500 jaar Luther - Alles over het leven van Luther
  • Wij
    • De juichkreet van de reformatie
    • Actueel
    • Thomas More
    • Zijn Joden intelligent?
    • Met een beroep op Luther
    • De bede in de doop: Altijd wil regeren
    • Een moderne vraag
    • Het genadeverbond in het doopformulier
    • Het genadeverbond volgens Jongeleen
    • De volkomen leer van de zaligheid
    • Werkverbond
    • Apologie in tweevoud
    • De almacht van God
    • Een kanttekening bij de theocratie
    • De uitverkiezing bij Luther, Kohlbrugge en Boston
    • Studentenangst
  • Leven
    • Zijn voornaam
    • Zijn achternaam
    • Zijn levensloop
    • Zijn navolgers
    • Zijn ontwikkeling
    • Zijn tijd
    • Zijn worsteling
    • Zijn Augustinus
    • Zijn vrouw en zijn vriend
    • Zijn Nicolaas van Lyra
    • Zijn Psalm 118
    • Zijn Johannes Hus
    • Zijn Reuchlin
    • Zijn Erasmus
    • Zijn tegenstander: Aristoteles
    • Zijn pausen
    • Zijn begin als reformator
    • Zijn pleidooi voor kerkhervorming
    • Zijn besmette imago
    • Zijn Thomas Müntzer
    • Zijn Schriftuitleg
    • Zijn Johannes Agricola
    • Zijn disputen
    • Zijn onderscheid tussen schrift en gesproken Woord
    • Zijn Schriftvisie
    • Zijn postmodernisme
    • Zijn leesroute
    • Zijn uitleg
    • Zijn tafelgesprekken
  • Geschriften
    • Zijn 97 stellingen
    • Zijn 95 Stellingen
    • Brief aan Albrecht von Mainz
    • Brief aan christelijke adel
    • Babylonische gevangenschap
    • Over de goede werken
    • De vrijheid van een christen
    • Brief aan de raadsheren
    • Brief aan Nederland
    • De bruiloft te Kana.
    • De kloostergeloften en het huwelijk
    • Brief van een vertaler
    • Brief van Jacobus
    • Brief aan de Romeinen
    • De brief aan de Galaten
    • De goede Herder
    • De studie theologie
    • De knechtelijke wil
    • Tegen de Joden
    • Tegen het pausdom.
  • Verwant
    • Johannes Huss
    • Reuchlin als voorloper
    • Calvijn
    • Guido de Brès en Menso Alting
    • Borstius
    • Koelman
    • Van der Groe
    • Maccovius
    • Comrie
    • Comrie' s volgers (1)
    • Comrie's volgers (2)
    • Ebenezer Erskine
    • Ralph Erskine (1)
    • Ralph Erskine ( 2)
    • Breuk: Kant en Nietzsche
    • Kohlbrugge
    • J A Wornser sr
    • Ferdinand Domela Nieuwenhuis
    • Barth
    • Bonhoeffer
    • Bultmann
    • Hoornbeeck
    • Eta Linnemann
  • Bijbel
    • The gospel according to Isaiah 53
    • De bundel psalmen 120-134
    • Leesmethode
    • De zeventig weken en de grote verdrukking
    • Lukas 2
    • Wees sterk en moedig (Salomo)
    • Gods rechtszaak in Jesaja 1 en Micha 6
    • Jeremia 46:10 een slachting voor de HEERE
    • Het boek Job
    • Psalm 1 en 2
    • Psalm 7
    • Psalm 42
    • Psalm 51
    • Psalm 72
    • Psalm 77
    • Psalm 124
    • Leeslint Psalm 110
    • Psalm 110 in Hebreeën
    • Psalm 110
    • Psalm 120
    • Psalm 121
    • Psalm 122
    • Psalm 123
    • Vergilius en Jesaja
    • Klacht op goede vrijdag van Jezus
    • (niet) ter wille van Israel (Jesaja 40-55)
    • De ware wijnstok
    • Nieuwe vertalingen
    • Subtiele Schriftkritiek
    • Leeslint Jeremia
    • Gedichten en Psalmen
    • Cursus Bijbels Grieks
    • Aramees in Jeremia 10:11
    • Openbaring 13
    • Vertaling Jesaja 63:1-6
    • Edom in Jesaja 34 en 63
    • Wie schreef Genesis ?
    • De betekenis van de men in Jesaja 35:1a
    • Geduld volgens Jakobus
    • Lopend vuur
    • Retoriek in 1 Korinthe 15
    • Het misoffer en Maleachi 1:11
    • De instructies in 1 Timotheus 4 nader bekeken
    • Het eenmalige offer
    • Keizer Augustus
    • De verwoesting van Jeruzalem
    • De tweevoudige gebiedende wijs in het Nieuwe Testament
    • Een afgesneden zaak
    • Schepping in Genesis 1
    • Schepping in Genesis 2 vers 4 b en verder
    • De val in Genesis 3
    • Meditatieve momenten
    • Het Hooglied is meer dan een liefdeslied
    • De oerrol van Jeremia
    • Schriftoverdenking
    • Cursus Hebreeuws
    • Cursus Hebreeuws vervolg
    • Wat staat er in het Hebreeuws en in het Grieks??
    • Joodse gebeden en liederen
    • Openbaring 7,8,9
    • Openbaring 15 en 16
    • Zijn de brieven aan Timotheus van Paulus?
    • jongeling te Nain
    • Het paradijs
    • Tekst en uitleg
    • Een bewogen prediker
    • Gezanten namens Christus
    • Het tweevoudige doel van de doop
    • De dode zeerollen
    • Het genadeverbond in de Schrift
    • De evolutie van de Bijbel
    • De 'theios aner' en Jezus
    • Esther en de Reformatie
    • De plaats en de betekenis van het boek Ruth
    • Zie Mijn Knecht
    • Jesaja 53
    • 'Ere zij God' nader bekeken
    • Gods woord houdt stand
    • Laat ons overvaren
    • 666
    • Simson
    • Bart Kamphuis
    • Jesaja 7:14
    • De auteurs van Jesaja
    • Psalm 137
    • De geloofstaal van Jona
    • Job de lijdende rechtvaardige
  • Boek
    • Storm over de wereld
    • 'Heel verschillend en toch éénNieuwe pagina
    • Er klopt niks van Onthutsende onthullingen over de evolutietheorie
    • Traag tot toorn
    • De omkeer van God in het Oude Testament
    • Heilig is zijn naam
    • Donatisten
    • Vergeving en herstel (Anselmus)
    • Evolutie Een ei zonder kip
    • Kan de wetenschap alles verklaren?
    • Boven tijd en toeval
    • Zwingli De Labadie Kohlbrugge
    • De doop in de Nederlandse belijdenisgeschriften
    • Erasmus Begrepen uit de geest der renaissance
    • Athanasius De menswording des Woords
    • Ontluikend christendom
    • Ik ben de HEERE, Uw God, Ebenezer Erskine
    • Boeken over de Psalmen
    • Het verraad der clercken
    • Willem Teellinck Soliloquium
    • Brokkelbrein
    • 1 zo'n mannetje
    • Benne Holwerda herdacht
    • De wereldwijde vloed
    • Een nieuwe geboorte
    • De heruitgave van "Een beschouwing van het verbond der genade"
    • De val van Prometheus
    • De held met duizend gezichten
    • De slag om het hart
    • Het paradijs
    • The Hebrew Bible
    • De doop volgens ds G Boer
    • De zekerheid van het heil
    • Luther voor leken
    • Midden in het leven
    • Adam waar ben jij?
    • Calvijn en zijn uitleg van de Psalmen
    • Kerstens visie op Boston
    • Bemind Henri Nouwen in gesprek
    • Het Hooglied van Salomo
    • Verhaal en feit in de Bijbelse tijd
    • De tijdgeest verstaan
    • Als vrouwen het woord doen
    • Luther on Jews and Judaism
    • Dominicanen in meervoudig perspectief
    • Jesus and the eyewitnesses The Gospels as Eyewitness Testimony
    • Boeken over Jesaja
    • Calvijns klassieke opleiding
    • Academische herdenkingen
    • Dr. C Steenblok
    • Boeken in het kort
    • Kersten in kleur
    • Kersten en het genadeverbond
    • Boston en het genadeverbond
    • Bullinger en het genadeverbond
    • Laurus Boone
    • Eerherstel voor Boone
    • Leeslint doopbelofte
    • Leeslint kinderdoop
    • Dr. J.G. Woelderink Verbond en bevinding
    • Reformatie toen en nu
    • Reformatie vandaag
    • Om het behoud
    • Thomas Boston
    • Separatisme en wereldgelijkvormigheid
    • Wetenschap of vooroordeel?
    • Jeruzalem en Athene
    • Gereformeerde scholastiek
    • Théodore de Bèze
    • De jonge Luther
    • Luther, een sympathieke potentaat.
    • En alzo zal geheel Israel gered worden'
    • Liefde voor Israel
    • Verwacht u Hem?
    • Voetius en de sabbat
    • Het rechtvaardigend geloof
    • Letterknechten
    • Israel in het geding
    • Comrie en het ABC van het geloof
    • Het Oude Testament
    • Het hart van Torah
    • Algemene genade
    • Herman Dooyeweerd
    • De reformatie der prediking
    • De gemeene gratie
    • De grote ontsporing
    • Athanasius als bestrijder der Arianen
    • De reformatie van koning Josia
    • Melanchtons humanisme
    • Melanchton en de oude kerkvaders
    • De Verlichting als kraamkamer
    • Was de Reformatie een vergissing?
    • Luther in het oordeel van Sorbonne
    • Katharina von Bora
    • Het merk Luther
    • De Bijbel als boek van schoonheid
    • Leeslint de dochter van Jefta
    • De Nadere Refomatie van het gezin
    • C.S Lewis De zeebries der eeuwen
    • Mozes en Hammurabi
    • Leeslint de grondtekst
    • Leeslint scriptie schrijven
    • Leeslint de hereniging van 1892
    • Leeslint divers
    • Leeslint vader en zoon
    • Leeslint schepping en evolutie
    • Leeslint Bijbelse sleutelwoorden
  • Politiek
    • Tijd geest Een perspectief op mens en tijd
    • De Tovenaar en de Profeet
    • Wokeland Coen de Jong
    • Geuzen en glippers
    • De tovenaar en de profeet
    • Weimarrepubliek
    • Geuzen aan de macht
    • Geuzen in de lage landen
    • Hoop voor de aarde
    • Ruw ontwaken uit de neoliberale droom
    • Huntingto versus Fukuyama
    • De schijn-elite van valse munters
    • Ode aan het klootjesvolk
    • Op de bank
    • Socratisch motiveren
    • Gevaren van de moderne kapitalistische wereld
    • Luther over de koopman en dewoeker
    • Een land van kleine buffers
    • Democratie en autocratie
    • J.J. Buskes Het nationaalsocialisme
    • De draagbare Ter Braaak
    • Een ongemakkelijke waarheid
    • Dames voor Darwin
    • Prinses Irene en prins Carlos Hugo
    • Microfobie De cult van het kolossale
    • Strijdvaardig leven. In het spoor van Socrates, Seneca en Samoerai
    • De onmisbaren
    • Zetelroof Geerten Waling
    • Framing
    • Bore out
    • Kemal Mustafa
    • Politiek bij een geopende Bijbel
    • Eigen volk eerst
    • Edmund Burke
    • Oikofobie Thierry Baudet
    • Baudet en het kabinet
    • Keynes en de staatskas
    • Marx: zijn geboorteplaats en zijn leven
    • Standbeeld voor Marx
    • Marx' materialisme
    • Opium van het volk
    • Vervreemding
    • Ottho Gerhard Heldring
    • Pieter Jelles Troelstra
    • Het doopformulier besproken
    • Niet bij brood alleen
  • Dordt 400
    • De synode van Emden 1571
    • Leerregels les 1
    • Samenvatting Les 1
    • Leerregels les 2
    • Samenvatting les 2
    • Leerregels les 3
    • Wat maar vooral ook hoe
    • Leerregels les 4
    • Leerregels les 5
    • Leerregels les 6
    • Beelden van synode en land
    • Beeld van een vis in sterk stromend water
    • Theologische uitdrukkingen
    • De plaats van de leerregels
    • Les opzet eerste ochtend
    • Historische context
    • Waarom de Synode
    • Waarom Dordrecht
    • Waarom Bogerman
    • Synodeleden
    • Johannes Drusius de voorbereider van de Statenvertaling
    • De Statenvertaling
    • Johannes Maccovius
    • Kloosterkerk Den Haag
    • Kerend tij in Utrecht
    • Algenoegzaam
    • De welmenende roeping in de Dordtse leeregels
    • Pastoraal
    • Zondag 20
    • Het doopformulier uitgelegd
    • Dordt in diskrediet
    • Van Dordt naar Ulrum
    • Beza en de verkiezing
    • De verschillen na de Synode
    • Cornelis Hoen
    • Jacobus Trigland
    • De (theo)logische visie tijdens en na Dordt
    • Wordt heel de wereld zalig?
    • Rechtvaardigmaking van eeuwigheid
    • Bavianen en slijkgeuzen
    • Dubbele predestinatie
    • Augustinus' uitleg van Romeinen 9
    • Luther en de verkiezing
    • De aard van het geloof
    • Natuurlijk licht
    • Catechese
    • Artikel 8 dominees
    • Luther en artikel 8
    • Willem Teellinck en zijn avondmaalsvisie
    • Heilszekerheid
Tegen de Joden (1543) 

Men leeft voorwaarts
De Deense filosoof Sören Kierkegaard (1813-1855) heeft het volgende gezegd: het leven moet men voorwaarts leven maar wordt pas achteraf begrepen. Dit is een rake opmerking. Dit geldt voor het leven van een afzonderlijk mens maar nog veel meer voor het besturen van een kerk of land. Men zegt niet voor niets: regeren is vooruitzien. Achteraf kan men vaststellen of het vooruitzien verstandig was of niet. Achteraf kan men soms ook makkelijk praten of denken dat men toen ook die kennis bezat die men achteraf door schade en schande verkregen heeft (anachronisme). Dan rukt men de mensen uit de sociale en historische context van hun tijd en dat geeft misverstanden... Er ontstaat onbegrip...

Landverraad of toch niet
Neem hen die voor de oorlog lid waren van het blad dat de NSB uitgaf. Sommige mensen zagen pas later in welke richting het opging met de NSB. Achteraf gezien verbindt men de NSB te gemakkelijk met landverraad. Maar zo zwart-wit lagen de zaken toen niet. Het blad was juist in het leven geroepen met het oog op het eigen volk en vaderland. Die gedachte was toen een hype maar het ging de verkeerde kant op...

Achteraf bekeken
De uitspraken van Luther over de Joden in zijn werk 'Over de Joden en hun leugens' (1543) wat hij schreef vlak voor zijn dood (1546) kan en mag men niet goed praten. Achteraf bekeken ging Hitler er mee aan de haal in zijn geschrift 'Mijn strijd'. Anderzijds heeft Luther dat nooit kunnen overzien. In zijn laatste geschrift 'Over de Joden en hun leugens' toont hij zich als een verstarde man die door alle kerkelijke strijd de nuances was kwijtgeraakt. 
In zijn beginjaren (20 jaren eerder) had hij nog positief geschreven over het Jodendom in zijn werk 'Dat Jezus een geboren Jood is' (1523). In 1545 schrijft Luther  een zeer fel geschrift tegen de paus met woorden van gelijke strekking als in 1543 tegen de Joden. Kortom Luther was aan het einde van zijn leven verbitterd en verstard. Zijn houding was dus niet alleen fel en buiten alle proporties tegen de Joden maar ook tegen de paus (zie onze pagina Tegen de paus). 

​Luther en  zijn tijd
​In zijn boek 'Wortels van het antisemitisme', stelt Heiko A. Oberman dat de 16de eeuw vernieuwend was. De humanisten (zoals Reuchlin en Erasmus)  en hervormers (zoals Luther en Calvijn) streden voor geloofsvrijheid en tolerantie. Echter op het punt van de Joden koesterden zij nog oude denkbeelden. Neem Erasmus als voorbeeld. Erasmus die als humanist pleitte voor tolerantie en er zelfs het symbool van geworden is, hield omtrent de Joden er nog Middeleeuwse denkbeelden op na. In zijn theologie was Erasmus sterk gericht op het Nieuwe Testament en de navolging van Christus. Hij schreef dat het Oude Testament slechts een boek van de schaduwen is en het is gegeven slechts tot op de tijd van de komst van Christus. Met deze visie kwamen de Joden in de schaduw te staan. Erasmus zag om die reden Frankrijk als het bloeiendste deel van het christendom omdat Frankrijk niet met ketters en Joden geïnfecteerd was (Heiko A. Oberman 'Wortels van het antisemitisme', Kampen, 1983, 54,55).            

​Verkeerd
Wat Luther schreef is verkeerd maar om Luther de dood van miljoenen Joden in de schoenen te schuiven gaat ook een brug te ver. Bovendien ziet men als men zo kijkt de vele goede dingen die Luther mocht doen door Gods genade over het hoofd. Luther was ook maar een mens. Een impulsief mens zelfs. Een mens die het van genade moest hebben. Dat is waar (Wir sind Bettler. Hoc est verum)! Luther was een mens die voorwaarts leefde en achteraf gezien heel gevaarlijke fouten maakte. Wij kunnen er wel van leren. De geschiedenis is de leermeester van het leven (Latijnse uitspraken: Historia docet, de geschiedenis leert. Historia est vitae magistra, geschiedenis is de leermeester van het leven.) Hoe gaan wij met de vluchtelingen om?


Naschrift over Luther en de Joden
1523
Zijn boek 'Dat Jezus een geboren Jood is'
Luther houdt in dit boekje een pleidooi voor het betrachten van naastenliefde ten opzichte van de joden en hekelt de onwaardige behandeling van de joden door de katholieke kerk. Hij schrijft ´als de apostelen, die ook Joden waren, zo met ons heidenen hadden gehandeld, als wij met de Joden, er zou nooit een christen uit de heidenen zijn geworden´.  20 jaar later verandert zijn houding tegenover de joden in kritiek en afkeer maar ook dan heeft hij hun behoud op het oog. Hij spreekt van scherpe barmhartigheid
​

1543
Zijn boek 'Over de Joden en hun leugens':
'Steek synagogen en Joodse scholen in brand. Verwoest de huizen van Joden, de Joden moeten in stallen wonen. Neem Joden hun gebedenboeken en andere heilige geschriften af. Verbied Joods religieus onderwijs. Neem sieraden en geld van de Joden af. Verbied Joden te reizen. Verplichte tewerkstelling van Joden'.
​Luther schreef tevens over het mogelijke behoud van enkelen: ´Wat willen wij christenen toch doen met dit verworpen, verdoemde volk der Joden? (...) 'Wij moeten met gebed en godsvrucht een scherpe barmhartigheid betrachten (eine scharffe barmherzigkeit uben) of wij toch enkelen uit de vlammen en gloed konden redden. Wreken mogen wij ons niet. Zij hebben de wraak op de hals, duizend maal erger, dan wij hun zouden willen toewensen.'
Powered by Create your own unique website with customizable templates.