Samenvatting
Het verlaten individu is overal. We lijden aan eenzaamheid, onzekerheid en somberheid, en voelen vertwijfeling en angst. We worstelen met tal van psychische klachten, die veelal terug te voeren zijn op zingeving en vooral het gebrek eraan: leegte. Dat nare gevoel proberen we te dempen door excessief te consumeren en te ‘genieten’, waardoor we ons steeds leger gaan voelen en in een negatieve, vicieuze cirkel terechtkomen.
Toen we ooit de baleinen uit de samenleving trokken en het individu bevrijdden uit allerlei groepsverbanden hoopten we zelf God te worden. Als ‘God’ hebben we overal recht op en bepalen we zelf de grenzen. De paradox is dat we deze verantwoordelijkheid niet goed verdragen en kwetsbaar zijn geworden. We verwachten de beloning en de verlossing van buiten, maar God heeft ons verlaten. In dit boek onderzoekt psychiater Esther van Fenema wat de rol is van de zeven hoofdzonden in onze tijd. Ze voegt daar een nieuwe hoofdzonde aan toe die kenmerkend is voor nu: de leegte.
De schrijfster
Esther van Fenema is geboren in 1970 en werkte ruim tien jaar als psychiater in het LUMC. Op dit moment heeft ze een vrijgevestigde praktijk voor high performers en werkt ze in de GGZ. Regelmatig wordt ze gevraagd als opiniemaker in de landelijke media. Ze is tevens als vaste columniste verbonden aan Medisch Contact en ze schrijft voor de Volkskrant en Trouw. In 2018 was ze als psychiater te zien in BN’ers in Therapie op RTL5. In 2020 verscheen haar boek "Waarom kan ik niet gewoon gelukkig zijn?".
Vanuit deze achtergrond weet Esther waar zij over spreekt en schrijft. Dit boek is dus een boek van een ervaringsdeskundige
De globale opzet van het boek
Esther beschrijft de zeven hoofdzonden die door Roomse kerk zijn opgesteld en kijkt dan telkens wat zij aantreft in haar spreekkamer als psychiater. Deze hoofdzonden zijn in onze maatschappij niet langer meer taboe. Integendeel! Je ziet ze om je heen bedreven worden met alle gevolgen van dien:
- Superbia (hoogmoed - hovaardigheid - ijdelheid - trots)
- Avaritia (hebzucht - gierigheid)
- Luxuria (lust, doorgeslagen genot, wellust)
- Invidia (nijd - jaloezie - afgunst)
- Gula (onmatigheid - gulzigheid - vraatzucht)
- Ira (woede - toorn - wraak - gramschap)
- Acedia (gemakzucht - traagheid - luiheid - vadsigheid) (bron: Wikipedia),
Esther voegt er vanuit de praktijk van haar spreekkamer. nog een achtste hoofdzonde aan toe die volgens haar voorkomt uit de zeven andere hoofdzonden. Daarom behandelt ze deze hoofdzonde als laatste. Deze hoofdzonde is de leegte. Door de zeven hoofdzonden, die niet langer worden tegengegaan soms zelfs worden gepromoot, is de mens in de leegte terechtgekomen. De gemeenschapszin is stukgebroken en de mens is een verlaten individu geworden. In de spreekkamer ontmoet Esther mensen die hun eigen leven gestalte moeten geven maar daarin niet slagen. Ze merkt op: "Naast het feit dat we het allemaal zelf moeten doen, (...) worden we geprikkeld door een grote hoeveelheid prikkels waar het brein chocolade van moet maken. Er bestaat een optimum als het gaat om prikkelverwerking: te weinig is saai en leidt tot verveling, maar te veel leidt tot overprikkeling, iets waar mensen tegenwoordig mee worstelen. (...) het individu van nu staat er moederziel alleen voor omdat hij in de afgelopen decennia is losgeweekt uit de oorspronkelijke verbintenissen zoals gemeenschap, natie, geloofsovertuiging of zuil".
Van Fenema grijpt bij het bespreken van de zeven hoofdzonden terug op de Bijbel, mythologie en kunst. De Bijbel wordt als eerste genoemd en dat is terecht want daar worden deze zeven hoofdzonden uitvoerig aan de kaak gesteld. Maar dat gebeurt gelukkig ook voor een groot deel in de Griekse mythologie, in de literatuur en in de films maar helaas worden deze hoofdzonden in de literatuur en films ook volop gepromoot. In de Bijbel is dat niet het geval. Daar worden deze zeven hoofdzonden voor het voetlicht geworpen en afgewezen...
De eerste zonde die Van Fenema bespreekt is superbia, hoogmoed. Ik geef globaal weer hoe deze zonde die aan de oorsprong ligt van de zes andere zonden besproken wordt en rond dan af met een beoordeling van het boek
Hoogmoed als de oorsprong van de zeven zonden
Hoogmoed is de eerste zonde die de mens deed in het paradijs. Daar wilde de mens gelijk zijn aan God. Uit de literatuur haalt Esther Dante aan die in 'La Divina Comedia' beschrijft hoe hij door Vergilius begeleid wordt in het hiernamaals. Dante komt bij de louteringsberg. Daar moeten mensen boeten voor hun zonden alvorens zij naar de hemel kunnen. De eerste die Dante tegenkomt zijn de hoogmoedige mensen die zwaar gebukt gaan onder hun last.
Dan de praktijk. Van Fenema beschrijft hoe zij in haar wachtkamer narcisten tegenkomt. Volgens haar zijn dat mensen met een laag zelfvertrouwen die er alles aandoen om bewonderd te worden. De gevoelens van anderen zijn niet relevant, worden niet erkend en zijn per definitie van ondergeschikt belang. De vraag doet zich voor of narcisme niet gewoon erfelijk en dus van alle tijden is. Van Fenema vindt van niet want een maatschappij kan juist dit gedrag bevorderen of remmen. Een maatschappij bevordert narcisme als persoonlijke prestaties er toedoen.
Een narcist heeft namelijk volgens Van Fenema, die psychiater is, een laag zelfbeeld en zal er dus alles aandoen om dat beeld te veranderen om zo het gevoel van nutteloosheid te overwinnen. De maatschappij geeft hier alle ruimte voor en dus gebeurt dit op buitensporige wijze passend bij het ziekelijk zelfbeeld.
Treffend is het wat Esther zegt over Dirk de Wachter. Die schrijft in zijn boek 'De kunst van het ongelukkig zijn': "We willen het paradijs hier en nu maken, sinds de meesten ervan overtuigd zijn dat er na dit leven geen aards paradijs meer wacht". Dat dit gevolgen heeft blijkt uit het feit dat Van Fenema jongens en meisjes tegenkomt die suïcidaal zijn omdat hun verkering is uitgegaan of omdat ze afgewezen zijn na hun eerste sollicitatie. Op zich zijn dat volgens Van Fenema onaangename ervaringen, maar niet zo uitzonderlijk in de levensloop dat je erdoor in crisis zou moeten raken. Dat deed men vroeger zelden of nooit maar toen was er wel een sterke gemeenschap waar je op terug kon vallen en was de opvoeding erop gericht om tegenslagen niet uit de weg te gaan. Het leven gaat nu eenmaal niet over rozen maar wie doorzet kan wel wat bereiken.
Esther merkt bondig op: "Een verzameling narcisten is natuurlijk principieel niet in staat om een gemeenschap te vormen. Als het hoogste doel is jezelf te zijn en jezelf ontplooien dan is het belang van de groep per definitie ondergeschikt". (...) "Hoogmoed en ijdelheid zijn tegenwoordig eigenschappen volgens Van Fenema, die we verheerlijken op een manier waarvan zelfs de oude Grieken het schaamrood op de kaken zouden krijgen. En ja dan is het geen wonder dat mensen in de knel raken".
Daarnaast wordt hebzucht, vraatzucht en wellust in onze maatschappij bevorderd. Supermarkten verkopen ongezond voedsel en de media verleiden mensen tot overmatige consumptie. De overheid doet daar niets aan maar kijkt slechts aan de zijlijn toe als een neutrale toeschouwer.
Beoordeling
Van Fenema schetst geen florissant beeld van onze maatschappij. De titel van dit boek geeft dit al aan: 'Het verlaten individu Waarom voelen we ons zo leeg?'. In dit boek beantwoordt Van Fenema die vraag uitstekend maar een kanttekening is op zijn plaats want zij doet dit als ervaringsdeskundige vooral vanuit haar spreekkamer en in die spreekkamer komt niet de meest gezonde Nederlander zou je zeggen. Toch zijn deze bijzondere ervaringen wel een goede aanwijzing dat er iets mis is met onze maatschappij. Dirk de Wachter heeft er ook zijn vinger bij gelegd in zijn boek 'Bordeline times Het einde van normaliteit'. Dit geluid dringt zich op van meerdere kanten...
Een puntje van kritiek. Van Fenema geeft weliswaar een goede verklaring van de vraag waarom we ons zo leeg voelen maar ze heeft niet echt de oplossing. Danny Mullenders, assessmentpsycholoog, coach, auteur en spreker, merkt heel treffend op (Bron: https://www.managementboek.nl/magazine/recensie/19783/het-verlaten-individu-scherp-en-kritisch-perspectief-op-ons-menszijn):
- Ik had het kunnen waarderen als 'Het verlaten individu' ook concrete oplossingsrichtingen had geboden, dat doet het boek mijns inziens niet. Enerzijds stoort mij dit als lezer, want ik blijf achter met een gevoel van onbehagen. Dit open einde voelt unheimisch. Mijn gedachte is ook initieel ‘dat deed de Wachter in zijn boek beter, die kwam tenminste nog met een paar recepten voor hoe we het samen moeten aangaan’. Nader beschouwend kan ik me echter goed voorstellen dat Van Fenema misschien wel bewust geen oplossingen en perspectieven biedt, om ons eerst zelf eens flink te laten nadenken, waarna we dan eigen regie kunnen nemen.
Esther heeft een vlotte schrijfstijl en een inhoudsvol boek geschreven waar een orthodox christen zijn voordeel mee kan doen. De Bijbel komt volop aan het woord!! Kortom, uitgeverij Prometheus heeft wederom een heel mooi boek lezenswaardig boek op de markt gebracht. Neem en lees!
Het boek heeft 280 bladzijden en kost 21,99 euro
Het boek is bestelbaar bij:
https://uitgeverijprometheus.nl/boeken/verlaten-individu-paperback/
