betekent beest of zelfs een dood beest of kreng. God sprak Luther echter vrij. We zouden hem dus ook Maarten Vrijheid mogen noemen. Die in de Zoon gelooft is waarlijk vrij.

1.2. Luther werd een vrij man in geestelijk opzicht
Luther schreef ook een bekend werk:  'De vrijheid van een christenmens' waarin het begrip vrijheid (eleutheros) een centrale plaats inneemt. Bevat dit boek een vrijheid-blijheid visie? Dat is niet het geval. We mogen Luther niet tegen Calvijn uitspelen. Luther leerde geen vrijheid blijheid. Hij leerde dat een christen door de genade van het evangelie vrij van de vloek van de wet is geworden en dat geeft blijheid maar een christen is niet vrij van het doen van de wet en dat geeft verdriet omdat de gelovige zowel tegelijk rechtvaardig is als zondaar (simul justus et peccator) schiet deze toch veelal tekort in het doen van de wet uit dankbaarheid.
​
​2. Zijn achternaam volgens Jürgen Udolph
​
2.1. Luther stamt niet af van Eleutherius
In 2016 schreef de Duitse naamkundige professor dr. Jürgen Udolph een boek met als titel 'Martinus Luder – Eleutherius – Martin Luther. Warum änderte Martin Luther seinen Namen?'  Volgens Jürgen Udolph ondertekende Luther tot 1517 zijn brieven met de naam Martin Luder. De humanistische variant Eleutherius gebruikte Luther, zo toont Udolph aan, alleen korte tijd in brieven aan geleerde vrienden. Mogelijk speelde de betekenis (afleiding van Grieks eleutheros ‘vrij’) hier een rol, naast de vormgelijkenis met de naam Luther die hij al eerder gekozen had. Want Udolph toont aan dat hij Luther in elk geval al in oktober 1517, enkele weken voor het plaatsen van zijn 95 stellingen, in gebruik had genomen. Mogelijk zelfs enkele maanden eerder, maar dat blijft onzeker. Udolph verwerpt de eerdere verklaringen voor de vervanging van Luder door Luther, zoals dat hij de th. uit Eleutherius in Luder overbracht. Die visie wordt onmogelijk gemaakt door de chronologie, want Eleutherius gebruikt Luther pas vanaf november 1517.

2.2. Echter reden van de naamwijziging van Luder in Luther
In Wittenberg was in die tijd het Hoogduits de schrijftaal geworden. Langzaam drong het ook in de gesproken taal door, allereerst bij de betere standen. Het als ‘boers’ geziene Nederduits en het als ‘beter’ geldende Hoogduits bestonden toen naast elkaar. Udolph stelt dat Luder zijn naam in Luther veranderde om Hoogduits te klinken, en zo aansluiting te vinden bij de bovenlaag van de bevolking. Mogelijk speelde nog mee dat Luder, uitgesproken als loeder, ook nog negatieve bijbetekenissen had (zoals het Nederlandse woord dat ook in zich heeft. Denk aan het woord verloederen). Ín elk geval wilde Luther aansluiten bij de bovenlaag van de bevolking. Daarbij kwam dat de 'th' in een naam chique klonk (bron: http://www.neerlandistiek.nl/2016/10/waarom-luther-zijn-naam-veranderde/​)

3. Eigen visie
3.1. Een chiquere naam met een humanistische variant   ​
Mijns inziens kunnen beide visies (1 en 2) waar zijn. Luther kan zijn naam van Luder in Luther veranderd hebben om zo aansluiting te zoeken bij de bovenlaag van de bevolking van Wittenberg. Hij wilde door hen serieus genomen worden in het kerkelijke debat dat hij met hen wenste te voeren. Tevens gebruikte hij de meer humanistische variant Eleutherius (een gelatiniseerde variant van het Grieks 'eleutheros' wat vrijheid betekent) van zijn nieuwe naam Luther in brieven aan geleerde vrienden. Deze naam sloot goed aan bij zijn nieuw verworven theologische visie namelijk dat een waar christen een vrij man is. Een christen is vrij van de zonden en van de eeuwige straf door het geloof in Jezus Alleen zij die het gelatiniseerde Grieks kenden verstonden deze naam. Voor de bovenlaag noemde hij zich gewoon Luther. Een chiquere variant van het al te boers klinkende Luder. Kortom Luther was ook een beetje tegen taalverloedering. Ook de Duiste vertaling van de Bijbel die Luther maakte, is niet geschreven in het boerse Duits. Luther wilde wellswaar aansluiten bij de gewone man in zijn vertaling maar van taalverloedering wilde hij niet weten.    

​